სომხეთი პოსტ-საბჭოთა სამხედრო ბლოკში საკუთარი უფლებების დაცვას აგრძელებს

„გამოვრიცხავ იმ შესაძლებლობას, რომ კოლექტიური უსაფრთხოების ორგანიზაციის გენერალური მდივანი სომხეთის თანხმობის გარეშე დაინიშნოს, რადგან ამ სტრუქტურაში ყველა გადაწყვეტილება კონსენსუსის საფუძველზე მიიღება“, – განაცხადა სომხეთის თავდაცვის მინისტრმა დავიდ ტონოიანმა.

• სომხეთმა კოლექტიური უსაფრთხოების ორგანიზაციის გენერალური მდივნის თანამდებობიდან საკუთარი წარმომადგენელი გაიწვია

• სომხეთმა რუსეთისგან ოთხი გამანადგურებელი შეისყიდა

რა არის კოლექტიური უსაფრთხოების ორგანიზაცია  

ორგანიზაცია კოლექტიური უსაფრთხოების შეთანხმების შესახებ – რეგიონული საერთაშორისო ორგანიზაციაა, რომელიც რუსეთის ლიდერობით მოქმედებს. როგორც კოლექტიური უსაფრთხოების ორგანიზაციის წესდებაშია ჩაწერილი, ორგანიზაციის მიზანია – „მშვიდობის, საერთაშორისო და რეგიონული უსაფრთხოების, სტაბილურობის გამყარება, კოლექტიურ საფუძველზე წევრი-სახელმწიფოების დამოუკიდებლობის, ტერიტორიული მთლიანობისა და სუვერენიტეტის დაცვა“.

კოლექტიური უსაფრთხოების ორგანიზაცია ყოფილი საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე ჯერ კიდევ 1992 წელს სსრკ-ს დაშლის შემდეგ მალევე შეიქმნა. საქართველომ, აზერბაიჯანმა და უზბეკეთმა ორგანიზაციის რიგები მალევე დატოვეს; ახლა ორგანიზაციის ექვს წევრს სომხეთი, ბელარუსი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, რუსეთი და ტაჯიკეთი წარმოადგენენ.

საკითხის წინა ისტორია

ჯერ კიდევ ახლახან ორგანიზაციის გენერალური მდივნის თანამდებობას სომხეთის წარმომადგენელი იური ხაჩატუროვი იკავებდა. მაგრამ ის ამ თანამდებობიდან მას შემდეგ გაიწვიეს, რაც 2018 წლის ივლისში ერევანში 20018 წლის 1 მარტის მოვლენებში ხაჩატუროვის მონაწილეობის გამოძიება დაიწყეს. მაშინ საპროტესტო აქციის დაშლის შედეგად 10 ადამიანი დაიღუპა, იური ხაჩატუროვი კი შეიარაღებული ძალების ერევნის გარნიზონს მეთაურობდა. გამოძიების ვერსიით, ის დემონსტრანტების დაშლას ხელმძღვანელობდა.

ამავდროულად, ერევანი გენერალური მდივნის თანამდებობის დაკარგვას არ აპირებდა და ამის უფლება ჰქონდა – ორგანიზაციის რეგლამენტის თანახმად, მანდატი სომხეთს კიდევ ერთი წლის განმავლობაში უნდა დარჩეს. და მხოლოდ 2020 წელს უნდა გადაეცეს ბელარუსს.

თუმცა კოლექტიური უსაფრთხოების ორგანიზაციის სხვა წევრები იმ აზრისკენ იხრებიან, რომ გენერალური მდივნის უფლებამოსილება უკვე ახლავე ბელარუსს გადასცენ.

ერევანი თანახმა არ არის

თავდაცვის მინისტრმა დავიდ ტონოიანმა განაცხადა, რომ კოლექტიური უსაფრთხოების შესახებ შეთანხმების ორგანიზაციის ახალი გენერალური მდივნის დანიშვნა – ეს სერიოზული საკითხია, საქმე ოპერატიულ-ტაქტიკურ დონეზე რაიმე გადაწყვეტილების მიღებას არ ეხება . გენერალური მდივნის საკითხი – სტრატეგიული ნაბიჯია:

 „გაუგებარია, როგორ შეიძლება ორგანიზაციის ერთ-ერთი მონაწილის გარეშე გენერალური მდივნის დანიშვნა. წესდება არ იძლევა იმის უფლებას, რომ გენერალური მდივანი შეზღუდული შემადგენლობით დაინიშნოს“.

ტონოიანმა ასევე განაცხადა, რომ სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრო ახლა ამ საკითხთან დაკავშირებით შესაბამის სამუშაოს ატარებს.

მინსკის ინტერესები

ბელარუსში არ გამორიცხავენ, რომ თუკი ერევანი ბელარუსის წარმომადგენლის დანიშვნას მაინც არ დათანხმდება, მაშინ ამ საკითხთან დაკავშირებით გადაწყვეტილებას შეზღუდული შემადგენლობა მიიღებს.

 „წესდებით გათვალისწინებულია გადაწყვეტილების შეზღუდული შემადგენლობით მიღება, მაგრამ ეს საუკეთესო ვარიანტი არ არის. ამგვარი გადაწყვეტილებები კონსენსუსით გზით უნდა მიიღებოდეს“, – განაცხადა ბელარუსის წარმომადგენელმა სტანისლავ ზასმა. სწორედ ის არის ბელარუსის მხრიდან გენერალური მდივნობის კანდიდატი წარმომადგენელი.

ექსპერტის მოსაზრება

პოლიტოლოგი სტიოპა საფარიანი აღნიშნავს, რომ ერევანი ამ საკითხის გადაწყვეტას გაწელავს 2020 წლამდე, როდესაც გენერალური მდივნის თანამდებობაზე სომხეთის მანდატის ვადა ოფიციალურად ამოიწურება. ექსპერტის აზრით, ერევანი ამგვარად – არამხოლოდ ახალი გენერალური მდივნის დანიშვნის ფაქტის, არამედ ორგანიზაციაში არსებული საერთო სიტუაციის მიმართ თავის ნეგატიურ დამოკიდებულებას გამოხატავს.

 „სომხეთის ინტერესები არ არის დაკმაყოფილებული. ეს ინტერესები კი მხოლოდ გენერალური მდივნის დანიშვნის ირგვლივ ატეხილი ინტრიგით არ ამოიწურება. აშკარაა, რომ ბელარუსს სომხეთისთვის დახმარების ხელის გაწვდენა არ სურს, თუმცა ამავდროულად გენერალური მდივნის თანამდებობის მიღება უნდა. სომხეთს სურს მიახვედროს, რომ ეს მანამდე არ მოხდება, ვიდრე მისი ინტერესები და უფლებები არ დაკმაყოფილდება.

მე მაქვს ინფორმაცია, რომ ეს პრობლემები მხოლოდ გენერალური მდივნის ირგვლივ შექმნილი გაურკვეველი სიტუაციით არ ამოიწურება. პრემიერი უფრო გაფართოებულ კონტექსტზე ლაპარაკობდა. მაგალითად, ეს არის სომხეთის მოკავშირეების მხრიდან აზერბაიჯანისთვის იარაღის მიყიდვის საკითხი. ამ და სხვა თვალსაზრისით, სომხეთს არაფერი მიუღია. რაიმე რომ მიეღო, მაშინ გენერალური მდივნის საკითხში დათმობაზე წავიდოდა“.

სომხეთის ხელისუფლებას ამ ორგანიზაციაში არსებულ სიტუაციასთან დაკავშირებით საკუთარი აღშფოთება არაერთხელ გამოუთქვამს. კერძოდ, 2018 წლის ნოემბერში სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა განაცხადა, რომ საერთაშორისო პარტნიორებს სომხეთისადმი სხვაგვარ – „ნამდვილად პარტნიორულ“  დამოკიდებულებასთან შეგუება მოუწევთ:

 „ყველა საერთაშორისო პარტნიორმა უნდა დაიმახსოვროს: სომხეთისადმი ისეთი დამოკიდებულება, რომელსაც ისინი მიჩვეულები არიან, აღარ იქნება. ჩვენ მდუმარე მსმენელის როლში აღარ ვიქნებით.“