ინდოელები სომხეთში - სტუდენტები და წარმატებული მეწარმეები
რესტორან „ინდური მიხაკის“ მფლობელები
სხვადასხვა ფერის საკმაზები და სოუსები ფაჰრა ხანის სამზარეულოს არამხოლოდ აფერადებს, არამედ პატარა სომხურ რესტორანს ინდოეთის გემოებსა და სურნელებს სძენს. როდესაც ფაჰრა მორევას იწყებს, მდუღარე ზეთით სავსე თუჯის ტაფაზე ყველის ქათქათა ნაჭრები ხტუნავს და სხვადასხვა მხარეს ცვივა. გვერდით, სხვა ტაფაზე ის „ყველი ჩილისთვის“ სოუსს ამზადებს.
„ყველს მე თვითონ ვამზადებ – რძეს ვყიდულობ და ყველს ვაკეთებ. სოუსში კი – ნიორი, ხახვი, წიწაკა, მწვანილი, სხვადსხვა საკმაზია. ბოლოს ყველს სოუსში ვაწყობ. ჩვენს სტუმრებს „ყველი ჩილი“ უყვართ“, – ამბობს ინდოეთის მკვიდრი 39 წლის ქალი ფაჰრა ხანი.
Ֆահրան Հայաստան է եկել չորս տարի առաջ, ամուսնու և երկու աղջիկների հետ։ Այստեղ հիմնադրել են իրենց ընտանեկան բիզնեսը՝ «Հնդկական մեխակ» ռեստորանը, որտեղ կարողանում են միաժամանակ սպասարկել 35 այցելուի։
• სირიელი სომხების ბიზნეს-ფენომენი. ოთხი მიგრანტის ისტორია
• როგორ გადავიდნენ ჰოლანდიელები საცხოვრებლად სომხეთში
• მხოლოდ ქალებისთვის — როგორ აამოქმედეს სომხეთში „სოციალური ბიზნესი“
ფაჰრას ქმარი, ფარვეზ ხანი 41 წლისაა. ინდოეთში ის უძრავი ქონებით ვაჭრობდა. ამბობს, რომ სომხეთის შესახებ მან მეგობრისგან შეტყო, როდესაც 2012 წელს საქართველოში მოგზაურობდა.
„ის სომეხია, და სომხეთში ბიზნესის დაწყება მირჩია. მალე ოჯახთან ერთად სომხეთში გადავედი. რა თქმა უნდა, რთული იყო: ახალი სამუშაო, უცხო ქვეყანა, და ჩვენ მთელი ოჯახით. მინდა ვთქვა, რომ ეს გაბედული ნაბიჯი იყო – გარისკვა და ჩამოსვლა. ახლა კი , ოთხი წლის თავზე შემიძლია ვთქვა, რომ სომხეთში ჩემი ბიზნესი შედგა. გადავწყვიტე, რესტორანი ქალაქის იმ ნაწილში გამეხსნა, სადაც ყველაზე მეტი ინდოელი სტუდენტი ცხოვრობს – ზეიტუნში. აქ უცხოელი სტუდენტების საერთო საცხოვრებელი მდებარეობს“, – ჰყვება ფარვეზი.
ცოლ-ქმარი სომხურად ცუდად საუბრობს, მათ ქალიშვილი, 16 წლის ალსა ეხმარებათ. ის სომხეურს კარგად ფლობს, ერევანში ბრიტანეთის საერთაშორისო სკოლაში სწავლობს. ჰყვება, რომ ის და მისი და ასკა თავიდან ენის ცენტრში დადიოდნენ, სადაც სომხურად ლაპარაკი ისწავლეს:
„ჩემი და ევროპის რეგიონულ საგანმანათლებლო აკადემიაში სწავლობს, შემდეგ კი მას სომხეთის ამერიკულ უნივერსიტეტში სურს ჩაბარება. მე საინფორმაციო ტექნოლოგიების სფერო ავირჩიე. აქ თავს კარგად ვგრძნობთ, რაც მთავარია – უსაფრთხოდ და მშვიდად. სახლიდან საღამოობითაც კი მშვიდად გავდივართ. ინდოეთში ეს ძალიან საშიშია – განსაკუთრებით გოგონებისთვის“, – ამბობს ალსა.
რატომ ჩამოდიან ინდოელები სომხეთში?
ბოლო დროს ერვნის ქუჩებში შეხვდებით ბევრ ინდოელს, რომლებიც სომხეთში სასწავლებლად, სამუშაოდ, საკუთარი ბიზნესის დასაწყებად არიან ჩამოსულები.
ოფიციალური მონაცემების მიხედვით,
• 2016 წელს ქვეყანაში ინდოეთის 4226 მოქალაქე ჩავიდა,
• 2017 წელს – 11589,
• 2018 წელს – 28659.
ტურისტებს ქვეყანაში 180 დღის გატარების უფლება აქვთ, რის შემდეგაც მათ საპასპორტო ან მიგრაციულ სამსახურს უნდა მიმართონ, რათა რაიმე სტატუსი მიიღონ.
მიგრაციული სამსახურის ცნობით, „ინდოეთის მოქალაქეთა უმრავლესობამ ბინადრობის ნებართვა მიიღო, ამის საფუძველი ის გახდა, რომ ისინი აქ განათლებას იღებენ“.
სომხეთის ხელისუფლებამ ჯერ კიდევ ერთი წლის წინათ მიიღო ინდოეთის მოქალაქეებისთვის ქვეყანაში შემოსვლის გამარტივების გადაწყვეტილება. ახლა მათ ვიზების მიღება არამხოლოდ დიპლომატიურ წარმომადგენლობებში შეუძლიათ, არამედ ვიზების ელექტრონული სისტემის საშუალებითაც.
„სომხეთში უცხოეთის მოქალაქეებისთვის ბინადრობის ნებართვის მიღება ადვილია. სომხეთში დიდი ხნით დარჩენაც შესაძლებელია, და გამგზავრება და ისევ დაბრუნებაც. და თუ აქ ბიზნესს დაიწყებ, ქვეყნიდან გასვლისა და შემოსვლის მხრივ, უპირატესობა გენიჭება, და წინააღმდეგობა არ გექმნება“, – განმარტავს სომხეთის მეწარმეთა კავშირის თავმჯდომარე გაგიკ მარქარიანი.
ხანების ოჯახი სომხეთში ფენჯაბადან ჩამოვიდა. ფავრეზის თქმით, თავიდან მათ ქვეყანაში ერთი წლით ცხოვრების უფლება ითხოვეს. მაგრამ წელს მათ ბინადრობის ნებართვის მიღება ითხოვეს და ხუთი წლით მიიღეს კიდეც. და ეს იმაზე მეტყველებს, რომ სომხეთთან დაკავშირებით მათი გეგმები მყარდება.
“ახლა ჩვენ ახალ რესტორანს ვხსნით. კორიუნის ქუჩაზე – ცენტრთან ახლოს მიწის ნაკვეთი იჯარით ავიღეთ. პირველ რესტორანს შევინარჩუნებთ, თუმცა კიდევ ერთ „ინდურ მიხაკს“ გავხსნით 70 სტუმრისთვის. შენობებს ვქირაობთ, მაგრამ გამოვთვალეთ, რომ იმდენს გამოვიმუშავებთ, რამდენსაც ვხარჯავთ, და კიდევ ბიზნესის თვალსაზრისით შემოსავალსაც ვიღებთ. არ ვწუწუნებთ: ამ ქვეყანაში ჩვენი ბიზნესი ყვავის“, – ამბობს ფარვეზ ხანი.
დამსაქმებელთა კავშირის თავმჯდომარე გაგიკ მარქარიანი ირწმუნება, რომ სომხეთი ინდოეთის მოაქლაქეებისთვის, ბიზნესის თვალსაზრისით, ხელსაყრელი ქვეყანაა:
„მიუხედავად იმისა, რომ ინდოეთი საკმაოდ დიდია, ის ღარიბი და მჭიდროდ დასახლებული ქვეყანაა. და იქ შრომის ყოველდღიური და თვიური ანაზღაურებაც დაბალია – შესაძლოა, 30-40 დოლარს შეადგენდეს. ამ პირობებში, რა თქმა უნდა, სომხეთი მათთვის მიმზიდველი ხდება“.
გარდა ამისა, სომხეთში ინდოეთიდან ჩასული ბევრი სტუდენტია. ისინი სომხეთში ხუთ წელიწადს სწავლობენ, ენის შესწავლას ასწრებენ, და სომხეთის სინამდვილეში ინტეგრირდებიან. ბევრი მათგანი სწავლის დასრულების შემდეგ სომხეთიდან არ მიემგზავრება, ზოგიერთი აქ ბიზნესს იწყებს.
გაგიკ მარქარიანი ამბობს, რომ ინდოელები სომხეთს აღიქვამენ დემოკრატიულ ქვეყნად, რომელიც სხვადასხვა პოლიტიკური მიმართულების „ოჯახშია“ ინტეგრირებული – ევროკავშირში, ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში.
„ისინი სარგებლობენ ასევე იმ გარემოებით, რომ სომხეთში შესაძლებელია ბიზნესის უფასოდ და მარტივად დარეგისტრირება – „ერთი ფანჯრის“ პრინციპით. ბიზნესს მხოლოდ და მხოლოდ რაღაც მისამართზე არეგისტრირებენ – საჭიროა მხოლოდ პასპორტი და პასპორტის ნოტარიულად დადასტურებული თარგმანი. შეზღუდვები არ არსებობს. Doing business-ის თავისუფალი დემოკრატიული მოდელის მიხედვით, სომხეთი ერთ-ერთ მსოფლიო ლიდრად მიიჩნევა“, – ამბობს მეწარმეთა კავშირის ხელმძღვანელი.
ინდოელები სომხეთში ხსნიან მასაჟის სალონებს, სამკაულების საწარმოებს, ეროვნული სამზარეულოს რესტორნებს, სწრაფი კვების პუნქტებს.
სტუდენტი-მეწარმე
ინდოეთის ქალაქ სალემის მკვიდრი, 25 წლის შაფი ალ კაპრიონი, უკვე 7 წელია, სომხეთში ცხოვრობს. ის „აიბუსაკის“ უნივერსიტეტის საერთო მედიცინის ფაკულტეტის ბოლო კურსზე სწავლობს. პარალელურად, ის ტელეარხ „სომხეთი პრემიუმ“-ის იუმორისტულ პროექტ Stand Up-ში მონაწილეობს.
„ამ ყველაფერთან ერთად სომხეთში ორი კვების ობიექტი გავხსენი. ერთი – უშუალოდ „აიბუსაკში“, მეორე კი – ქალაქის ცენტრში. მათი სახელია „შაფისთან“. სომხეთში, რაც კი შეიძლებოდა, ყველაფერი გაკეთებული მაქვს – მიმუშავია ავტოსამრეცხაოზე, პიცერია „ტაშირ“-ში, არ მრცხვენია, რომ უნიტაზებსაც კი ვრეცხავდი. დღესდღეობით კი უკვე ჩემი საქმე მაქვს“, – ამბობს შაფი.
ის ჰყვება, რომ ბიზნესი ძალიან სწრაფად დაარეგისტრირა, ნებართვა 15 დღეში მიიღო და მუშაობა დაიწყო.
„ჩემს რესტორანში – „შაფისთან“ სტუმრებს ვთავაზობ ინდურ და სომხურ კერძებს, რომლებსაც თავადვე ვამზადებ. „აიბუსაკში“ თითქმის 400 ინდოელი სტუდენტია. სომხები ასევე სიამოვნებით სინჯავენ ჩვენს კერძებს. ბევრი ინდოელისთვის ჩემი ბიზნესი – ურთერთობის, გაცნობისა და დროის გატარების ადგილს წარმოადგენს“, – ამბობს შაფი სუფთა სომხურით.
ისიც აღნიშნავს, რომ ბოლო ხანს სომხეთში ბევრი ინდოელი გაჩნდა:
„ინდოელები სამუშაოს საძებნელად უფრო შორ ქვეყნებშიც მიემგზავრებიან. და რატომ სომხეთში არა? დაე, ჩამოვიდნენ, და ეს კარგი ქვეყანა განავითარონ. სომხეთი ინდოეთთან ახლოსაა, აქ ყოფნა მოსახერხებელია. განსაკუთრებით ნიკოლის [გულისხმობს სომხეთის რევოლუციის ლიდერს ნიკოლ ფაშინიანს] შემდეგ ჩამოდიან. ბიზნესს იწყებენ, კვების პუნქტებს, ფაბებს ხსნიან. სომხეთში მუშაობა უფრო ადვილია, ვიდრე ინდოეთში, და აქ მეტ შემოსავალს ვიღებთ“.
ინდოელი მეწარმეების პრობლემები
სარესტორნო ბიზნესში უკვე გამოცდილი ფაჰრა ხანის თქმით, კარგი იქნებოდა, რომ მეწარმეებისთვის ბუნებრივი აირისა და ელექტროენერგიის ტარიფები შემცირდეს.
მეორე პრობლემაა – კონკურენცია. ფარვეზი ამბობს, რომ სომხეთში ჩამოსული ბევრი ინდოელი ერვანში რესტორანს ხსნის. თუმცა, ის დარწმუნებულია, რომ მის ბიზნესს ხელს ვერაფერი შეუშლის:
„ჩვენთან ჩვენი კერძების გემოს გამო დადიან. ღმერთმა ფაჰრის ხელებს ასეთი ნიჭი მისცა, ის ძალიან გემრიელად და სწრაფად ამზადებს. ჩვენ მუდმივი კლიენტები გვყავს. ჩვენი სტუმრები – უმეტესწილად ინდოეთის ჩრდილოეთი რაიონების მაცხოვრებლები არიან. კერძები საგანგებოდ მათთვისაა განკუთვნილი. რასაკვირველია, კერძებს აღმოსავლეთი ინდოეთის მაცხოვრებლებისთვისაც ვამზადებთ. ვთავაზობთ ისეთ კერძებს , როგორიცაა – ბირიანი, პური ჩანა, დალი. მხოლოდ ფრინველისა და ცხვრის ხორცი გვაქვს. ძროხისა და ღორის ხორცი ჩვენთან არ არის: ინდოელები ძროხის ხორცს არ მიირთმევენ, ისევე როგორც მუსლიმები – ღორის ხორცს“.
უკვე ადგილობრივი მაცხოვრებლები
ხანების მთელი ოჯახი თავს ადგილობრივ მაცხოვრებლად მიიჩნევს. იხსენებენ, რომ გაზაფხულზე სომხეთის „ხავერდოვან რევოლუციაში“ მონაწილეობდნენ:
„მე და ჩემი მეგობრები გზაჯვარედინებზე ვისხედით და გზებს ვკეტავდით. კარგია, რომ ყველა ასე ერთად გავიდა საბრძოლველად, ამაში ბევრი პატრიოტიზმი იყო, ახალგაზრდობაც მონაწილეობდა. მე , ჩემი და, ჩვენი ბიძაშვილი – მიტინგებზე ყველა დავდიოდით. ასეთი რამ პირველად ვნახე. მთავარია, რომ ძალადობა არ ყოფილა“, – ამბობს ალსა.
ყველა ერევნელის მსგავსად, სამარშრუტო ტაქსები არც ინდოელ გოგონებს მოსწონთ. ამბობენ, რომ ტრანსპორტის ამ სახეობით პრინციპულად არ სარგებლობენ.
„სამარშრუტო ტაქსით მგზავრობა შეუძლებელია: ადამინების ზედახორაა, დასაჯდომი არსადაა, მაგრამ მიკროავტობუსში მაინც კიდევ ვიღაც ამოდის, მოგრეხილები დგანან, ერთმანეთს ეყრდნობიან. ამ ქვეყანაში, სამარშრუტო ტაქსების გარდა, ყველაფერი მომწონს“, – ამბობს ასკა.
