სირიელი სომხების ბიზნეს-ფენომენი. ოთხი მიგრანტის ისტორია
ს
ირიის კონფლიქტის დაწყებიდან დღემდე (ბოლო ხუთი წლის მანძილზე) სომხეთში 22 ათასი სირიელი სომეხი ჩამოვიდა. ამ დროის მანძილზე მათ ახალი ბიზნესკულტურისა და აღმოსავლური ხასიათის განსაკუთრებული, ახალი ტრადიციების ჩამოყალიბება მოახერხეს.
ბოლო რამდენიმე წლის მანძილზე ბევრმა მათგანმა მნიშვნელოვან წარმატებას მიაღწია სხვადასხვა სფეროში. ერევანში სირიელი სომხების რესტორნები და კაფეები გაჩნდა. ამას გარდა, პოპულარულია ის ფეხსაცმელი, ჯინსი, ტრიკოტაჟი და ავეჯი, რომელსაც სირიიდან ჩამოსული ბიზნესმენები აწარმოებენ. დედაქალაქის ცენტრში გაიხსნა ალეპოს ბაზარი, სადაც ეს საქონელი იყიდება.
40
წლის შანტ ხაიალიანი 2013 წელს ჩამოვიდა სომხეთში და უკვე 3 წელია, რაც აქ ორგანული საპნის წარმოებითაა დაკავებული. ინგრედიენტებად მხოლოდ სომხეთის მთებსა და ველებში მოგროვებულ თავშავას, გვირილას, ჭინჭარს, ოხრახუშს, ვარდსა და ყურძნის მტევნებს იყენებს. თუმცა, მისი საპნის მთავარ ინგრედიენტს ზეითუნის ზეთი წარმოადგენს. თვეში დაახლოებით 8 ათას ცალ საპონს და დაახლოებით ამავე მოცულობის შამპუნსა და ზეთს აწარმოებს.
• ქართული თხილის მთავარი ბაზარი ევროკავშირის ნაცვლად რუსეთი გახდა
• საახალწლო საჩუქრების აღლუმი მხატვრის სახელოსნოში
«სომხეთის ბაზარზე გასასვლელად და აქ თავის დასამკვიდრებლად ძალიან ორიგინალური იდეა უნდა წარმომედგინა. ჩემმა პროდუქციამ ევროკავშირის ლიცენზია «Beauty products» მიიღო. ძალიან მნიშვნელოვანია სწორი მენეჯმენტი. შენი საქმის წარმატების მისაღწევად დიდი ოცნება უნდა გქონდეს და შენი მიზნების რეალიზაციისთვის უნდა იბრძოლო. ბევრი მეუბნებოდა, რომ სომხეთში სამეწარმეო საქმიანობისთვის შეუფერებელი პირობებია, მაგრამ მე ამ აზრის საწინააღმდეგოდ მოვიქეცი. ვიცოდი, რომ წარმატებას მივაღწევდი. კიდევ ბევრი რამის გაკეთება შემიძლია. ვოცნებობ, ოდესმე საპნის საწარმოო ქარხანა გავხსნა», – ამბობს ბიზნესმენი.
ხაიალიანმა ბიზნესი ოთხი სახეობის საპნით დაიწყო. ამჟამად ის 25 დასახელების საპონსა და 16 სახეობის შამპუნს აწარმოებს. მისი პროდუქცია შვეიცარიასა და საქართველოში იყიდება. უახლოეს მომავალში რუსეთის ბაზრის ათვისებაც იგეგმება.
შანტ ხაიალიანი ერთ-ერთია იმ 110 მეწარმიდან, რომლებმაც საკუთარი ბიზნესგეგმების რეალიზაციისთვის სპეციალურად სირიელი სომხებისთვის შექმნილი შეღავათიანი კრედიტის პროგრამით ისარგებლეს. პროექტი სომხეთის მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარების ეროვნული ცენტრისა და გაეროს ლტოლვილთა საქმეების უმაღლესი კომისრის სომხეთის ოფისის თანამშრომლობით განხორციელდა.
პროგრამის ფარგლებში ხალაიანმა 12 ათასი დოლარის ოდენობის კრედიტი მიიღო ოთხპროცენტიანი განაკვეთით და ეს მაშინ, როდესაც ადგილობრივი ბანკები ბიზნესსესხებისთვის ათპროცენტიან და ათ პროცენტზე უფრო დიდ განაკვეთებს აწესებენ.
გაეროს ლტოლვილთა საქმეების უმაღლესი კომისრის სომხეთის ოფისის საგარეო კავშირების კოორდინატორი, ანაიტ ჰაირაპეტიანი ამბობს, რომ სირიელ სომხებს ძალიან კარგი სამეწარმეო თვისებები აქვთ და მათი უნარ-ჩვევები პროგრამის ორგანიზატორებს წარმატების იმედს უძლიერებს.
«ჩვენ მივხვდით, თუ რას ნიშნავს სომხეთის ეკონომიკისათვის სირიელი სომხების ფაქტორი. თითოეული მათგანი ბიზნესმენის კლასიკურ მაგალითს წარმოადგენს, სომხეთის დამოუკიდებლობის 26 წელი არასაკმარისი ვადაა საბჭოთა მენტალიტეტის დასაძლევად და ქვეყანაში ნამდვილი მეწარმეების გასაჩენად. სირიელი სომხები კი მესამე თაობის მეწარმეები არიან და ამ სფეროში ისე მოქმედებენ, როგორც თევზი – წყალში. როგორც აინშტაინი იტყოდა, ამ ხალხმა სომხეთში არამხოლოდ პირადი ნივთები, არამედ საკუთარი ტვინები და ხელებიც ჩამოიტანა», – ამბობს ჰაირაპეტიანი.
ბ
ევრი მათგანი სირიაში გასული საუკუნის დასაწყისში გადასახლდა – იმ პერიოდში, როდესაც ოსმალეთის იმპერიაში სომხების გენოციდი მიმდინარეობდა. სირიაში ისინი დამოუკიდებლად წამოდგნენ ფეხზე და თან არც ეროვნული იდენტობა დაუკარგავთ. სირიაში სომხები ხშირად აღწევდნენ წარმატებას. ამჟამად ისინი მეორე გადასახლების ეტაპს გადიან და, მათი აზრით, მათში უკვე გენეტიკურ დონეზე მუშაობს სპეციფიკური მექანიზმი, რომლის საფუძველზეც ისინი მხოლოდ საკუთარი ძალების იმედად არიან.
ალექსან კარადანიანი დარწმუნებულია, რომ ის სირიელი სომხები, რომლებიც სომხეთში დარჩებიან, ნამდვილად შეძლებენ თვითრეალიზებას.
«ეს ბრძოლა წინაპრებისგან გადმოგვეცა. ჩვენ დამოუკიდებლად შევქმენით ჩვენი საქმე. ჩვენთვის სამუშაო არავის მოუცია. ჩვენი წინაპრები, რომლებიც თურქეთიდან სირიაში გაიქცნენ, ჩვენსავით ბედის ანაბარა იყვნენ მიტოვებულნი. მათ მუშაობა დაიწყეს, საძირკველი შექმნეს, დიდი შრომა ჩადეს საკუთარ საქმეში და საბოლოოდ წარმატებასაც მიაღწიეს. ისინი უცხო ქვეყანაში ჩავიდნენ და ყველაფერი ნულიდან დაიწყეს, ჩვენ კი ოცდამეერთე საუკუნეში ვცხოვრობთ და საკუთარ სამშობლოს დავუბრუნდით. რატომ არ უნდა გამოგვდიოდეს ყველაფერი? თავად ადამიანზეა დამოკიდებული ის, თუ როგორი მომავალი ექნება მას. აქ ბევრი სირთულეა. არ უნდა დაგვავიწყდეს ბლოკადა და ის, რომ ყველაფერი (მ.შ. უმცირესი დეტალებიც) საზღვარგარეთიდანაა ხოლმე ჩამოსატანი. მაგრამ ყველა პრობლემის მოგვარება შეიძლება», – ამბობს კარადანიანი.
შეიძლება ითქვას, რომ სირიელი სომხები ლტოლვილები არიან, მაგრამ ისინი არსებულ სიტუაციას სხვაგვარად აღიქვამენ და განსხვავებულად აფასებენ – ისინი ცალსახად და გაცნობიერებულად ახდენენ იმის დემონსტრირებას, რომ ნებისმიერ გარემოში შეუძლიათ, წამოდგნენ ფეხზე. მითუმეტეს სომხეთში – მათსავე სამშობლოში.
ალეპოში ალექსან კარადანიანი მაისურებზე ბეჭდვით იყო დაკავებული. მას ტიპოგრაფიის სამი ცენტრი და დიზაინის ოფისი ჰქონდა მოწყობილი. სომხეთში 2012 წლის ზაფხულში ჩამოვიდა ოჯახთან ერთად და შემოდგომაზე უკვე აქ გააგრძელა ის საქმე, რომელიც სირიაში დაიწყო. იგი მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარების ცენტრისა და გაეროს ლტოლვილთა საქმეების უმაღლესი კომისრის ოფისის ერთობლივი პროგრამით სარგებლობს.
«ტრიკოტაჟის სპეციალისტები დიასპორის სამინისტროში მიგვიწვიეს და ადგილობრივი მეწარმეები გაგვაცნეს. ერთ-ერთმა მათგანმა იმავე დღეს შემომთავაზა, ერევანში საწარმოო ცენტრი გამეხსნა და დიზაინის შექმნა და მაისურებზე ბეჭდვა დამეწყო. საქონლის პარტია შემიკვეთა და მეც მუშაობას შევუდექი. ერთგვარი აღმაფრენა დამეუფლა. ამჟამად თვეში 4 ათას მაისურზე ვბეჭდავთ სომხური თემატიკის გამოსახულებებს. რა თქმა უნდა, ამხელა მასშტაბებით არ დაგვიწყია მუშაობა. ჩვენს პროდუქციას ტურისტები ყიდულობენ. ყველაზე მეტი მაისური ზაფხულობით იყიდება ხოლმე», – ამბობს შპს „სონა-პრინტის“ დირექტორი ალექსან კარადანიანი.
კარადანიანებმა სხვა ოჯახური საწარმოც გახსნეს. ესაა დიზაინერული კომპანია „ალექსან არტი“, რომელიც ფინჯნების, გასაღებებისა და ბროშურების გაფორმებითაა დაკავებული.
ს
ონიკ კარჩიკიანმა და იერან ბალმანუკიანმა ერევნის ცენტრში პატარა რესტორანი გახსნეს, რომლის ფართობიც სულ რაღაც 30 კვადრატული მეტრია. ეს ადგილი ყოველთვის მუშტრებითაა სავსე და ამიტომ ორივე მფლობელი სამზარეულოდან არ გამოდის – ისინი თავად ამზადებენ სირიულ კერძებს. ამბობენ, რომ სომხეთში საქმის დაწყება საკმაოდ რთულია, მაგრამ, ამავდროულად, სვამენ კითხვას: «და სად არის მარტივი, აქ რომ იყოს?»
«სადაც არ უნდა წავსულიყავით – ევროპაში, კანადაში, ან შეერთებულ შტატებში – ყველგან გაგვიჭირდებოდა, იმიტომ რომ ახალ გარემოში, ახალ ბაზარზე ყოფნა ძალიან რთულია. საქმის დაწყება ყოველთვის ერთგვარ გამოცდას წარმოადგენს. სირიაშიც რომ გამეხსნა ჩემი საწარმო, იძულებული ვიქნებოდი ერთი ან ორი წელი მომეთმინა, სანამ ბიზნესი ფეხზე არ დადგებოდა.
უხერხულობას მხოლოდ აქ არსებული გადასახადები და ის ხარჯები გვიქმნის, რომლებიც კომერციული ფართის იჯარით აღებას, ბინის ქირაობასა და ბავშვებისთვის განათლების მიცემას უკავშირდება. ეს ყველაფერი მთლიანობაში საკმაოდ დიდ თანხებთანაა დაკავშირებული. განსაკუთრებით რთულია მუშაობა ზამთარში, როდესაც ცხოვრება ჰაერთან ერთად იყინება», – ამბობს სონიკ კარჩიკიანი, რომლის ოჯახიც ლატაკიაში რამდენიმე მაღაზიას ფლობდა.
«ყველა შემთხვევაში, სომხეთის უპირატესობა ისაა, რომ ეს ჩვენი ქვეყანაა. მთელი გულით ვმუშაობთ და, ფაქტობრივად, ამ რესტორნით ვცხოვრობთ. ყოველთვის უმაღლეს ხარისხს უზრუნველვყოფთ, საკუთარ თავებს მაღალ მოთხოვნებს ვუყენებთ და თვითმოტყუებით არ ვართ დაკავებულნი», – ამბობს სონიკი.
მან ექსკურსიამძღოლების კურსები გაიარა და პერიოდულად არაბ ტურისტებს ემსახურება. მისი ახალი „ფეისბუქგვერდი“ სახელწოდებით „ერევნის ტური“ არაბულენოვანი ტურისტებისთვის შეიქმნა. სონიკი ცდილობს, სომხეთში სამედიცინო ტურიზმი ააღორძინოს.
«ჩვენ გვსურს, რომ უფრო საფუძვლიანად დავკავდეთ ამ საქმით და ტურისტებს შევთავაზოთ სომხეთში დასვენება და მკურნალობა ერთმანეთს შეუთავსონ. ამ მხრივ განსაკუთრებულ მიმართულებას წარმოადგენს სტომატოლოგია. ამას გარდა, ჩვენ კლიენტებს მრავალფეროვან კოსმეტოლოგიურ მომსახურებას შევთავაზებთ, რომელიც ძალიან ხელმისაწვდომია სომხეთში. საუბარია სახის წმენდაზე, ბოტოქსზე… ეს ყველაფერი საზოგადოების ინტერესს იწვევს. განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუკი აქაურ ფასებს იმ თანხებს შევადარებთ, რომლებსაც ამავე მომსახურებისთვის იხდიან უცხოეთში», – აცხადებს სონიკ კარჩიკიანი.
უ
კვე ბევრმა ადამიანმა იცის, რომ არსებობს ფეისბუკის „ფეიჯი“ სახელწოდებით «Magie’s sweet Delicacies». ეს გვერდი ეკუთვნის მაგი ხოროზიანს, რომელიც ოცნებობს, ერევანში ტკბილეულობის მაღაზია გახსნას.
«ჯერჯერობით არაფერი გამოდის. ქორწილებსა და დაბადების დღეებზე ვმუშაობ შეკვეთით. სუფრის მოსართავ ტკბილეულობას ვამზადებ ისეთი მეთოდით, რომელსაც აქ ჯერჯერობით სხვა არავინ იყენებს. ჩემს პროდუქციას მაღაზიებშიც ვაბარებ ხოლმე. დუბაიში კურსები გავიარე და უკვე კლიენტებიც კი მყავდა იქ, მაგრამ ჩემს ქალიშვილს ძალიან სურდა სომხეთში ჩამოსვლა და ამიტომ , აქ ჩამოვედი. იმედი მაქვს, ეს საქმე საშუალებას მოგვცემს, ცხოვრება მოვიწყოთ», – ამბობს მაგი.
სირიელი სომხები შეეგუენ იმ ფაქტს, რომ ეს ქვეყანა ეკონომიკურად ღარიბია. ამასთან, მათთვის პრობლემაა ის, რომ აქაური ბაზარი პატარაა და ბიზნესი რთულად ვითარდება, მაგრამ ისინი მაინც მუშაობენ – ყველაფრის მიუხედავად.
«სირიაშიც რომ ასე გულმოდგინედ გვეშრომა, უკვე მილიონერები ვიქნებოდით და მართლაც კარგად ვიცხოვრებდით. როდესაც საზღვარგარეთ მუშაობ და შენს საქმეში ამხელა შრომას დებ, დიდ ქონებას იხვეჭ, აქ კი უბრალოდ თავი გაგაქვს. ანუ ყველაფერი სურვილებზე და პრეფერენციებზეა დამოკიდებული – თუკი გამდიდრება გინდა და ვერ ახერხებ, საზღვარგარეთ მიდიხარ, ხოლო თუკი სამშობლოში გსურს ცხოვრება და გინდა, რომ შენმა შვილებმა ეზოში სომეხ ბავშვებთან ერთად ითამაშონ, სომხეთში რჩები», – ამბობს ალექსან კარადანიანი.
ანაით აირაპეტიანი აცხადებს, რომ სირიელ სომხებში მათ ზედმიწევნით წესიერებას აფასებს: «მათთვის ბიზნესი ღირსების საქმეა, რომელიც მათ რეპუტაციას უკავშირდება და შემოსავლის წყაროს წარმოადგენს, და სწორედ ეს განასხვავებს ამ ხალხს იმ ადამიანებისგან, რომლებიც საბჭოთა კავშირში აღიზარდნენ. მათი ბიზნესკულტურა, საქმისადმი დამოკიდებულება და სერვისისადმი მიდგომა უბრალოდ მისაბაძ მაგალითს წარმოადგენს».
