გადაიქცევა თუ არა ისევ მეჩეთად სტამბოლის მთავარი ღირსშესანიშნაობა?

სტამბოლის სახელგანთქმულმა მუზეუმმა და საყოველთაოდ ცნობილმა ისტორიულმა ძეგლმა – აია-სოფიამ, შესაძლოა, ტრანსფორმაცია განიცადოს და მეჩეთი გახდეს. ეს თურქეთსა და საბერძნეთს შორის დაძაბულობის გაზრდის მიზეზი გახდა.

თურქეთში, დროდადრო, დღის წესრიგში დგება ხოლმე ძეგლისთვის მეჩეთის სტატუსის დაბრუნების საკითხი, მაგრამ ამჯერად, ამის შესახებ საუბარი დაიწყო ქვეყნის პრეზიდენტმა, რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა. საბოლოო გადაწყვეტილებას ამ საკითხზე 2 ივლისს მიიღებენ.

“აია-სოფიაში დაშვებულია ყურანის კითხვა და ლოცვა“

2020 წლის მაისში, სტამბოლის დაპყრობის 567-ე წლისთავისადმი მიძღვნილ ღონისძიებაზე სიტყვით გამოსვლისას, ერდოღანმა განაცხადა, რომ აია-სოფიაში ყურანს წაიკითხავენ.

მართლაც, საზეიმო ღონისძიების ფარგლებში, ბიზანტიის იმპერიის დროინდელი უძველესი ძეგლის კედლებში, მუსლიმთა წმინდა წიგნიდან აიები წაიკითხეს – პირველად მრავალი წლის განმავლობაში.

• გაგაუპატიურეს? ცოლად გაჰყევი მოძალადეს – თურქეთში სწორედ ასეთ კანონს იღებენ
• ჰომოსექსუალობა თურქეთში: მინისტრი იურისტების წინააღმდეგ
• სტამბოლმა ფერები შეცვალა

ამან საბერძნეთის პროტესტი გამოიწვია. 

“ყურანიდან ნაწყვეტების წაკითხვა აია-სოფიაში, მსოფლიო მნიშვნელობის ძეგლში, იუნესკოს მიერ დაცულ კულტურული მემკვიდრეობის ობიექტში, რომელიც 1935 წლიდან ფუნქციონირებს, როგორც მუზეუმი, დაუშვებელი ნაბიჯია და შეურაცხყოფს ქრისტიანთა რელიგიურ გრძნობებს მთელ მსოფლიოში”, – განაცხადა საბერძნეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ.

ათენში, თურქეთის ხელისუფლების ეს ნაბიჯი „მსოფლიო საზოგადოების შეურაცხყოფად“ მიიჩნიეს და შეახსენეს, რომ მსოფლიო კულტურისა და ბუნებრივი მემკვიდრეობის დაცვის შესახებ შეთანხმების პატივისცემა თურქეთის პასუხისმგებლობაა.

1453 წელს, კონსტანტინოპოლის დაპყრობის შემდეგ, სულთანმა მეჰმედ მეორე დამპყრობელმა ქალაქის მთავარი მართლმადიდებლური ტაძარი – წმინდა სოფიას ტაძარი მეჩეთად გადააკეთა და აია-სოფია დაარქვა. 1931 წლამდე, აია-სოფია მეჩეთი იყო. 1934 წელს, თურქეთის ხელისუფლებამ ძეგლს სტატუსი შეუცვალა და ის მუზეუმად გადააკეთეს, რომელიც დამთვალიერებლისთვის 1935 წელს გაიხსნა.

საბერძნეთის მხრიდან ბრალდებების საპასუხოდ, ერდოღანმა განაცხადა, რომ “აია სოფიაში დაშვებულია ყურანის კითხვა, ისევე, როგორც ნამაზის შესრულება (ლოცვა). ამის შესახებ გადაწყვეტილების მიღება ჩვენი ხალხის ექსკლუზიური უფლებაა”.

ამის შემდეგ, თურქეთის პრეზიდენტმა მთავრობას აია-სოფიას სტატუსის შეცვლის საკითხის განხილვა დაავალა.

“აია-სოფიას ტურისტების მიღების გაგრძელება მეჩეთის როლშიც შეეძლება. როგორც ეს ხდება სულთან აჰმედის მეჩეთის შემთხვევაში”, – აღნიშნა ერდოღანმა. 

ერთი ორგანიზაცია და ორი სარჩელი 

ერდოღანის განცხადება განსაკუთრებით აქტუალურად გაისმა იმ ფონზე, რომ მალე უნდა ცნობილი უნდა გახდეს სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც საბოლოოდ უნდა განსაზღვროს თურქეთის ყველაზე პოპულარული კულტურული ობიექტისა და მსოფლიო ღირსშესანიშნაობის სტატუსი.

თურქეთის უმაღლესი სასამართლო ინსტანცია – სახელმწიფო საბჭო, განიხილავს „ფონდების, ისტორიული ნაწარმოებებისა და გარემოს მომსახურების ორგანიზაციის“ სარჩელს, რომელიც მოითხოვს მინისტრთა კაბინეტის 1934 წლის გადაწყვეტილების გაუქმებას და აია-სოფიას კვლავ გარდაქმნას მუზეუმიდან მეჩეთად.

ეს ამ ორგანიზაციის უკვე მეორე მიმართვაა სასამართლოსთვის. 

პირველი ასეთი სარჩელი 2005 წელს შეიტანეს. მაგრამ მაშინ სახელმწიფო საბჭომ სარჩელი არ მიიღო და საკუთარი გადაწყვეტილება იმით ახსნა, რომ აია-სოფიას მუზეუმად გამოყენება სამართალს არ ეწინააღმდეგება. ორგანიზაციამ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართა, მაგრამ ამან შედეგი ვერ შეცვალა.

ორგანიზაციამ მეორედ იმავე საჩივრით უმაღლეს საბჭოს უკვე 2016 წელს მიმართა.

ამ შემთხვევაში, მან თავისი სარჩელი იმით ახსნა, თითქოს, ათათურქის ხელმოწერა მინისტრთა კაბინეტის ცნობილ გადაწყვეტილებაზე აია-სოფიასთვის მუზეუმის სტატუსის მინიჭების თაობაზე, გაყალბებული იყო.

საქმის ხანგრძლივი განხილვის შემდეგ განაცხადეს, რომ ამ სარჩელზე გადაწყვეტილება 2020 წლის 2 ივლისს გახდება ცნობილი.

იურისტის მოსაზრება 

იურისტის, ილმაზ იაზიჯიოღლუს აზრით, სახელმწიფო საბჭო უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება აია-სოფიასთვის მუზეუმის სტატუსის გაუქმებისა და მისი ღვთისმსახურებისთვის გახსნის შესახებ.

“მინისტრთა კაბინეტის 1934 წლის 24 ნოემბრის გადაწყვეტილებით, აია-სოფია მუზეუმად გადაკეთდა. ადმინისტრაციული გადაწყვეტილების გაუქმება ყოველთვის შეიძლება”, – აღნიშნა მან.

ამავდროულად, იაზიჯიოღლუს მიაჩნია, რომ არ შეიძლება სარჩელზე კიდევ ერთხელ უარის თქმა. რადგან, ადმინისტრაციული გადაწყვეტილების გაწვევისთვის აუცილებელია მისი არასამართლიანობის დადასტურება.

მაგრამ 86 წლის წინ მიღებული მინისტრთა კაბინეტის გადაწყვეტილება კანონმდებლობასთან შესაბამისობაშია. თუმცა, იურისტი ასევე დარწმუნებულია, რომ აია-სოფია შესაძლოა ღვთისმსახურებისთვის მუზეუმის სტატუსის მოხსნის გარეშეც გაიხსნას – ეს კანონმდებლობას არ ეწინააღმდეგება.

რას წერენ სოციალურ ქსელებში? 

სოციალურ ქსელებში აქტიურად განიხილავენ აია-სოფიასთვის მუზეუმის სტატუსის ჩამორთმევისა და მეჩეთად გადაკეთების შესაძლებლობას. უმეტესობა ასეთ გადაწყვეტილებას ემხრობა, მაგრამ არიან მოწინააღმდეგეებიც.

“გამოდის, რომ საბერძნეთს მოსწონს აია-სოფიას მუზეუმის სტატუსი და ამის გამო უნდა იყოს ის გახსნილი (მუზეუმის რანგში). მაგრამ საბერძნეთს ასევე მოსწონს ჩვენი ეკონომიკის ცუდი მდგომარეობა. ჩვენ სწორედ ამის საპირისპირო არ უნდა გავაკეთოთ (იმის, რასაც საბერძნეთი ითხოვს)?”, – კითხულობს ტვიტერის ერთ-ერთი მომხმარებელი.

“აია-სოფია განსაკუთრებული ადგილია. სტამბოლის სიმბოლო. ის მუზეუმად უნდა დარჩეს. და დიდი ალბათობით, ასეც იქნება. უბრალოდ, ჩვენთან ისლამისტები, ისევე, როგორც რადიკალურად განწყობილი ნაციონალისტები საბერძნეთში, ამას პოლიტიკის ინსტრუმენტად იყენებენ და აი, ამაშია საქმე“, – მიაჩნია ტვიტერის მომხმარებელ ოზან ავუნდუქს.

განხილვაში ასევე ჩაერთნენ თურქეთის მოქალაქეები – ეთნიკურად ბერძნები.

ერთ-ერთი მათგანის აზრით, აია-სოფიას მეჩეთად გადაკეთების საპასუხოდ, თურქეთის ხელისუფლებას თავისუფლად შეუძლია „ბერძნების გენოციდის მუზეუმად“ გადააკეთოს საბერძნეთის ქალაქ სალონიკში არსებული ათათურქის სახლ-მუზეუმი და ასეთი ალბათობა აუცილებლად უნდა გვქონდეს მხედველობაში.