მოლდოვა ევროკავშირის გაფართოების ერთ-ერთი ფავორიტია. რა გზავნილია ეს სამხრეთ კავკასიისთვის?
მოლდოვა და ევროკავშირი
ევროკომისიის უახლეს ანგარიშში მოლდოვა დასახელდა, როგორც ქვეყანა, რომელმაც ერთ წელიწადში ყველაზე მეტი პროგრესი განიცადა ევროკავშირში გაწევრიანების გზაზე. პატარა სახელმწიფოსთვის, რომელსაც არაღიარებული დნესტრისპირეთი და გაგაუზიის ავტონომიური რეგიონი აქვს, ეს მნიშვნელოვანი პოლიტიკური წარმატებაა.
ამავდროულად, ბრიუსელის დისკურსში ახალი ტერმინები გამოიყენება: „არასტანდარტული წევრობა“, „გამოსაცდელი პერიოდი“, შეზღუდული ვეტოს უფლება და „ტროას ცხენები“ კავშირის ფარგლებში. ეს არ ეხება მხოლოდ მოლდოვას და უკრაინას. ეს არის თამაშის მომავალი წესების მონახაზი ყველასთვის, ვინც ევროკავშირის კართან დგას – მათ შორის სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებისთვის.
მოლდოვურ გამოცემა Newsmaker-თან ინტერვიუში პოლიტოლოგი დენის ცინუშა გვთავაზობს მოლდოვას შემთხვევის განხილვას, როგორც შესაძლებლობისა და გაფრთხილების კომბინაციას. ორივე პირდაპირ ეხება საქართველოს, სომხეთსა და აზერბაიჯანს.
როგორ უყურებს ევროკავშირი მოლდოვას და რას ნიშნავს ეს საქართველოსთვის, სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვის
კიშინიოვის მიმართ ბრიუსელის კეთილგანწყობილ დამოკიდებულებას ორი ძირითადი მიზეზი აქვს.
პირველი, სწრაფი ფორმალური რეფორმები.
ბოლო წლის განმავლობაში მოლდოვამ დააჩქარა თავისი კანონმდებლობის ევროკავშირის სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოყვანა. რეფორმები გაატარა სხვადასხვა უწყებაში და თავისი საგარეო პოლიტიკა ბრიუსელთან შესაბამისობაში მოყვანა, მათ შორის რუსეთის წინააღმდეგ სანქციებთან დაკავშირებით (მოლდოვას გაზიარებული აქვს რუსეთის წინააღმდეგ დასავლური სანქციებთან 90 პროცენტი).
მეორეც, მათ ჰყავთ ხელისუფლებაში პარტნიორები, რომლებსაც ევროკავშირი ესმის. პრეზიდენტი მაია სანდუ და მოლდოვის მმართველი პარტია იმავე პოლიტიკურ ოჯახს ეკუთვნიან, რომელსაც ევროკავშირის წამყვანი ცენტრისტული მემარჯვენე პარტიები. ბრიუსელისთვის ისინი „მათი ხალხია“: პროგნოზირებადი, აშკარად პროდასავლური.
ჩინუშა ხაზს უსვამს: ევროკომისია მოლდოვას აფასებს არა ვაკუუმში, არამედ სხვების ფონზე. უკრაინა, დასავლეთ ბალკანეთის ქვეყნები და საქართველო ერთ მოედანზე არიან.
საგულისხმოა, რომ სულ რაღაც ათი წლის წინ, საქართველოს აღმოსავლეთ პარტნიორობის “„ხუთოსანს“ “ვარსკვლავს” უწოდებდნენ; დღეს კი, ამ როლს დიდწილად კიშინიოვი იკავებს.
თბილისისთვის ეს გაკვეთილია – ლიდერის სტატუსი მარადიული არ არის. ერევნისა და ბაქოსთვის კი იმის მინიშნებაა, რომ ევროკავშირი აფასებს როგორც რეფორმებს, ასევე საგარეო პოლიტიკის ერთგულებას.
„ნაწილობრივი წევრობა“: დაცვა ახალი ორბანებისგან
„საცდელი“ ან „შეზღუდული“ წევრობის იდეა მოლდოვური რეალობიდან არ წარმოშობილა. ევროკავშირის გაღიზიანების მთავარი წყარო უნგრეთი და მისი პრემიერ-მინისტრი ვიქტორ ორბანია, რომელიც რეგულარულად ბლოკავს უკრაინასთან, სანქციებთან და ევროკავშირის ბიუჯეტთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებს და ვეტოს ბერკეტად იყენებს.
მომავალში მსგავსი :ორბანებისგან” თავის დასაცავად, ბრიუსელი ახალ სტრუქტურებს ეძებს:
- ქვეყნებს შეუძლიათ ევროკავშირში გაწევრიანება, მაგრამ თავდაპირველად სრული ვეტოს უფლების გარეშე;
- შესაძლოა შემოღებულ იქნას „საცდელი პერიოდი“ – ქვეყანა ფორმალურად წევრია, მაგრამ მისი უფლებების ნაწილი გაყინულია;
- განიხილება ისეთი მექანიზმების შემოღების შესაძლებლობა, რომლებიც საშუალებას მისცემს ევროკავშირს „უკან გაიწვიოს“ ქვეყნის წევრობა, თუკი გაწევრიანების შემდეგ ეს ქვეყანა რეფორმებს შეწყვეტს, დემოკრატიას უკან დახევს და მოსკოვის ან სხვა მოთამაშეებისთვის „ტროას ცხენად“ იქცევა.
მოლდოვასთვის ეს სცენარები უკვე ხმამაღლა განიხილება. საქართველოსთვის, როგორც კანდიდატისთვის, და სომხეთისთვის, რომელიც სულ უფრო მეტად იყურება ევროკავშირისკენ , ეს მხოლოდ შესაძლოა პერსპექტივაა.
ჩინუშა არასასიამოვნო, მაგრამ გულწრფელ კითხვას სვამს: რამდენად ეთიკურია ათწლეულების განმავლობაში ქვეყნისგან ხშორად ძალიან მტკივნეული რეფორმებს ითხოვდე და შემდეგ მეორეხარისხოვანი სტატუსით მიიღო?
აქვე ექსპერტი თავად სცემს პასუხს ამ კითხვას მოლდოვას რეალობიდან გამომდინარე:
„კიშინიოვისთვის ევროკავშირის ფონდებსა და ბაზრებზე წვდომა ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე აბსტრაქტული ვეტო. სინამდვილეში, მოლდოვას ნებისმიერი მთავრობას შეიძლება მოელაპარაკო. თუმცა, ფულისა და ევროკავშირში წვდომის გარეშე ეკონომიკის აშენება შეუძლებელია“.
ანუ ბრიუსელი აღარ გვპირდება, რომ ყველა მომავალი წევრი თანაბარი იქნება ძველი „თხუთმეტის“. სავარაუდოდ, სტატუსის გრადაცია მოხდება. მოლდოვასა და უკრაინის „ნაწილობრივ“ წევრობასთან დაკავშირებული დავები კი კავკასიისთვისაც ჩარჩოს შექმნის, თუ/როდესაც იქ რეალური გაწევრიანების საკითხი დადგება.
როდესაც გეოპოლიტიკა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე რეფორმები
ევროკავშირის გაფართოება სულ უფრო ნაკლებად ჰგავს წმინდა ბიუროკრატიულ პროცესს და უფრო მეტად უსაფრთხოების ინსტრუმენტს. ბრიუსელისთვის მოლდოვა უფრო დიდი ამოცანის ნაწილია: აღმოსავლეთ ფლანგის გაძლიერება, დნესტრისპირეთის, ოდესის მიმდებარე რეგიონისა და შავი ზღვის ლოჯისტიკური უზრუნველყოფის ნაკლებად დაუცველობის გაზრდა და რუსეთის გავლენის შემცირება.
იგივე ლოგიკა ვრცელდება სამხრეთ კავკასიაზე:
- რუსული ბაზები და გავლენა სომხეთში;
- დე ფაქტო მოსკოვის მიერ კონტროლირებადი ერთეულები აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში;
- კონკურენცია აზერბაიჯანსა და საქართველოში გამავალი დერეფნებისთვის.
ამ მსოფლმხედველობით, ევროკავშირი შესაძლოა მზად იყოს მხარი დაუჭიროს „სწორ“ მთავრობებს არასრული დემოკრატიის პირობებშიც კი – უბრალოდ იმიტომ, რომ ალტერნატივა უარესი ჩანს.
მაგრამ ამ მიდგომას თავისი ფასი აქვს. ბიუროკრატი აფრთხილებს: დღეს გეოპოლიტიკის სახელით იგნორირებული პრობლემები ხვალ შიდა კრიზისის სახით დაბრუნდება. და ამ პრობლემებს შორის მთავარი სიღარიბე და სოციალური ფრუსტრაციაა.
მოლდოვაში ეს გამოიხატა გაქცეული ოლიგარქის, შორის მაგალითში: ადამიანები, რომლებიც თავს სახელმწიფოს მხრიდან მხარდაჭერილებად არ გრძნობენ, ადვილად მიჰყვებიან ყველას, ვინც სწრაფ ფულს და მარტივ გადაწყვეტილებებს გვპირდება.
კავკასიაშიც იგი სურათია:
- საქართველოს რეგიონები, სადაც ევროინტეგრაცია გაცილებით ნაკლებად მნიშვნელოვანია, ვიდრე ბენზინისა და სასუქის ფასი;
- სომხური სოფლები და პატარა ქალაქები, საიდანაც ხალხი წლების განმავლობაში ემიგრაციაში გაიკრიფა;
- აზერბაიჯანი, სადაც ბაქოსა და რეგიონებს შორის სოციალური უფსკრული სულ უფრო მეტ გაღიზიანებას იწვევს.
ეკონომიკა და დეპოპულაცია: მოლდოვასა და კავკასიისთვის საერთო გამოცდა
მოლდოვას ხელისუფლებამ ამბიციური გრაფიკი გამოაცხადა: მოლაპარაკებების დასრულება 2028 წლისთვის, გაწევრიანების შეთანხმების რატიფიკაცია 2030 წლისთვის მოხდება.
თუმცა, მოლდოვას ეკონომიკა კვლავ დაუცველია:
- სუსტი პოზიცია ევროპულ ბაზარზე;
- შეზღუდული ბიუჯეტი და დამოკიდებულება უცხოურ დახმარებაზე;
- შრომისუნარიანი მოსახლეობის მასშტაბური გადინება.
ჩინუშა ყურადღებას ამახვილებს „ქაღალდზე დაწერილ პროგრესსა“ და რეალობას შორის:
„მოლდოვა ქაღალდზე კარგად გამოიყურება: კანონები მიიღება, ინსტიტუტების რეფორმირდება ხდება. თუმცა, ევროკავშირმა ჯერ უნდა გაარკვიოს, ჰყავს თუ არა ქვეყანას საკმარისი ხალხი და ინფრასტრუქტურა, რათა ეს ყველაფერი რეალურად ამუშავდეს“.
დეპოპულაცია ცალკე წითელი დროშაა. მოლდოვა ცარიელდება და ეს ძირს უთხრის გრძელვადიანი განვითარების იდეას.
კავკასიასთან პარალელი ასევე პირდაპირია:
- საქართველო და სომხეთი წლების განმავლობაში კარგავდნენ ხალხს – ემიგრაცია მასშტაბურია.
- აზერბაიჯანი ნავთობისა და გაზის შემოსავლების მიუხედავად, კვალიფიციური მუშახელის გადინების წინაშე დგას.
ევროკავშირი არა მხოლოდ კანონებს აკვირდება, არამედ იმასაც, არიან თუ არა ადამიანები, რომლებიც მზად არიან იცხოვრონ და იმუშაონ მომავალ წევრ სახელმწიფოში. თუ საუკეთესო ტვინები წავლენ და აღარ დაბრუნდებიან, მაშინ ვისი ინტეგრაცია უნდა მოხდეს?
კანდიდატების დაჯგუფება: რას ასწავლის უკრაინა-მოლდოვას წყვილი კავკასიას
ევროკავშირი ამჟამად მოლდოვასა და უკრაინას წყვილად განიხილავს: კანდიდატობის სტატუსს, ერთდროული ანგარიშები, სამიტის გადაწყვეტილებები. სწორედ უკრაინულ ნაწილს ბლოკავს ხშირად უნგრეთი, ხოლო მოლდოვურ გზას ცოტა უფრო შეუფერხებლად ავითარებს.
აქ კავკასიისთვის რამდენიმე გაკვეთილია.
1. ევროკავშირს უყვარს ჯგუფურად მუშაობა.
საქართველო, უკრაინა და მოლდოვა ოდესღაც აღმოსავლეთ პარტნიორობის ბლოკში იყვნენ გაერთიანებული, მაგრამ ახლა ახალი ალიანსები ჩნდება, რადგან საქართველომ აშკარად გადაუხვია აღებულ კურსს. ეს ახალი ალიანსებია უკრაინა-მოლდოვა, დასავლეთ ბალკანეთი. და ვინ იცის, შესაძლოა, კავკასიისთვისაც შეიქმნას სხვა ფორმატი.
2.სუსტი რგოლი ყველაზე მოქმედებს.
თუ ჯგუფში ერთი ქვეყანა პრობლემური აღმოჩნდება – დემოკრატიის, კორუფციის ან კონფლიქტის თვალსაზრისით – ეს ხელს უშლის მის მეზობლებსაც. დასავლეთ ბალკანეთის ბლოკის ისტორიამ ეს აჩვენა და იგივე მეორდება უკრაინა/მოლდოვასთან დაკავშირებითაც.
3.სტრატეგიული პარტნიორი არ არის იგივე, რაც წევრობის კანდიდატი.
აზერბაიჯანი შეიძლება დარჩეს ევროკავშირის მნიშვნელოვან ენერგეტიკულ პარტნიორად, რომელიც ამარაგებს მას ენერგორესურსებით, მაგრამ ეს ავტომატურად არ ნიშნავს, რომ ის კანდიდატი ხდება. მოლდოვას შემთხვევა გვახსენებს, რომ კანდიდატის სტატუსი, პირველ რიგში, პოლიტიკურ და სამართლებრივ თავსებადობას ეხება და არა მხოლოდ რესურსებს.
შიდა პოლიტიკა: როგორ აზიანებს ძალაუფლების მონოპოლია ევროპულ ინტეგრაციას
გარეგნულად, მოლდოვა ევროკავშირისთვის „იდეალური მოსწავლეა“: სტაბილური მთავრობა, პროევროპული რიტორიკა, რეფორმები. თუმცა, ამ სტრუქტურის მდგრადობასთან დაკავშირებით ეჭვები იზრდება.
მოლდოვის მმართველ პარტიას PAS აქვს ფაქტობრივი მონოპოლია: საპარლამენტო უმრავლესობა, გავლენა ძირითად ინსტიტუტებზე და დომინირება მედიაში. ფორმალურად, ეს აიხსნება იმით, რომ საჭიროა სწრაფი რეფორმების გატარება და ასევე რუსეთთან ეფექტური დაპირისპირება. თუმცა ამ მონოპოლიის რისკები აშკარაა: ნებისმიერი მონოპოლია საბოლოოდ იწყებს ლოიალობისა და კომპეტენციის აღრევას.
მოლოდოველი ექსპერტი ამბობს: თუ ევროპული ინტეგრაცია დაუკავშირდება ერთ პარტიას და ერთ ლიდერთან, ყოველთვის იქნება იმის ალბათობა, რომ ხელისუფლების ნებისმიერი ცვლილება საფრთხეს შეუქმნის ქვეყნის ევროკავშირისადმი ერთგულებას.
შესაძლებლობის ფანჯარა და ევროკავშირის ტოლერანტობის საზღვრები
დღეს მოლდოვა ევროკავშირისკენ რბოლაში ფავორიტია: პატარა, მართვადი, სრულმასშტაბიან ომში არჩაფლული, ბრიუსელისთვის გასაგები მთავრობით.
ამ ფონზე, სამხრეთ კავკასიის ქვეყნები უფრო რთულად გამოიყურებიან: კონფლიქტები, გაყოფილი საზოგადოებები, კონკურენტი გარე ვექტორები.
საქართველოს ისტორიამ უკვე აჩვენა, თუ რამდენად სწრაფად შეიძლება დაკარგოს ქვეყანამ ფავორიტის სტატუსი. ქვეყანა, რომელიც ოდესღაც რეფორმების სიმბოლო იყო, თანდათან შორდება ევროკავშირს, უკან იხევს დემოკრატიისგან და ბრიუსელში სულ უფრო მეტ კითხვას ბადებს.
მოლდოვასა და კავკასიის ქვეყნებისთვის დასკვნა იგივეა:
- გეოპოლიტიკამ მართლაც გახსნა შესაძლებლობების ფანჯარა – რუსეთის შიში ევროკავშირს უფრო თამამსა და მოქნილს ხდის;
- თუმცა ეს ფანჯარა უსასრულო არ არის და ევროკავშირის მოთმინება შიდა პრობლემების მიმართ უსაზღვრო არ არის;
- „ნაწილობრივი წევრობა“ და „საცდელი პერიოდები“ არა მხოლოდ პოტენციური ორბანებისგან დაცვაა, არამედ იმის თქმის საშუალებაც: ჩვენ შემოგთავაზებთ, მაგრამ სრულად არ გენდობით.
მედიაქსელის მასალა
exchange
