დანაშაული სასჯელის გარეშე

საკონსტიტუციო ცვლილებებთან დაკავშირებით ჩატარებული რეფერენდუმის დროს მომხდარ კანონდარღვევებზე სისხლის სამართლის 57 საქმე აღიძრა, მაგრამ ჯერჯერობით ერთიც არ გახსნილა. ბრალი არავისთვის წაუყენებიათ. სასამართლომ მხოლოდ ერთ საქმესთან დაკავშირებით გამოიტანა ვერდიქტი _ საარჩევნო კომისიის ხელმძღვანელს, რომელსაც იმავე კომისიის წევრის, ოპოზიციური „სახალხო კონგრესის“ წარმომადგენლის, ვარდან არუთიუნიანის მოსყიდვაში დასდეს ბრალი, 15 იანვარს ორწლიანი გამოსაცდელი ვადა დაუნიშნეს და სასამართლო დარბაზიდან გაათავისუფლეს.

ეს ფაქტი ოპოზიციამ ხელისუფლების მხრიდან კანონდამრღვევთა მხარდაჭერად და დაცვად შეაფასა.

2015 წლის 6 დეკემბერს, საკონსტიტუციო ცვლილებებთან დაკავშირებით ჩატარებული რეფერენდუმის დროს ჟურნალისტებისა და დამკვირვებლების მიერ ფალსიფიკაციისა და საარჩევნო უფლების შელახვის მრავალი ფაქტი დაფიქსირდა. ამ დარღვევების შესახებ იმ დღეს ვისაუბრეთ, როდესაც რეფერენდუმი ჩატარდა.

გთავაზობთ ყველაზე გავცელებული დარღვევების კლასიფიკაციას:

1. წინასაარჩევნო კომისიის ოპოზიციური წარმომადგენლობის მოსყიდვის მცდელობა და მუქარა

რეფერენდუმამდე ერთი თვით ადრე კომისიის ოპოზიციური ფრაქციების წარმომადგენლები სოციალური ქსელებისა და პრესის საშუალებით იტყობინებოდნენ მათ მიმართ შანტაჟისა და მოსყიდვის მცდელობების შესახებ. ოპოზიციურმა პარტიამ „სომხეთის ეროვნული კონგრესის“ პროკურატურაში წარადგინა ვიდეოჩანაწერი, სადაც საუბნო საარჩევნო კომისიის ხელმძღვანელი ზავენ მირიჯანიანი კომისიის ოპოზიციურად განწყობილი წევრის მოსყიდვას ცდილობს. ოპოზიციის წარმომადგენლების თქმით, ამ ვიდეოს გამოქვეყნების შემდეგ მოსყიდვის მცდელობებმა იკლო, თუმცა არ შეწყვეტილა, უბრალოდ უფრო მეტი სიფთხილის გამოჩენა დაიწყეს.

2. საარჩევნო ქრთამი

მასმედიის საშუალებებმა გამოაქვეყნეს ვიდეოკადრები, რომლებზეც აშკარად ჩანს, თუ როგორ დაჰყვებიან ამომრჩევლებს საარჩევნო უბნებზე ვიღაც ადამიანები, ხელში სიებით; შემდეგ მათ გარკვეულ თანხას უხდიან და მიკროავტობუსებით მიჰყავთ. ამ ვიდეოკადრების საფუძველზე სისხლის სამართლის საქმეები აღიძრა.

3.  გაბერილი საარჩევნო სიები და  ხმის რამდენჯერმე მიცემა

ამომრჩეველთა სიაში 2 555 323 ადამიანი ირიცხებოდა _ დაახლოებით იმდენი, რამდენიც მთელ ქვეყანაში ცხოვრობს. არაერთი წელია, ოპოზიცია და პრესა აღნიშნავს, რომ საარჩევნო სიები გაბერილია. ხშირად ამ სიებში გარდაცვლილებისა და იმ ადამიანების სახელებიც გვხვდება, რომლებიც, დიდი ხანია, სომხეთში აღარ ცხოვრობენ.

რეფერენდუმის დღეს ამომრჩევლებმა ბევრჯერ განაცხადეს, რომ მათ მისამართებზე მათთვის სრულიად უცნობი ადამიანები იყვნენ „მიწერილები“. ეს ხერხი ორმაგი ხმის მიცემის გავრცელებული მეთოდია.

 ფოტო: Transparency International Armenia

რეფერენდუმამდე ერთი თვით ადრე ხელისუფლებამ გააუქმა კანონი, რომელიც ID ბარათების მფლობელ მოქალაქეებს ხმის მიცემის უფლებას უზღუდავდა. შედეგად, 500 ათას ადამიანს (მათ, ვისაც ჩვეულებრივ პასპორტთან ერთად ID ბარათებიც ჰქონდათ) მიეცათ პოტენციური შესაძლებლობა, ორჯერ მიეცათ ხმა; მეტიც, თუკი ჩვეულებრივ პასპორტში ხმის მიცემის დამადასტურებელ სპეციალურ ბეჭედს არტყამდნენ, საიდენტიფიკაციო ბარათებზე მსგავსი აღნიშვნები საერთოდ არ კეთდებოდა.

მასმედიის საშუალებებმაც აღნიშნეს შემთხვევები, როდესაც ქვეყნის სხვადასხვა რეგიონში მცხოვრები ადამიანები ერევანში ავტობუსებით ჩამოჰყავდათ დედაქალაქის საარჩევნო უბნებზე ხმის მისაცემად. რეგიონში  რეგისტრირებული ეს მოქალაქეები რეფერენდუმის ჩატარებამდე რამდენიმე დღით ადრე ერევნის სხვადასხვა საარჩევნო უბნების სიებში ჩარიცხეს, თითქოსდა იმისთვის, რომ არჩევნების დღეს ხმის მიცემა, არა რეგისტრაციის, არამედ რეალური საცხოვრებელი მისამართის მიხედვით შეძლებოდათ. ამდენად, ორმაგი ხმის მიცემის საშუალება მათაც მიეცათ.

4. სომხური კარუსელი

გაყალბების ეს მეთოდი სომხეთში ჩატარებული არჩევნების განუყოფელი ნაწილია. ამომრჩეველი ურნაში ცარიელ კონვერტს აგდებს, ბიულეტენი კი გამოაქვს და „დამკვეთს“ აძლევს; შემდეგ ეს ბიულეტენები მოსყიდულ ამომრჩევლებს გადაეცემათ, რომლებიც ამ დოკუმენტებზე „სათანადო“ აღნიშვნებს აკეთებენ, კონვერტებში დებენ და ურნებში ყრიან. ცარიელი ბლანკები კი, რომლებიც იმავე ამომრჩევლებს უბანზე ურიგდებათ, ისევ დამკვეთთან მიდის. ეს მეთოდი გამყალბებლებს მოსყიდულთა ‘გადამოწმების’ საშუალებას აძლევს.

5.  სხვის ნაცვლად ხმის მიცემა, ხმების დათვლისას ბიულეტენების მოპარვა ან გამოცვლა, ხმების არასწორად დათვლა

საარჩევნო კომისიების ოპოზიციონერი წევრების თქმით, ხმების დათვლის დროს (როდესაც გაირკვა, რომ უბნებზე მისული ამომრჩევლების „არასასურველმა რაოდენობამ“ ხმა რეფორმის წინააღმდეგ მისცა) გაყალბებების შემთხვევებმა ერთიორად იმატა. დაიწყეს ბიულეტენების მოპარვა და შეცვლა; გაქრა ბევრი ისეთი ბიულეტენი, რომელზეც „წინააღმდეგი“ იყო შემოხაზული და, მათ ნაცვლად,  „მომხრე ბიულეტენები“ გაჩნდა.

იმავე ოპოზიციონერების თქმით, ზოგიერთ უბანზე, ხმების მოპარვის ნაცვლად, უბრალოდ გააყალბეს საარჩევნო ოქმები; ანუ ურნებში არსებული ბიულეტენები ოქმებში ზუსტად არ იყო ასახული.მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ ერევნის N4/20 საარჩევნო უბნის საარჩევნო კომისიის შემთხვევა, რომელზეც სისხლის სამართლის საქმეა აღძრული.

ოპოზიცია აცხადებს, რომ უმეტეს შემთხვევაში, არჩევნების შედეგების გასაჩივრების საშუალება არ მიეცათ, რადგან საუბნო საარჩევნო კომისიებში გასაჩივრების პროცედურაც დარღვევებით მიმდინარეობდა. დადგენილი ხუთი დღის ვადაში საუბნო საარჩევნო კომისია გაყალბებული რიცხვით დათარიღებულ იმ განცხადებებს განიხილავდა, რომლებიც ხელისუფლებამ წარუდგინა. ამის შემდეგ კი განაცხადეს, რომ ამ საკითხისთვის გამოყოფილი დრო საკმარისი არ იყო ოპოზიციური პარტიების განცხადებების განსახილველადაც.

 ოპოზიციური ორგანიზაციის, „სომხეთის ეროვნული კონგრესის“ წარმომადგენლებს რეფერენდუმის შედეგებთან დაკაშირებით მომზადებული სარჩელის მიღებაზე საკონსტიტუციო სასამართლომაც უარი განუცხადა. „ეროვნული კონგრესი“ რეფერენდუმის შედეგების ბათილად ცნობას ითხოვდა.