14 წლის ბავშვი იყო რომ გაიტაცეს, 17 წლის ახალგაზრდა ბიჭი, რომ დააბრუნეს. როგორ იპარავს რუსეთი უკრაინელ ბავშვებს
როგორ იპარავს რუსეთი უკრაინელ ბავშვებს
„გულწრფელად რომ ვთქვა, თავს ფილმში ვგრძნობ. მაგრამ ღმერთს მადლობას ვუხდი, რომ უარესი არ დამემართა. ღმერთს მადლობა, რომ ცოცხალი ვარ. ეს ყველაზე მნიშვნელოვანია“, – ამბობს დენისი.
დენისი ერთ-ერთია იმ ათასობით უკრაინელი ბავშვიდან, რომლებიც საოკუპაციო ხელისუფლებამ უკრაინაში გაიტაცა და რუსეთში გადაასახლა. დენისი უბრალოდ ქუჩიდან გაიტაცეს. დიდი ხნის განმავლობაში დედამისმა არაფერი იცოდა მისი ბედის შესახებ.
როდესაც საზოგადოებრივი გაერთიანება „ბავშვთა უფლებების უკრაინული ქსელის“ დახმარებით დედამ შვილი სახლში დააბრუნა, ვერ იცნო: 14 წლის ბავშვი იყო, რომ დაკარგა და დაიბრუნა 17 წლის მოზარდი, რომელსაც ისეთი მძიმე გამოცდილება დაჰგროვებოდა, ბევრ ზრდასრულ მამაკაცსაც რომ არ აქვს ცხოვრების ბოლოს.
ჩემთან საუბრისას დენისი ხშირად იყენებს ფრაზებს, რომლებიც გულს მიკლავს: „ამ ფაქტთან დაკავშირებით არაფერი მაქვს სათქმელი“, „დროის იმ მონაკვეთში არ ვიცოდი“ და ა.შ. ასეთ ფრაზებს ციხეში სწავლობენ, რადგან იქ გულწრფელ სიტყვას და ადამიანურ საუბარს შეიძლება ძალიან საშიში შედეგები მოჰყვეს. ან მაშინ, როცა გიწევს ოფიციალური პირების უამრავ რუტინულ კითხვაზე პასუხის გაცემა – უსაფრთოების თანამშრომლების, ექსპერტების, საერთაშორისო საზოგადოების წარმომადგენლების, რომლებიც ცდილობენ შენი ტრაგედიის კითხვარებში კატეგორიზაციას.
სისხლი და თითის ანაბეჭდები ჩააბარა – რუსეთის მოქალაქე გახდა
ყველაფერი, რაც ხერსონის ოლქში, მის მშობლიურ სოფელში ხდებოდა, დენისს აშინებდა და დაუჯერებლად ეჩვენებოდა: დედის თხოვნა, რომ ჭიშკრის იქეთ არ გასულიყო. გამუდმებული სროლები, რუსი სალდათები, რომლებიც სახლში შემოდიოდნენ, ოჯახს იარაღით ემუქრებოდნენ, ამოწმებდნენ დოკუმენტებს, ეზოს ყველა კუთხეს.
შემდეგ კი მამამისი იმდენად სასტიკად სცემეს, რომ დენისმა ის ოპერაციის გასაკეთებლად ოკუპირებულ ხერსონში გადაიყვანა. 2022 წლის შემოდგომის დასაწყისი იყო, როდესაც მამამისი საავადმყოფოდან გაწერეს და ისინი უბრალოდ ხერსონის ქუჩაზე მიდიოდნენ, შეიარაღებულმა ჯარისკაცებმა დააკავეს.
„რუსები ხალხს ქუჩაში აჩერებდნენ: კაცებს, ბავშვებიან ქალებს, პენსიონერებს. შემდეგ გაგვანაწილეს ბორნებზე, სადაც ბევრი შეიარაღებული ჯარისკაცი იყო. მე და მამაჩემმა ვთქვით, რომ არსად წასვლა არ გვინდოდა, მაგრამ გვითხრეს, რომ არჩევანი არ გვქონდა. ჩაგვსვეს და დნეპრის მეორე მხარეს, ოლეშკიში გადაგვიყვანეს. იქ ჩვენი გვარები, სახელები, დაბადების თარიღები, ტელეფონის პაროლები ჩაიწერეს და ტელეფონები ჩამოგვართვეს. ყველაფერი ისე სწრაფად მოხდა, დედაჩემთან დარეკვის დროც არ მოგვცეს. შემდეგ ყველანი დიდ ავტობუსებში ჩაგვსვეს და ჯანკოიში წაგვიყვანეს. საშინელება იყო, მეშინოდა, რომ მამაჩემს დამაშორებდნენ. ის მთხოვდა, რომ არ მენერვიულა, მთავარია, ერთად ვართო, როგორმე გამოვძვრებითო, ყველაფერი კარგად იქნებაო“, – იხსენებს დენისი.
ბავშვთა უფლებების დაცვის უკრაინული ქსელის (USPR) ხელმძღვანელის, დარია კასიანოვას თქმით, ქუჩაში ადამიანების გატაცება მათი შემდგომი დეპორტაციის მიზნით საკმაოდ გავრცელებული რუსული ტაქტიკაა. თუმცა, ეს მხოლოდ ერთ-ერთია მრავალიდან. არსებობს მრავალი სხვა ტაქტიკა, რომლითაც უკრაინელი ბავშვები რუსეთში საკუთარი ნების საწინააღმდეგოდ ხვდებიან.
„მაგალითად, ხდება ხოლმე, რომ მშობლები ბავშვებთან ერთად ოკუპირებული ტერიტორიებიდან რუსეთის გავლით მესამე ქვეყანაში გადადიან. რუსებს შეუძლიათ მშობლები დააკავონ, დააპატიმრონ, შვილი კი პანსიონში გადაიყვანონ. მერე მშობლებს უშვებენ და ეუბნებიან: „წადით სადაც გინდათ, მაგრამ თქვენი შვილი ჩვენთან დარჩება“. არის შემთხვევები, როდესაც რუსები ოკუპირებულ ტერიტორიაზე სახლებში შედიან, ნახავენ იქ ბავშვს მარტო, ბავშვი მათ ეუბნება, რომ დედასთან ცხოვრობს, რომელიც გავიდა მაღაზიაში ან წყლის საყიდლად. თუმცა, მათ ბავშვი მაინც მიჰყავთ. ფაქტობრივად, იტაცებენ და რუსეთში გადაჰყავთ. აღარაფერს ვამბობ იმაზე, ოკუპირებულ ტერიტორიებზე განთავსებული ბავშვთა ინტერნატების ე.წ. ევაკუაციას ახორციელებენ რუსეთში“, – ამბობს დარია კასიანოვა.
ჯანკოიში, სადაც დენისი და მისი მამა წაიყვანეს, რუსებმა ყველასგან აიღეს ხელისგულის, თითის და ფეხის ანაბეჭდები, ნერწყვი და სისხლის ნიმუშები – თითქოსდა, პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტების დასამზადებლად. მათ იქ აჭმევდნენ იოგურტს, სენდვიჩებს, წვნიანს და დაკონსერვებულ საკვებს. დენისი ამბობს, რომ საკვები არ ჰყოფნიდათ და რომ დანაყრებულიყო, მამა თავის წილს უყოფდა.
ვინაობის დადგენის შემდეგ, რუსებმა ისინი სხვაგან გადაიყვანეს. აღმოჩნდა, რომ კრასნოდარის მხარეში. ამ რეგიონში ერთი პანსიონიდან მეორეში გადაჰყავდათ და პერიმეტრზე მუდმივად შეიარაღებული ჯარისკაცები იყვნენ განლაგებული – არანაირი ახსნა-განმარტება. მხოლოდ იმას იმეორებდნენ, თუ როგორ იხსნეს უკრაინის მოქალაქეები რუსებმა უკრაინის შეიარაღებული ძალების მხრიდან დაბომბვისგან. ასევე მუდმივად ისმოდა რუსული პროპაგანდა რუსული ტელევიზიებიდან – ისინი გადმოსცემდნენ წარმატებულ რუსულ შეტევებზე, რომლებსაც უკრაინის თითქმის სრული ოკუპაცია მოჰყვა.
2023 წლის დასაწყისში ხერსონის ოლქში დაბადებულ და მცხოვრებ მოქალაქეებს რუსული პასპორტები მისცეს. თუმცა, მათ რუსეთის მოქალაქეობაზე განაცხადი არ წარუდგენიათ.
„პუტინის ბრძანებულებებმა დონეცკის, ხერსონის და ზაპოროჟიეს ოლქების მაცხოვრებლებისთვის რუსეთის პასპორტის მიღების პროცესი მნიშვნელოვნად გაამარტივა. ამ რეგიონში მცხოვრებნი რუსეთის მოქალაქეობას პრაქტიკულად ავტომატურად იღებენ, რადგან ეს ტერიტორიები რუსეთის კონსტიტუციაში რუსეთის ტერიტორიებად არის ჩამოთვლილი. იყო შემთხვევა, როდესაც 12 წლის ბიჭი დავაბრუნეთ, რომელიც რუსეთის მონაცემთა ბაზაში რუსეთის მოქალაქედ იყო შეყვანილი, მიუხედავად იმისა, რომ რუსული დოკუმენტები არც კი ჰქონდა. რუსეთის მოქალაქეობის თავს მოხვევა რუსული პოლიტიკაა და მიზნად ისახავს უკრაინის მოქალაქეების მითვისებას“, – ამბობს დარია კასიანოვა.
რუსული პასპორტი დენისის მამას რუსეთში საცხოვრებლის მისაღებად განაცხადის გაკეთების უფლებას აძლევდა. თუმცა, მას გაგებული ჰქონდა, რომ ასეთ საცხოვრებლებში რეგისტრირებულ მამაკაცებს რუსეთის ჯარში იძულებით გაწვევა ემუქრებოდათ. ამიტომ მამა-შვილმა სხვაგვარად გადაწვიტა თავის გადარჩენა: რუსული პასპორტებით, რომლებიც მათ შედარებით თავისუფლებას აძლევდა, ისინი კრასნოდარის მხარეში მოგზაურობდნენ რაიმე საცხოვრებლის და დროებითი სამუშაოს საძებნელად.
„უკრაინაში გასვლა გვინდოდა, თუმცა, გამგზავრებისთვის ფულის შოვნა გვჭირდებოდა“, – განმარტავს დენისი.
არასრულწლოვან ასაკში ის მამასთან ერთად სხვადასხვა სამშენებლო ობიექტზე მუშაობდა. არაოფიციალურად. ხალხს დიდად არ უნდაოდა მათი, „ხოხოლების“, დაქირავება [ასე ეძახიან უკრაინელებს რუსეთში_JAMnews]. თუ იქირავებდნენ, რუსებზე გაცილებით ნაკლებს უხდიდნენ. მუდმივი შეურაცხყოფა, დაშინება და მუქარა იყო… სამუშაო რომ ეშოვა, დენისი დაბადების მოწმობაში დაბადების წელს ცვლიდა – 2008 წლის ნაცვლად 2003 წელს. თუმცა, ეს სხვა მხრივ საშიში იყო: ის რუსეთის ჯარში გაწვევის რისკის ქვეშ იმყოფებოდა. პოლიცია მუდმივად მოითხოვდა, რომ კრასნოდარის მხარეში სამხედრო სამსახურში დარეგისტრირებულიყო.
„ყურადღების მიპყრობის თავიდან ასაცილებლად, მუდმივად ერთი ადგილიდან მეორეზე გადავდიოდით. ეს ძალიან საშიში იყო. „იმიტომ, რომ არ იცი, რა მოხდება ხვალ, რა ხდება შენს გარშემო, რისი უფლება გაქვს და რისი არა“, – ჰყვება დენისი.
გაიქეცი, თორემ მოგკლავენ
შემთხვევით, მან მოახერხა ზაპოროჟიეს ოლქის ოკუპირებულ ნაწილში მცხოვრებ მამიდასთან დაკავშირება. დეიდამ შესთავაზა, რომ მასთან ჩასულიყვნენ.
მოგზაურობა საშინელი იყო -კრასნოდარის ოლქიდან ოკუპირებულ ყირიმამდე, იქიდან ოკუპირებულ მელიტოპოლამდე, შემდეგ კი ზაპოროჟიეს ოლქის ჩრდილო-დასავლეთით. მათ მუდმივად უწევდათ რუსი პოლიციელებისა და სამხედროების კითხვებზე პასუხის გაცემა იმის შესახებ, თუ როგორ და რატომ აღმოჩნდნენ ასე შორს ხერსონის ოლქიდან.
„შეგვიძლო მამაჩემის დასთან დავრჩენილიყავით, მაგრამ მე ძალიან მინდოდა სახლში, დედასთან წასვლა. მეშინოდა, რომ რუსები ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მამაჩემს და მე დაგვაშორებდნენ და მამაჩემს მობილიზაცია შეეხებოდა“, – ჰყვება დენისი.
ბევრი ადამიანი ცდილობდა ვასილივკას გავლით უკრაინის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე მოხვედრას.
„რაღაც კარავში წამიყვანეს. დამკითხეს ძალიან უხეშად, გინებით. შემდეგ, მცემეს. ერთ-ერთმა მაიძულა აზიდვები და ჩაჯდომები გამეკეთებინა – ჩავცუცქულიყავი, ფეხს მირტყამდა. ვიფიქრე, სულ ეს იყო, ახლა მომკლავენ მეთქი. ამ დროს მამაჩემი სხვა კარავში ჰყავდათ და სასტიკად სცემდნენ. მუცელზე ოპერაციის შემდგომი ნაწიბურები რომ დაინახეს, იფიქრეს, უკრაინელი ჯარისკაცი იყო და ბრძოლაში დაიჭრა. აიძულებდნენ უკრაინულ პოზიციებზე ინფორმაცია მოეყოლა. უთხრეს, რომ მე უკვე მოკლული ვიყავი. არ მახსოვს, რამდენ ხანს გაგრძელდა ეს. შემდეგ მამაჩემი მანახეს, ერთად სისხლის ჩამობანის უფლება მოგვცეს და გვითხრეს, რომ ათ წუთში საკონტროლო პუნქტიდან გავმქრალიყავით, თუ გვინდოდა ცოცხლები დავრჩენილიყავით“, – იხსენებს დენისი.
ისინი დეიდის სოფელში დაბრუნდნენ. საარსებოდ ცოტა ფული რომ ეშოვნათ, სოფელში მუშაობდნენ რაღაცეების შეკეთებაზე.
ერთხელ დენისი ბავშვს გამოესარჩლა, რომელსაც რუსი ჯარისკაცი უხეშად აგინებდა. მეორე დღეს დენისი რუსებმა სოფლის გარეთ, მინდორში წაიყვანეს.
„ძალიან მცემეს. მაიძულეს, ბოდიში მომეხადა იმ რუსი ჯარისკაცისთვის, რომელსაც შენიშვნა მივეცი. უარი ვთქვი და ისევ მცემეს. ყველაფერს იღებდნენ. შემდეგ დეიდაჩემის სახლში დავბრუნდი, პირველადი დახმარების პუნქტში მინდოდა წასვლა, მაგრამ შენიშნეს და მინდორში დამაბრუნეს. ტელეფონი გამიტეხეს, საშინლად მცემეს, მუხლებზე დამაწვინეს და ესროლეს – რამდენიმე ტყვია ააცილა – და ისევ ბოდიშის მოხდა მაიძულეს. და ყველაფერი ისევ გადაიღეს.
ამის შემდეგ, მე და მამაჩემს უბრალოდ სადმე უნდა გავქცეულიყავით. გვეშინოდა, რომ თუ ოკუპირებულ ტერიტორიაზე დავრჩებოდით, აუცილებლად მოგვკლავდნენ. ამიტომ კრასნოდარის მხარეში დავბრუნდით, იქ უფრო უსაფრთხო იყო“, – ამბობს დენისი.
ამასობაში, დენისმა Instagram-ზე თავისი უფროსი დის იპოვა, რომელიც ოკუპირებულ ტერიტორიაზე ცხოვრობდა. მან დედამისს აცნობა, რომ დენისი ცოცხალი იყო. შემდეგ დედამისი დაუკავშირდა უკრაინის ბავშვთა დაცვის სამსახურის (USPR) მოხალისეებს და რუსეთიდან მისი უკან დაბრუნებაში დახმარება სთხოვა.
დარია კასიანოვას თქმით, უკრაინის ბავშვთა დაცვის სამსახური ბავშვის დეპორტაციის შესახებ ყველაზე ხშირად მისი ნათესავებისგან იგებს. ასევე ბავშვის მეზობლებისგან, რომლებიც მის გატაცებას შეესწრნენ, სხვა ბავშვებისგან, რომლებიც ადრე დააბრუნეს უკრაინაში, უკრაინის დაზვერვისგან, უკრაინის უსაფრთხოების სამსახურისგან, ბავშვთა ომბუდსმენისგან, უცხოელი პარტნიორებისგან, ორგანიზაციებისგან, რომლებიც აკვირდებიან რუსულ ვებსაიტებს უკრაინელი ბავშვების შვილად აყვანის შესახებ და ა.შ.
დედასთან
„ჩვენ მუდმივად ვცვლით დეპორტირებული ბავშვების დაბრუნების ალგორითმს. დაახლოებით 2023 წლის ბოლომდე ჩვენ ვაგზავნიდით დედებს ან სხვა კანონიერ წარმომადგენლებს – ეს იყო რუსეთის მოთხოვნა. მაგრამ რუსებმა დაიწყეს ამ დედების, ბებიების და დების დაპატიმრება და დაკითხვა, რამაც შექმნა საფრთხის შემცველი სიტუაცია ნათესავებისთვის. ახლა ჩვენ ვაგზავნით სპეციალურ პირებს ბავშვის კანონიერი მეურვეებისგან საჭირო ნებართვებით ბავშვების ჩამოსაყვანად. ბავშვებს უკრაინაში მესამე ქვეყნების გავლით ვაბრუნებთ. მაგრამ ყველაფერს ვერ გეტყვით, მერე ხვალ ვერც ერთ ბავშვს ვერ დავიბრუნებთ“, – ამბობს დარია კასიანოვა და კითხვებზე პასუხს წყვეტს.
მისი თქმით, ბავშვის დაბრუნება საკმაოდ ძვირადღირებული ოპერაციაა. დოკუმენტების მომზადება, ლოჯისტიკა, მხარდაჭერა, განთავსება და საკვები – ყველაფერი საშუალოდ 1500 დოლარამდე ღირს. ყველაფერს საერთაშორისო ორგანიზაციები აფინანსებენ.
შემდეგ იწყება ბავშვის უკრაინულ ცხოვრებაში რეინტეგრაციის გეგმის ამუშავება. კერძოდ, განიხილავენ, თუ სად და ვისთან ერთად იცხოვრებს ბავშვი უკრაინაში. მაგალითად, თუ დენისის ოჯახი ჯერ კიდევ ოკუპაციის ქვეშ იქნებოდა, მისთვის მიმღებ ოჯახს იპოვიდნენ, რომელიც ფსიქოლოგებთან ერთად დაეხმარებოდა წარსულის შიშების დაძლევაში.
… „დედაჩემმა მოხალისის ტელეფონის ნომერი გამომიგზავნა, დავუკავშირდი და ყველა ჩვენი დოკუმენტი გადავუგზავნე. მოგვიანებით, მან მამაჩემს და მე მინსკში მატარებლის ბილეთები გვიყიდა. ჩავსხედით და ერთი კვირის შემდეგ უკვე კიევში ვიყავი. სანამ წასული ვიყავი, დედაჩემს და მამინაცვალს ქალიშვილი შეეძინათ და მე მისი ხელში აყვანა შევძელი. თავიდან დედაჩემი ვერც მე ვიცანი და ვერც დედაჩემმა მიცნო“, – იცინის დენისი.
ნატალია გუმენიუკი, უკრაინა-ბელორუსის სასაზღვრო სააგენტოს საქმის მენეჯერი, რომელიც დენისს უკრაინა-ბელორუსის საზღვარზე შეხვდა, ამბობს, რომ იქ ის ბედნიერი და მომღიმარი ნახა. თუმცა, ცოტა დაბნეულიც: მას არ სჯეროდა, რომ სამი წლის შემდეგ უკვე უკრაინაში იყო.
„როგორც ჩანს, რუსეთში გატარებულმა წლებმა ის უფრო ფრთხილი და ჩაკეტილი გახადა“, – ამბობს ნატალია.
2025 წლის ივნისში საზღვარზე მათი შეხვედრის შემდეგ, ნატალია დენისს ეხმარება: კიევში ჩაიყვანა, სადაც ამჟამად დედამისი ცხოვრობს. უკრაინული დოკუმენტების, იძულებით გადაადგილებული პირის სტატუსის და დეპორტაციიდან დაბრუნებული ბავშვის სტატუსის, შესაბამისი სახელმწიფო შეღავათების მიღებაში, დასაქმებასა და სამხედრო სამსახურში რეგისტრაციაში გაწევრიანებაში დაეხმარა. ასევე, საგანმანათლებლო საკითხების მოგვარებაშიც.
ომმა დენისს მეშვიდე კლასის დასრულებაში ხელი შეუშალა. ის რუსეთშიც არ სწავლობდა. ახლა კი, 17 წლის ასაკში, ნელ-ნელა ეწევა.
„ცხადია, რომ სკოლაში ვეღარ ივლის, ის ზრდასრული მამაკაცია, მიჩვეულია მშენებლობაზე მუშაობას, თავისით ფულის შოვნას. ჩვენ შევთავაზეთ რეპეტიტორი, მან სცადა, მაგრამ შემდეგ უარი თქვა. ის ოჯახის სარჩენად სამსახურში წავიდა. სკოლაში დაუსწრებლად სწავლობს“, – განმარტავს ნატალია გუმენიუკი.
დენისის თქმით, ის ონლაინ სწავლობს თავისი სოფლის სკოლაში (მისი სოფელი ოკუპაციისგან 2022 წლის ნოემბერში გაათავისუფლეს) – დედამისმა ისე მოაწყო, რომ სექტემბერში პირდაპირ მეცხრე კლასში მიეღოთ.
რა უნდა ქნას? დეპორტაციის წლების დროს დენისმა გარკვეულწილად დაივიწყა უკრაინულად გამართულად საუბარი, მაგრამ სკოლის დავალებებს უმკლავდება. ახლა ის გეგმავს მეცხრე კლასის დასრულებას და საშუალო განათლების მიღებას პროფესიულ მომზადებასთან ერთად.
„დროებით ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დეპორტირებულ და დაბრუნებულ ბავშვებს სერიოზული საგანმანათლებლო დანაკარგები აქვთ, მაგრამ დაკარგული დროის ანაზღაურება შესაძლებელია. კანადის მთავრობის მხარდაჭერით, მათთვის ინდივიდუალური რეპეტიტორობა ფინანსდება. ცოტა ხნის წინ კი ჩვენმა საკოორდინაციო ცენტრმა და UNICEF Ukraine-მა ერთობლივად დაიწყეს საპილოტე პროექტი კიევისა და კიევის ოლქის ათ სკოლაში. სკოლებში ნიშნავენ სპეციალურ მასწავლებლებს, რომლებიც ბავშვებს ადაპტაციაში ეხმარებიან და სწავლების პროცესი მათი საჭიროებების მიხედვით იგეგმება. „COVID-19-ისა და ომის წლებში ჩვენ შევიმუშავეთ ეფექტური მეთოდები განათლების ხარვეზების დასაძლევად“, — ამბობს ირინა ტულიაკოვა, საკოორდინაციო ცენტრის ხელმძღვანელი.“
რამდენი ბავშვი იქნა დეპორტირებული?
„ომის დაწყებიდან რუსეთი უკრაინელი ბავშვების გაყვანის მასშტაბურ კამპანიას აწარმოებს. მაშინაც კი, როდესაც ბავშვებს ჰყავთ ცოცხალი მშობლები უკრაინაში, როდესაც მშობლებმა შვილების დაბრუნებას ითხოვეს, რუსეთი ამაზე უარს აცხადებს. ბავშვებს უცვალიან გვარს, სახელს და მამის სახელს, აძლევენ რუსულ დაბადების მოწმობებს… მიდი და იპოვე ასეთი ბავშვი…“ – ამბობს დარია კასიანოვა.
ადამიანის უფლებათა ცენტრის იურისტის, ეკატერინა რაშევსკაიას თქმით, მას შემდეგ, რაც ჰააგის სასამართლომ 2023 წლის გაზაფხულზე სწორედ ბავშვების გატაცების გამო პუტინისა და რუსეთის ბავშვთა ომბუდსმენის, ლვოვა-ბელოვას დაპატიმრების ორდერი გასცა, რუსები პატარა უკრაინელების შვილად აყვანას მაინ აგრძელებნ, ოღონდ ფარულად.
„რუსები გამუდმებით აცხადებენ, რომ 380 უკრაინელი ბავშვი იშვილეს. ეს მაჩვენებელი ოფიციალურად 2023 წლის აპრილის შემდეგ არ შეცვლილა. თუმცა, ჩვენი მონაცემებით, ბავშვები რუსულ ოჯახებში 2025 წელსაც განთავსდნენ. რუსეთი უბრალოდ მალავს რეალურ მონაცემებს. თუმცა, ზოგჯერ ინფორმაცია ჟონავს – როდესაც ადგილობრივი რუსი ჩინოვნიკები თავიანთი მიღწევებით ტრაბახობენ“, – ამბობს ეკატერინა რაშევსკაია.
იცის თუ არა უკრაინამ რუსეთის მიერ დეპორტირებული ბავშვების საერთო რაოდენობა? რა იცის მათი ბედის შესახებ – ისინი ძირითადად ოჯახებმა შვილად აიყვანეს თუ რუსეთის ინტერნატებში არიან გადანაწილებულები?
ეკატერინა რაშევსკაია ამბობს, რომ პასუხი ამ კითხვებზე არ არის.
იუსტიციის სამინისტრო აწარმოებს დეპორტირებული და იძულებით გადაადგილებული ბავშვების რეესტრს. „ომის ბავშვების“ პლატფორმის მიხედვით, 19 546 ბავშვია შესამოწმებელი. სამინისტროს სპეციალური კომისია ამოწმებს თითოეულ ჩანაწერს, თუმცა რეესტრი დახურულია. პლატფორმაზე შეგიძლიათ მხოლოდ იმის შემოწმება, კონკრეტული ბავშვი არის თუ არა სიაში, მაგრამ მთლიანი მონაცემების ნახვა შეუძლებელია. ამონაწერის მიღება მხოლოდ ბავშვის კანონიერ წარმომადგენელს, მშობელს ან მეურვეს შეუძლია. ეკატერინა რაშევსკაიას თქმით, ეს შეზღუდვები ართულებს საჯარო და მოხალისე ორგანიზაციების მუშაობას რეესტრის მონაცემებთან.
ადვოკატი დარწმუნებულია, რომ 19 546 ბავშვის ციფრი ფრთხილად გადამოწმებას საჭიროებს. შესაძლებელია გადამოწმება, რამდენი ბავშვი იქნა დეპორტირებული ან იძულებით გადაადგილებული სინტერნატებიდან და მინდობით აღზრდის ოჯახებიდან, ასევე დათვლადია, რამდენი ბავშვი მოაშორეს მშობლებს. თუმცა, თითქმის შეუძლებელია ზუსტად გავიგოთ, რამდენი ბავშვი დარჩა ობლად რუსეთის სამხედრო მოქმედებების შედეგად რუსეთის მიერ ოკუპირებულ ტერიტორიებზე და რამდენი იქნა გაყვანილი იძულებით. მშობლების გარდაცვალების შემდეგ ასეთი ბავშვების გაუჩინარების შესახებ ხშირად არავინ აცხადებს.
რუსეთი მანიპულირებს. ჩვენ რა ვქნათ?
ხდება ხოლმე, რომ უკრაინულ მხარეს შეუძლია ბავშვის რუსეთიდან დაბრუნების ორგანიზება, მაგრამ ბავშვს დაბრუნებაა არ სურს, რადგან რუსებმა დაარწმუნეს ის, რომ როგორც კი უკრაინის საზღვარს გადაკვეთს, უკრაინა მას ბავშვთა სახლში წაიყვანს და მის დედას დახვრეტენ.
თუმცა, როგორც წესი, სიტუაცია განსხვავებულია.
„რუსეთი არ თმობს ჩვენს შვილებს, მაშინაც კი, თუ მათზე საერთაშორისო ორგანიზაციები და ჩვენი უცხოელი პარტნიორები ზრუნავენ. ერთი მაგალითი: დონეცკის რეგიონიდან 31 ბავშვისგან შემდგარი ჯგუფი რუსებმა მოსკოვის რეგიონში 2022 წლის მაისში გადაასახლეს. დღეის მდგომარეობით, ჩვენ მოვახერხეთ მხოლოდ ექვსი ან შვიდი ბავშვის დაბრუნება“, – ამბობს დარია კასიანოვა.
მისი თქმით, რუსეთიდან უკრაინელი ბავშვების დაბრუნების საქმეში ყველაზე დიდ მტრად დრო ითვლება.
ადრეულ ასაკში დეპორტირებულ ბავშვებს არ ახსოვთ უკრაინული ცხოვრება ან ნათესავები. ასეთი ბავშვი იზრდება და ვითარდება რუსულ გარემოში და ეს მათი სახლი ხდება.
არსებობს გაეროს კონვენცია, რომელიც რუსეთმა მრავალი წლის წინ რატიფიცირება მოახდინა და რომლის მიხედვითაც ბავშვს უფლება აქვს იცოდეს თავისი ფესვები. ეს ნიშნავს, რომ როდესაც უკრაინიდან დეპორტირებული ბავშვი რუს მშობლებს ბიოლოგიურ მშობლებზე ეკითხება, მას სიმართლე უნდა უთხრან. თუმცა, იკითხავს კი ბავშვი და ეტყვიან კი სიმართლეს?
„ეს ბავშვები იზრდებიან უცხო რუსებს დედას და მამას ეძახიან. როგორ უნდა დავაბრუნოთ ისინი უკრაინაში ისე, რომ უარესი ტრავმას არ მივაყენოთ? უკრაინის სახელმწიფოს არ შეუძლია მიიღოს თავისი მოქალაქეების რუსულ ოჯახებში გადაცემის კანონიერება. ამიტომ, უნდა არსებობდეს საერთაშორისო სამართლებრივი მექანიზმები, რომლებიც ბავშვის ინტერესებიდან გამომდინარე გადაწყვეტს ამ საკითხს.
ჩვენ გვაქვს ორი ვარიანტი. „ან უნდა წავუყრუოთ ამ პროცესს, ვითომ ასეთი ბავშვები არ არსებობენ და მივცეთ მათ საშუალება, განაგრძონ ზრდა რუსულ ოჯახებში, ხოლო 18 წლის შემდეგ, მათ შეუძლიათ თავად გადაწყვეტონ სად იცხოვრებენ. და 90 პროცენტ შემთხვევებში ისინი რუსეთში დარჩენას აირჩევენ, რადგან რუსული იდენტობით გაიზარდებიან. ან მეორე ვარიანტია, უნდა განვიხილოთ, თუ როგორ შეგვიძლია ბავშვების დაბრუნების პროცესის ორგანიზება მათი უფლებების უზრუნველყოფით. ამისათვის რუსეთთან თანამშრომლობაა საჭირო. რუსეთს კი თანამშრომლობა არ სურს“, – ასკვნის ეკატერინა რაშევსკაია.
ის ამბობს, რომ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, პოლონეთმა მესამე რაიხში გატაცებული თავისი ბავშვების მხოლოდ 10-15%-ის დაბრუნება შეძლო. ეს იმის მიუხედავად მოხდა, რომ გერმანია მოკავშირეთა ძალების მიერ იყო ოკუპირებული და პოლონელებს ჰქონდათ შეასაძლებლობა თითქმის ყველა სახლში ეძებნათ თავიანთი შვილები. მაგრამ მაშინაც კი, გამარჯვებული ძალები არ ეთანხმებოდნენ ბავშვების დაბრუნებას. სსრკ დაჟინებით მოითხოვდა უპირობო დაბრუნებას, ხოლო მოკავშირეები მოითხოვდნენ, რომ სიტუაცია ბავშვის ინტერესებიდან გამომდინარე შეფასებულიყო: თუ ბავშვი გერმანულ ოჯახში უკეთესად ცხოვრობს, ვიდრე ბავშვთა სახლში, მაშინ რატომ უნდა წაიყვანო ის?
„ამჟამად რუსეთი დეპორტირებული ბავშვების საკითხით თავის სასარგებლოდ მანიპულირებს: ის აცხადებს, რომ ბავშვს მხოლოდ ბიოლოგიურ მშობლებთან ან კანონიერ მეურვეებთან დააბრუნებს და არა უკრაინის სახელმწიფოსთან. და ამ მანიპულაციებში წარმატებას აღწევს. მაგალითად, ხერსონის რეგიონული ბავშვთა სახლის 48 ბავშვიდან დღემდე მხოლოდ შვიდი დაბრუნდა უკრაინაში. ეს ბავშვები რამდენიმე თვიდან ოთხ წლამდე ასაკის იყვნენ. რუსეთი აცხადებს, რომ უკრაინელ ბავშვებს არ სურთ უკრაინაში დაბრუნება. თუმცა, ბავშვის აზრი არ ემთხვევა მის ინტერესებს. ამ ბავშვებს რუსებისთვის საზარბაზნე ხორცად გადაქცევა ემუქრებათ, რაც ნამდვილად არ შედის უკრაინელი ბავშვების ინტერესებში“, – აღნიშნავს ეკატერინა რაშევსკაია.
თუმცა, მისი თქმით, სიტუაცია თანდათან უკეთესობისკენ იცვლება. კერძოდ, 2025 წლის 17 ოქტომბერს, საერთაშორისო წითელმა ჯვარმა, ჟენევის მეოთხე კონვენციის ახალ კომენტარში, ნათლად განსაზღვრა, რომ სახელმწიფომ, რომელიც აცხადებს, რომ ბავშვები ევაკუირებულია, დაუყოვნებლივ უნდა დააბრუნოს ისინი წარმოშობის ქვეყანაში. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ეს ჩაითვლება დეპორტაციად, რაც ჟენევის კონვენციების დარღვევად ითვლება.
ამ მომენტისთვის უკრაინამ 1791 ბავშვი დააბრუნა.დენისიც მათ შორისაა. უცნობია, რამდენი მათგანი იქნა დეპორტირებული რუსეთში და რამდენი იძულებით გადაადგილებული ოკუპირებულ ტერიტორიებზე. სტატისტიკა არ ასხვავებს ბავშვების ამ ორ კატეგორიას.
დენისი ამბობს, რომ ახლა მისი ყველაზე დიდი სურვილია, შეუერთდეს მამას ევროპაში: „მინდა მამაჩემთან ვიყო, შემდეგ კი ვიცხოვრო, დავტკბე, განვვითარდე და დავივიწყო ყველაფერი, რაც ერთად გადავიტანეთ. სკოლას დავამთავრებ და შემდეგ ყველაფერი ჩემს ხელშია“.
სტატია მომზადებულია მედიაქსელის მხარდაჭერით.
exchange
