ფაშინიან-პეზეშკიანის შეხვედრა: რას ელის ირანი კავკასიაში საკომუნიკაციო ხაზების გახსნისგან?
ფაშინიან-პეჟეშკიანის შეხვედრის შედეგები
ერევანში გამართული შეხვედრისას სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა და ირანის პრეზიდენტმა მასუდ პეზეშკიანმა რეგიონში მშვიდობის, სატრანსპორტო კომუნიკაციების და ეკონომიკური თანამშრომლობის საკითხები განიხილეს.
შეთანხმებებიდან სტრატეგიულ პარტნიორობამდე
მოლაპარაკებების შედეგად მხარეებმა მიიღეს ერთობლივი განცხადება და ხელი მოაწერეს ურთიერთგაგების 10 მემორანდუმს, რომლებიც სხვადასხვა სფეროს მოიცავს – სტანდარტიზაციას, ტურიზმს, განათლებას, ურბანისტიკას, სამედიცინო წარმოებას, არქივებსა და კინოპროდუქციის გაცვლას. საგარეო საქმეთა მინისტრებმა კი 2025-2027 წლებისთვის პოლიტიკური კონსულტაციების შეთანხმება გააფორმეს.
ფაშინიანმა განაცხადა, რომ სომხეთ-ირანის ურთიერთობები უნდა ავიდეს “სტრატეგიული პარტნიორობის“ დონემდე. მისი თქმით, ერევნის მიერ შეთავაზებული “მშვიდობის გზაჯვარედინის“ პროექტი მაღალი შეფასების ღირსია თეირანში, და ხაზგასმით აღნიშნა, რომ სომხეთის ტერიტორიაზე გამავალი გზები მხოლოდ სომხეთის იურისდიქციაში დარჩება.
პეზეშკიანმა თავის მხრივ ხაზი გაუსვა კავკასიაში მშვიდობის სტრატეგიულ მნიშვნელობას. მისი განცხადებით, მნიშვნელოვანია რეგიონში არსებული საზღვრების უცვლელობა და დაუშვებელია მათი გეოპოლიტიკური დაპირისპირების საგნად გადაქცევა.
შავ ზღვაზე წვდომა და ირანის შეშფოთება
ფაშინიან-პეზეშკიანის შეხვედრაზე სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა განაცხადა, რომ თუ აზერბაიჯანთან სატრანსპორტო კომუნიკაციები გაიხსნება, ირანს შესაძლებლობა ექნება მიიღოს გასასვლელი შავი ზღვისკენ ჯულფა–ნახჭევანი–სომხეთის მარშრუტით. მისი თქმით, ეს გააფართოებს სომხეთ-ირანის რკინიგზის თანამშრომლობას.
ეკონომისტი ნათიგ ჯაფარლი “რადიო აზადლიქთან“ საუბარში აღნიშნავს, რომ აღნიშნული გზა საბჭოთა პერიოდში მოქმედებდა, თუმცა მისი აღდგენა მილიარდობით დოლარის ღირებულების პროექტია.
“ფაშინიანი ცდილობს აზერბაიჯანიც დააინტერესოს. თუ ჯულფას მარშრუტი ამოქმედდა, მისი ნაწილი აზერბაიჯანის კონტროლქვეშ მოექცევა, რაც ურთიერთდამოკიდებულებას შექმნის,“ – ამბობს ჯაფარლი.
პოლიტიკური მიმომხილველი რაუფ მირგადიროვი ფიქრობს, რომ არსებული პირობებში ამ პროექტის განხორციელება რეალური არ არის:
“ირანი შეშფოთებულია იმ გზის გახსნით, რომელიც ნახჭევანს აზერბაიჯანის ძირითად ტერიტორიას დაუკავშირებს და რომელსაც “ტრანსპატრის მარშრუტს“ უწოდებენ. ფაშინიანი კი ცდილობს აჩვენოს, რომ ეს, პირიქით, სარგებელს მოუტანს ირანს,“ – აღნიშნა მირგადიროვმა.
შეხვედრის შემდეგ ირანის პრეზიდენტმა სოციალურ ქსელ X-ზე დაწერა, რომ “ნარჩუნდება შეშფოთება საზღვარზე მესამე ძალების ყოფნის გამო“.
ირანის პრეზიდენტმა მასუდ პეზეშკიანმა სოციალურ ქსელ X-ზე დაწერა, რომ ერევანში სომხეთის ნიკოლ ფაშინიანთან შეხვედრისას ხაზი გაუსვა თეირანის პოზიციას სომხეთის სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის მხარდაჭერის შესახებ.
“ისლამური რესპუბლიკის მთავრობის მტკიცე ნება არის სომხეთის სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის დაცვა და ორ ქვეყანას შორის გულწრფელი ურთიერთობების გაგრძელება. ჩვენი შეშფოთება მესამე ძალების ყოფნის გამო საერთო საზღვართან სრულად უნდა აღმოიფხვრას,“ – დაწერა პეზეშკიანმა.
სომეხი პოლიტიკური მიმომხილველი ჰაკობ ბადალიანი მიიჩნევს, რომ ფაშინიანის სიტყვიერი გარანტიები თეირანისთვის საკმარისი არ იქნება და ირანი ოფიციალურ, ინსტიტუციურ მექანიზმებს მოითხოვს.
აშშ-ის ფაქტორი და ირანის შეშფოთება
8 აგვისტოს ვაშინგტონში აზერბაიჯანისა და სომხეთის ლიდერებმა მოაწერეს ხელი შეთანხმებას, რომელიც კომუნიკაციების გახსნას ითვალისწინებს. მისი ერთ-ერთი მთავარი კომპონენტი სიუნიქის რეგიონის გავლით გზის გახსნაა, რომელიც ნახჭევანს აზერბაიჯანის ძირითად ტერიტორიას დაუკავშირებს.
პროექტში ამერიკული მხარის მონაწილეობამ თეირანის შეშფოთება გამოიწვია. ირანი ტრადიციულად ეწინააღმდეგება რეგიონში მესამე ძალების უსაფრთხოების კუთხით ჩართვას და მიიჩნევს, რომ მსგავსი ნაბიჯები მის საზღვრებთან დამატებით რისკებს ქმნის.
ფაშინიანმა პეზეშკიანთან შეხვედრისას აღნიშნა, რომ პროექტი განხორციელდება სახელმწიფოების სუვერენიტეტისა და იურისდიქციის სრული პატივისცემით და “ეს არ ნიშნავს აშშ-ის სამხედრო-უსაფრთხოების თვალსაზრისით ყოფნას რეგიონში“.
ეკონომიკური თანამშრომლობა და ახალი მიზნები
მხარეები გეგმავენ ორ ქვეყანას შორის სავაჭრო ტრაფიკის მოცულობის გაზრდას: ჯერ 1 მილიარდ დოლარამდე, შემდეგ – 3 მილიარდ დოლარამდე. განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო საავტომობილო და რკინიგზის პროექტებს.
ირანის მხარემ ხაზი გაუსვა სტრატეგიულ მნიშვნელობას რკინიგზის მარშრუტის, რომელიც სპარსეთის ყურიდან შავ ზღვამდე მიდის, და განაცხადა, რომ ჯულფა–ერევნის ხაზმა შესაძლოა რეგიონული ტრანზიტისთვის საკვანძო როლი ითამაშოს.
მოლაპარაკებების შედეგად შეთანხმდნენ ნურდუზში ახალი ხიდის მშენებლობაზე, არსებული სასაზღვრო ხიდის რეაბილიტაციაზე და ტერმინალების მოდერნიზაციაზე. აგრეთვე განხილული იყო ავიამიმოსვლის გაფართოება.
დასკვნა
ერევანში გამართულმა შეხვედრამ არამხოლოდ გააღრმავა ეკონომიკური და დიპლომატიური თანამშრომლობა სომხეთსა და ირანს შორის, არამედ კავკასიაში ახალი სატრანსპორტო ხაზების გახსნის ფონზე გამოიტანა გეოპოლიტიკური შეშფოთების საკითხები.
ექსპერტების აზრით, მიუხედავად ფაშინიანის მცდელობისა, ირანი თავისი პოზიციის შერბილებაზე მხოლოდ კონკრეტული გარანტიების არსებობის შემთხვევაში წავა.
