გაივლის თუ არა რუსეთ-საქართველოს ტრანზიტული ტვირთები აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიას?
24 მაისს პრაღაში საქართველოს პრემიერ-მინისტრის სპეციალური წარმომადგენელი რუსეთთან ურთიერთობის დარეგულირების საკითხებში ზურაბ აბაშიძე თავის რუს კოლეგას – რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილეს, გრიგორი კარასინს შეხვდება. როგორც აბაშიძემ “რადიო თავისუფლებას” განუცხადა, შეხვედრაზე იგეგმება სპეციალური სამუშაო ჯგუფის შექმნა, რომელიც „საბაჟო ადმინისტრირებისა და საქონლით ვაჭრობის მონიტორინგის ძირითადი პრინციპების მექანიზმის შესახებ“ შეთანხმების აღსრულებაზე იქნება პასუხისმგებელი.
საქართველოსა და რუსეთს შორის 2011 წელს ხელმოწერილი შეთანხმება გულისხმობს ე.წ. “სავაჭრო კორიდორების” შექმნას რუსეთიდან საქართველოსა და სომხეთში აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიების გავლით.
რუსეთ-საქართველოს შორის ტვირთების ტრანზიტისთვის ალტერნატიული გზების შექმნა ორი ქვეყნის პოლიტიკურ დისკურსში დიდი ხანია არსებობს, თუმცა საბოლოო შეთანხმების მიღწევა ჭიანურდება.
ზურაბ აბაშიძის თქმით, ამჯერად რეალური შანსი გაჩნდა, რომ “სავაჭრო კორიდორები” ამოქმედდეს, რადგან რუსეთმა რამდენიმე დღის წინ ხელი მოაწერა კონტრაქტს შვეიცარულ კომპანია SGS-სთან.
რა შუაშია ამ ისტორიაში შვეიცარული კომპანია და რას ნიშნავს “სავაჭრო კორიდორები” წაიკითხეთ JAMnews-ის მიერ მომზადებულ სტატიაში, რომელიც პასუხს გასცემს სამ ძირითად შეკითხვას:
- რატომ წარმოიშვა პროექტის იდეა?
- რა არის მისი არსი?
- როგორ განხორციელდება პრაქტიკულად ეს პროექტი – როდესაც (და თუკი) საქმე მის განხორციელებამდე მივა?
- რა მოლოდინები აქვთ დაინტერესებულ მხარეებს?
რატომ წარმოიშვა პროექტის იდეა? წინა ისტორია
პროექტის არსი რომ განვმარტოთ აუცილებელია შვიდი წლით უკან დავბრუნდეთ.
2011 წელს ვაჭრობის მსოფლიო ორგანიზაციაში რუსეთის შესვლის საკითხი განიხილებოდა. ამ ორგანიზაციის წევრობის პირობა მისი უკლებლივ ყველა მონაწილის თანხმობას გულისხმობს. ამრიგად, რუსეთს სჭირდებოდა საქართველოსგან თანხმობის მიღება, რომელიც ამ ორგანიზაციაში რამდენიმე წლით ადრე გაწევრიანდა.
საქართველომ ეს სიტუაცია იმისთვის გამოიყენა, რომ თავისი დიდი ხნის მიზნისთვის მიეღწია – გაეკონტროლებინა ტვირთების მოძრაობა, რომლებიც რუსეთის ფედერაციიდან აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში შედის (იმ რეგიონებში, რომლებსაც თბილისი რუსეთის მიერ ოკუპირებულად მიიჩნევს).
მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში რუსეთის მიღებაზე თავისი თანხმობის სანაცვლოდ, თბილისმა მოითხოვა მოსკოვის თანხმობა, რომ ამ ტვირთების მონიტორინგში მესამე მხარე ჩართულიყო.
ხანგრძლივი მოლაპარაკებების შემდეგ, რომლებიც შვეიცარიის შუამავლობით იმართებოდა, 2011 წლის 9 ნოემბერს რუსეთის ფედერაციისა და საქართველოს მთავრობებმა ხელი მოაწერეს ორმხრივ „შეთანხმებას ტვირთბრუნვის მონიტორინგისა და საბაჟო ადმინისტრირების მექანიზმების მთავარი პრინციპების შესახებ“.
დოკუმენტში საუბარი იყო მხოლოდ საქართველოსა და რუსეთზე, აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი იქ არ იყვნენ მოხსენიებული – როგორც ბევრ ექსპერტს მიაჩნია, ეს რუსული მხარის მოთხოვნა იყო. თუმცა მოლაპარაკებების თემად იქცა სწორედ იმ ტვირთზე საერთაშორისო კონტროლის დაწესება, რომელიც რუსეთის ფედერაციიდან ამ რეგიონებში შედის.
მხარეები მაშინვე იმაზეც შეთანხმდნენ, რომ შეთანხმების განსახორციელებლად აუცილებელი ნეიტრალური მხარე შვეიცარია გახდებოდა. აირჩიეს აგრეთვე შვეიცარიული კერძო კომპანია, რომელსაც უშუალოდ უნდა განეხორციელებინა ტვირთების მონიტორინგი. ეს იყო კომპანია SGS.
მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში თბილისი და მოსკოვი ამ შეთანხმების დეტალების განხილვას აგრძელებდნენ, თუმცა მორიგი გადამწყვეტი ნაბიჯი მხოლოდ 2017 წელს გადაიდგა.
19 დეკემბერს საქართველოს საგადასახადო სამსახურმა შვეიცარიულ კომპანია SGS-თან კონტრაქტს ოფიციალურად მოაწერა ხელი. მას შემდეგ, რაც SGS-სთან ანალოგიურ კონტრაქტს მოსკოვიც ხელს მოაწერს – მისი პრაქტიკული განხორციელება დაიწყება. სწორედ ამის შესახებ მიმდინარეობდა მსჯელობა – კონკრეტული შედეგების გარეშე – კარასინისა და აბაშიძის შეხვედრაზე პრაღაში 31 იანვარს.
რა არის პროექტის არსი?
იმ კონტრაქტის ციტირება, რომელსაც საქართველომ SGS-სთან 2017 წლის 19 დეკემბერს მოაწერა ხელი, შეუძლებელია – ის აქამდე არსად გამოქვეყნებულა და მიუწვდომელია. ზოგიერთი ექსპერტი მას „გასაიდუმლოებულსაც“ უწოდებს. ამიტომ, განვმარტავთ მხოლოდ იმას, რაც ექსპერტების კომენტარების წყალობით შეიძლება აიხსნას, ტექსტის ორიგინალთან წვდომის გარეშე.
შვეიცარიულ კომპანია SGS-სთან დადებული კონტრაქტი იმ მიზნის გარკვეულ მოდიფიცირებას ახდენს, რომელიც 2011 წლის შეთანხმებაში თავდაპირველად ჩაიდო. იქ საუბარი იყო მხოლოდ და მხოლოდ იმ ტვირთების მონიტორინგზე, რომელიც რუსეთიდან შემოდიოდა საქართველოს ტერიტორიის გავლით და უკან.
ახლანდელ კონტრაქტში კი ლაპარაკია არამხოლოდ ამ ტვირთების კონტროლზე, არამედ მთლიანობაში რუსეთიდან საქართველოსკენ მიმავალი სამი სატრანზიტო კორიდორის შექმნაზე.
კონტრაქტის თანახმად, ამ გზებიდან ადამიანების და ტვირთის გადასაადგილებლად მხოლოდ ერთი იქნება მუდმივად გახსნილი – ეს არის ახლაც მოქმედი ზემო ლარსზე გამავალი საავტომობილო გზა – ადამიანებისა და ტვირთის გადასაადგილებლად ამ საზღვარზე არსებული ერთადერთი ოფიციალური სახმელეთო პუნქტი.
ამ კორიდორს ორი ძირითადი პრობლემა აქვს.
ერთი – ეს არის ვიწრო ტრასის ძალიან დაბალი გამავლობა – მანქანებს რიგში მთელი დღე-ღამის, ზოგჯერ კი ორის გატარებაც კი უწევთ, განსაკუთრებით – ტურისტულ სეზონზე (ზამთარში და ზაფხულში).
მეორე პრობლემაა – ხშირი ძლიერი თოვა ზამთარში და მეწყერის ჩამოწოლა წლის დანარჩენ დროს, როდესაც ტრასა მთლიანად იკეტება დღეების ან კვირეების განმავლობაში.
კონტრაქტში დასახელებული ორი სხვა გზა არის:
- ვლადიკავკაზიდან სამხრეთი ოსეთისკენ, და შემდეგ საქართველოს გორის რაიონისკენ მიმავალი საავტომობილო გზა;
- სოჭიდან აფხაზეთისკენ, შემდეგ კი საქართველოს ზუგდიდის რაიონისკენ მიმავალი საავტომობილო გზა.
ეს ორივე გზა კონფლიქტურ ზონებზე გადის და ამიტომ, 1990-იანი წლებიდან დაწყებული ნაწილობრივ ან სრულად არის გადაკეტილი. ახლანდელი კონტრაქტის თანახმად მათი, როგორც ალტერნატიული გზების გამოყენება, მხოლოდ საგანგებო სიტუაციებში შეიძლება (თუ ზუსტად რა სიტუაციებში, შეთანხმებაში არ კონკრეტდება).
როგორც JAMnews-ს გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტის პროფესორმა, პოლიტოლოგმა პაატა ზაქარეიშვილმა განუცხადა, „SGS-სთან დადებული კონტრაქტი 2011 წლის შეთანხმებისგან იმით განსხვავდება, რომ საქართველო აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთზე გამავალი სატრანზიტო გზების პოტენციურ გახსნას თანხმდება. და ეს არანაირად არ წარმოადგენდა საქართველოს თავდაპირველ მიზანს, არამედ სრულიად საპირისპირო რამაა. პროექტმა უფრო ფართო კონტექსტი შეიძინა, მაგრამ ის რომც ამოქმედდეს, კითხვის ნიშნის ქვეშ დარჩება – მართლაც საგანგებო სიტუაციებში გაიხსნება თუ არა სატრანზიტო მოძრაობა, თუ კონტრაქტის ეს ნაწილი მხოლოდ ქაღალდზე დარჩება“.
ახლა იმის შესახებ, ამ ორ ტრასაზე ასეთ შემთხვევებში ტვირთების ტრანზიტი როგორ მოხდება.
ტრანზიტის პრაქტიკული სქემა
შვეიცარიული კომპანია SGS მიიღებს შესაბამის უფლებებს და პასუხისმგებელი იქნება ნებისმიერი იმ ტვირთის აუცილებელ შემოწმებაზე, რომელიც ზემოთხსენებულ სამ სატრანზიტო კორიდორს გაივლის. SGS არამხოლოდ შვეიცარიის მთავრობის მიმართ იქნება ანგარიშვალდებული.
რუსეთისა და საქართველოს მხარეები – ისინი ვალდებული იქნებიან, შესული ტვირთების თაობაზე SGS-ს ამომწურავი ინფორმაცია მიაწოდონ.
SGS-მა საგანგებოდ შეთანხმებულ გეოგრაფიულ პუნქტებში საკუთარი საკონტროლო პუნქტები (საბაჟოები) უნდა შექმნას. 2011 წლის შეთანხმების მიხედვით, ეს პუნქტები სამივე სავაჭრო კორიდორის ორივე ბოლოში უნდა არსებობდეს – მაგრამ არა აფხაზეთისა და სამხრეთი ოსეთის ტერიტორიებზე.
შვეიცარიული კომპანია SGS-ის საკონტროლო პუნქტების გეოგრაფიული განლაგება
სოჭიდან აფხაზეთისკენ და შემდეგ ზუგდიდის რაიონში მიმავალი სატრანზიტო გზა
შემოწმების ერთი პუნქტი ქალაქ ადლერის (კრასნოდარის მხარე, რუსეთის ფედერაცია) რაიონში შეიქმნება, მეორე – საქართველოში, ზუგდიდის რაიონში.
სატრანზიტო გზა ვლადიკავკაზიდან სამხრეთ ოსეთსა და შემდეგ გორის რაიონში
შემოწმების ერთი პუნქტიჩრდილო ოსეთის სოფელ ნარტთან ( რუსეთის ფედრაცია) შეიქმნება, მეორე – საქართველოს გორის რაიონში.
ამჟამად მოქმედი გზა ვლადიკავკაზიდან (რუსეთის ფედერაცია) ყაზბეგის (საქართველოს) საკონტროლო-გამშვებ პუნქტ „ზემო ლარისამდე“ შეთანხმებაში შეიტანეს ქართული მხარის თხოვნით, რომელსაც სურდა, რომ საქართველოსა და რუსეთს შორის არსებული სამივე სატრანზიტო გზა ერთნაირად დარეგულირებულიყო. აქ ასევე იქნება ორი შვეიცარიული საკონტროლო პუნქტი – ერთი ქალაქ ვალდიკავკაზის რაიონში (რუსეთის ფედერცია), მეორე ქალაქ ყაზბეგის (საქართველო) რაიონში.
რას მოელის პროექტის რეალიზაციისგან საქართველო?
კომენტარს აკეთებს სერგი კაპანაძე, რომელიც ამჟამად საქართველოს პარლამენტის დეპუტატია ფრაქცია „ევროპული საქართველოდან“. ის 2011 წლის შეთანხმების დადებისას საქართველოს დელეგაციას ხელმძღვანელობდა. მან JAMnews-ს განუცხადა, რომ „ეს მართლაც აუცილებელი და კარგი შეთანხმებებია“.
„საქართველომ პირველად მიაღწია იმას, რომ ოკუპირებული ტერიტორიების საზღვრებზე საერთაშორისო დამკვირებლები გაჩნდნენ.
ასევე, საქართველომ საერთაშორისო დონეზე მიიღო მექანიზმი, რომელიც მას ოკუპირებული ტერიტორიების გავლით სავაჭრო ოპერაციების განხორციელების საშუალებას მისცემს.
მაგრამ აქ მნიშვნელოვანი ისაა, რომ საქმე ეხება სწორედ შესაძლებლობებს – თავად მექანიზმი ვაჭრობის წარმართვას არ გულისხმობს და ამას არცერთ მხარეს არ ავალდებულებს“.
რას მოელის პროექტის რეალიზაციისგან რუსეთი?
„ჩვენ ამ შეთანხმებაზე დიდ იმედებს ვამყარებთ: ვვარაუდობთ, რომ ის რეგიონში ვაჭრობას მძლავრ იმპულსს მისცემს“, – ეს რუსეთის ფედერაციის საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილის გრიგორი კარასინის სიტყვებია.
თუმცა, კარასინმა შვეიცარიული საკონტროლო პუნქტების შესახებ არასრული ინფორმაცია გაავრცელა. მისი სიტყვების მიხედვით, ისე გამოვიდა, რომ ეს პუნქტები მხოლოდ საქართველოს ტერიტორიაზე განლაგდება, რაც შეთნხმების ტექსტს არ შეესაბამება.
მიუხედავად იმისა, რომ შეთანხმებაში დაფიქსირებული ალტერნატიული სატრანზიტო გზები აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთზე გაივლის, რუსული გაზეთი „კომერსანტისთვის“ მიცემულ იმავე ინტერვიუში გრიგორი კარასინმა აღნიშნა, რომ დოკუმენტი „არ ავალდებულებს მესამე ქვეყნებს, რასაკვირველია – აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის რესპუბლიკების ჩათვლით“. თუმცა, არ განუმარტავს, თუ ზუსტად რას ნიშნავს ეს ამ რესპუბლიკებისთვის.
რას მოელის პროექტის რეალიზაციისგან სომხეთი ?
„სწორად გვესმის, რომ ამ შეთანხმების რეალიზაციის მთავარი ბენეფიციარი სომხეთი იქნება? ანუ, ის, რომ მოსკოვი ამას იმდენად თავისთვის არ აკეთებს, რამდენადაც ერევნის თხოვნით?“ – ჰკითხა გაზეთმა „კომერსანტმა“ გრიგორი კარასინს.
„სომხეთისგან ეს თხოვნა ჩვენ მართლაც მივიღეთ“, – უპასუხა მან.
თუ რატომ არის სომხეთისთვის საქართველო-რუსეთის ორმხრივი პოლიტიკური პროექტის ამოქმედება ასეთი მნიშვნელოვანი, მოკლედ სომხური გამოცემა „ლრაგირის“ ანალიტიკოსმა ნაირა აირუმიანმა :
„სომხეთს რუსეთთან დამაკავშირებელი ერთადერთი სახმელეთო გზა მხოლოდ საქართველოს გავლით აქვს. ეს გზა საქართველო-რუსეთის ომის შემდეგ სომხეთის თხოვნით აღადგინეს. თუმცა, კლიმატური პირობების გამო, ის თითქმის ნახევარი წლის განმავლობაში დაკეტილია. და სომხეთი არ მალავს, რომ საქართველოს გავლით უფრო უსაფრთხო და საიმედო ტრანზიტი სჭირდება”.
ფოტო ყდაზე: შაკო მამუკაშვილი/JAMnews
