სომხურ-თურქული ურთიერთობების ნორმალიზაცია: წინაპირობებით თუ მის გარეშე?
ანკარა და ერევანი სპეციალურ წარმომადგენლებს დანიშნავენ, რომლებიც სომხურ-თურქული ურთიერთობების ნორმალიზაციით დაკავდებიან. სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ ეს ინფორმაცია დაადასტურა. მანამდე, ერთი დღით ადრე, 13 დეკემბერს, ამის შესახებ თურქეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ხელმძღვანელმა განაცხადა. კონკრეტულად ვინ წარმოადგენს ქვეყნებს ამ ახალ პროცესში, ჯერჯერობით უცნობია.
სომხეთის პარლამენტში უკვე გაიმართა დახურული განხილვა. ეს მტკივნეული თემაა სომხური საზოგადოებისთვის, რადგან თურქეთი არ აღიქმება მეგობარ სახელმწიფოდ, მასთან დიპლომატიური ურთიერთობებიც არ არსებობს, ყარაბაღის მეორე ომის დროს კი ეს ქვეყანა აზერბაიჯანს ღიად უჭერდა მხარს.
ყველაფერი, რაც დღეისათვის ცნობილია ამ თემაზე, ასევე, სიტუაციის შეფასება სომხეთის პარლამენტის დეპუტატებისგან მმართველი გუნდისა და ოპოზიციიდან.
- სომხეთის მიწვევა “დემოკრატიის სამიტზე” თუ სატრანზიტო დერეფანი? მოსაზრებები ესკალაციის მიზეზების შესახებ
- როგორ გაიარა ომის შემდეგ ერთმა წელმა სომხეთში: ანალიზი და დასკვნები
ჩავუშოღლუ: „უახლოეს პერიოდში სპეციალურ წარმომადგენლებს დავნიშნავთ“
თურქეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, მევლუთ შავუშოღლუმ სომხეთთან ურთიერთობის ნორმალიზაციის პროცესის დაწყების შესახებ პარლამენტში ისაუბრა:
„უახლოეს მომავალში, ორმხრივ საფუძველზე სპეციალურ წარმომადგენლებს დავნიშნავთ სომხეთთან ურთიერთობის ნორმალიზაციისათვის“.
მინისტრმა თურქ დეპუტატებს ავიამიმოსვლის აღდგენის შესახებაც აცნობა:
„სტამბოლიდან ერევნის მიმართულებით საერთაშორისო ჩარტერული რეისები გაიხსნება“.
და იქვე ჩავუშოღლუმ დასძინა, რომ თურქეთი სომხეთ-თურქული ურთიერთობის ნორმალიზაციისაკენ გადადგმულ თავის ყველა ნაბიჯს აზერბაიჯანთან გაივლის.
საგარეო საქმეთა სამინისტრო: „სომხეთი მზადაა“
სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს პრეს-მდივანმა ვაან უნანიანმა განაცხადა, რომ ოფიციალური ერევანი დადებითად აფასებს თურქეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ხელმძღვანელის განცხადებებს და ადასტურებს, რომ სომხური მხარეც დანიშნავს სპეციალურ წარმომადგენელს ამ დიალოგისთვის:
„სომხეთი, როგორც ადრე, ისე ახლა, მზად არის წინაპირობების გარეშე თურქეთთან ურთიერთობების ნორმალიზებისათვის, რაც გაწერილია სომხეთის ხელისუფლების პროგრამაში“.
სპეციალური წარმომადგენლების ვინაობა უცნობია
სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ოფიციალური განცხადების შემდეგ აქტიური განხილვა დაიწყო, ვინ შეიძლება დაინიშნოს სპეციალურ წარმომადგენლად.
მმართველი პარტიის, „სამოქალაქო შეთანხმების“ დეპუტატმა, საგარეო ურთიერთობათა კომისიის ხელმძღვანელმა ედუარდ აგაჯანიანმა ჟურნალისტებს განუცხადა, რომ ჯერჯერობით ეს საკითხი არ გადაწყვეტილა.
თუმცა, სახელისუფლებო გუნდის მეორე დეპუტატმა, თავდაცვისა და უსაფრთხოების საპარლამენტო კომისიის თავმჯდომარე ანდრანიკ კოჩარიანმა განაცხადა:
„არიან ადამიანები, რომლებიც ჩვენს და მათ მიერ დიალოგისთვის დაინიშნნენ. მე არ ვვარაუდობ, ეს დადასტურებულია“.
თუმცა, მან არ დაასახელა სახელები, მხოლოდ თქვა, რომ ეს ცნობილი გახდება, „როდესაც ამის დრო დადგება“.
„წინაპირობების გარეშე ნორმალიზაციის პრინციპი ირღვევა“
ოფიციალური ერევანი მუდმივად საუბრობდა სწორედ წინაპირობების გარეშე თურქეთთან დიალოგისთვის მზაობაზე, თუმცა სომხეთი ამ პროცესს იწყებს იმ პირობებში, როდესაც თურქეთი მათ აყენებს. ასე მიაჩნია დეპუტატს ოპოზიციური ბლოკიდან „პატივი მაქვს“ – ტიგრან აბრამიანს.
დეპუტატი ხაზს უსვამს, რომ რამდენიმე კვირის წინ, სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ თავად აღიარა, რომ სომხეთ-თურქულ პროცესთან დაკავშირებით თურქეთი წინაპირობებს აყენებს.
სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა არარატ მირზოიანმა ფრანგულ „Le Figaro“-სთან ინტერვიუში განაცხადა, რომ თურქეთი ახალ პირობებს აყენებს, კერძოდ, „დერეფნის“ მიცემას, რომელიც აზერბაიჯანს მის ანკლავთან, ნახიჩევანთან დააკავშირებს. ამავდროულად მინისტრმა განაცხადა, რომ ასეთი საკითხი საერთოდ არ შეიძლება განიხილონ. სომხურმა მხარემ უკვე არაერთხელ განაცხადა, რომ მზად არის კომუნიკაციების განბლოკვისთვის, მაგრამ კატეგორიულად წინააღმდეგია მეზობლებისთვის გზის მიცემის, რომელიც არ იქნება მისი სუვერენული კონტროლის ქვეშ.
ტიგრან აბრამიანს მიაჩნია, რომ თურქეთთან ურთიერთობის დალაგების ამ დახურულ, საიდუმლო პროცესს შეიძლება „დამანგრეველი შედეგები“ ჰქონდეს, და რამდენად – ჯერჯერობით რთული შესაფასებელია.
პარლამენტის ოპოზიციური ბლოკის, „აიასტანის“ (სომხეთის) დეპუტატის, არცვიკ მინასიანის განცხადებით, ქვეყნის ხელისუფლება ან ვერ აცნობიერებს რაზე მიდის, ან შეგნებულად მიჰყავს სომხეთი დაღუპვისკენ. ის თავის მოსაზრებას იმით ხსნის, რომ ყარაბაღის მეორე ომის და დასუსტების შემდეგ, სომხეთს არ შეუძლია თურქეთ-აზერბაიჯანის ტანდემთან მოლაპარაკებებისას საკუთარი ინტერესების დაცვა. შესაბამისად, არცვიკ მინასიანის აზრით, აშკარად წაგებულ პროცესში ჩაბმა არ არის საჭირო.
ის დარწმუნებულია, რომ მოლაპარაკებები, რომელიც იწყება, არ შეიძლება ემსახურებოდეს სომხეთის ეროვნულ ინტერესებს, შეუძლებელია კეთილმეზობლურ ურთიერთობებზე საუბარი ქვეყანასთან, რომელსაც „სომხური სახელმწიფოს განადგურება სურს“, „არ აღიარებს დანაშაულებს, რომელიც მთელი ხალხის წინააღმდეგ ჩაიდინეს“. დეპუტატი მე-20 საუკუნის დასაწყისში, სომხების გენოციდზე საუბრობს.
საუბარია 1915 წელს ოსმალურ თურქეთში სომხების მასობრივ ჟლეტაზე. ამ მომენტამდე ოსმალეთის იმპერიის ტერიტორიაზე, დაახლოებით, ორნახევარი მილიონი სომეხი ცხოვრობდა. მკვლელობებისა და მასობრივი დეპორტაციის შედეგად, მათი ნახევარზე მეტი დაიღუპა. სომხეთი, რამდენიმე დასავლური ქვეყანა და საერთაშორისო ორგანიზაციები ოფიციალურად აღიარებენ ამ მოვლენებს გენოციდად. თურქეთისთვის ასეთი ფორმულირება კატეგორიულად მიუღებელია.
მინასიანმა ასევე ყველას შესთავაზა დაფიქრება იმაზე, თუ რატომ თქვა უარი თურქეთმა სომხეთთან ურთიერთობის ნორმალიზაციის საკითხის განხილვაზე 2020 წლის 27 სექტემბრამდე ანუ ყარაბაღში ბოლო ომის დაწყებამდე, მაგრამ ახლა მზად არის – სომხური მხარის დამარცხების შემდეგ. დეპუტატმა ხაზი გაუსვა, რომ პარტია „დაშნაკცუტუნი“, რომელსაც ის წარმოადგენს, ამ ანტისახელმწიფოებრივი პროცესების წინააღმდეგ იბრძოლებს.
„ნორმალიზაცია სომხეთის ინტერესებს შეესაბამება“
საგარეო ურთიერთობათა საპარლამენტო კომისიამ სომხურ-თურქული ურთიერთობების თემაზე დახურული განხილვა გამართა. დეპუტატები სომხეთის საგარეო საქმეთა ყოფილ მინისტრს, სომხურ-თურქული ურთიერთობების შესახებ წიგნის, „თეთრი ფურცელი“ ავტორს, ჟირაირ ლიპარიტიანს შეხვდნენ.
განხილვის დასრულების შემდეგ ლიპარიტიანმა უარი განაცხადა ჟურნალისტების კითხვებზე პასუხის გაცემაზე. მათ პარლამენტის საგარეო ურთიერთობათა კომისიის თავმჯდომარემ, ედუარდ აგაჯანიანმა უპასუხა. მისი განცხადებით, თურქეთთან დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარება არ ნიშნავს, რომ სომხეთი უარს ამბობს თავის სახელმწიფოებრივ ინტერესებზე:
„პირიქით, ჩვენ დარწმუნებულები ვართ, რომ სომხეთის სახელმწიფოებრივ ინტერესებშია თურქეთთან დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარება“.
აგაჯანიანის თქმით, ეს მარტივი პროცესი არ არის, მაგრამ ხელისუფლება მზად არის ამ გზით წავიდეს, სომხეთს არ შეუძლია გაექცეს ურთიერთობას რეგიონის ქვეყნებთან, როგორც ისინი სომხეთთან ურთიერთობას:
„ამიტომ, უბრალოდ ალტერნატივა არ აქვს მეზობელ ქვეყნებთან კეთილმეზობლური ურთიერთობების დამყარებას“.
1991 წელს, სსრკ-ის დაშლის შემდეგ, თურქეთმა ოფიციალურად აღიარა სომხეთის რესპუბლიკა, მაგრამ უარს ამბობს დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარებაზე. 1993 წელს, თურქეთმა ცალმხრივად ჩაკეტა სომხეთთან საჰაერო და სახმელეთო საზღვრები. საჰაერო საზღვარი 1995 წელს გაიხსნა, როგორც სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ვებგვერდზე წერია, „საერთაშორისო თანამეგობრობის ზეწოლით“.
1990-იანი წლების დასაწყისში მომხდარი ყარაბაღის ომის შემდეგ, თურქეთი სახმელეთო საზღვრის გახსნისა და დიპლომატიური ურთიერთობების დამყარებისთვის რიგ პირობებს აყენებდა, რომელთაგან ერთ-ერთი მთიანი ყარაბაღის არაღიარებული რესპუბლიკის კონტროლქვეშ მყოფი რაიონების აზერბაიჯანისთვის დაბრუნება იყო. ეს პირობა ქრება, რადგან ეს ტერიტორიები 2020 წლის ყარაბაღის მეორე ომის შემდეგ, უკვე აზერბაიჯანის კონტროლქვეშაა.
თურქეთის კიდევ ერთი პირობა ყოველთვის იყო სომხების გენოციდის საერთაშორისო აღიარების უარყოფა.
