"საქართველოში სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევა კვლავ სერიოზული პრობლემაა" - საიას კვლევა
საიას კვლევა
საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ (საია) სასამართლო სისტემაში არსებულ სისტემურ პრობლემებზე კვლევა მოამზადა, რომლის მიხედვით, საქართველოში სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევა კვლავ სერიოზული პრობლემაა.
დოკუმენტი ეყრდნობა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ 2004 წლიდან დღემდე საქართველოს წინააღმდეგ მიღებულ 48 გადაწყვეტილებას, რომელთა უმრავლესობაც სწორედ მართლმსაჯულების ხარვეზებს უკავშირდება.
რა წერია კვლევაში
● კვლევაში იკვეთება სასამართლოს დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილებები, შეჯიბრებითობის პრინციპის დარღვევა, გაჭიანურებული მართლმსაჯულება და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაჭარბებული გავლენა მოსამართლეთა დანიშვნაზე. საიას შეფასებით, ეს პრობლემები არ მხოლოდ არღვევს ადამიანის უფლებებს, არამედ საფრთხეს უქმნის ქვეყნის ევროინტეგრაციის პროცესს.
● საგანგაშოა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებების აღსრულების სტატისტიკა, რომლის მიხედვით, საქართველო ევროპის საბჭოს წევრ ქვეყნებს შორის ბოლოდან მეხუთე ადგილს იკავებს. მას ამ სიაში მხოლოდ მალტა, ალბანეთი, აზერბაიჯანი და რუსეთის ფედერაცია მოსდევენ.
● მიუხედავად არაერთი რეფორმისა, საქართველოში მართლმსაჯულება კვლავ მრავალი სერიოზული გამოწვევის წინაშეა. ეს განსაკუთრებით მკაფიოდ ჩანს აქციებთან დაკავშირებულ საქმეებში, სადაც ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დაკისრება ხშირად ხდება დაუსაბუთებლად, კონტექსტის გაუთვალისწინებლად, ხოლო მტკიცების ტვირთი ფაქტობრივად მოქალაქეზე გადადის. მოსამართლეები ძირითადად ენდობიან მხოლოდ პოლიციელთა ჩვენებებს და არ იკვლევენ საქმის არსებით გარემოებებს, რაც ეწინააღმდეგება როგორც ეროვნულ კანონმდებლობას, ისე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სტანდარტს.
● მნიშვნელოვანია, რომ აღნიშნულ საქმეებზე პასუხისმგებელ მოსამართლეთა ნაწილი დღემდე აგრძელებს საქმიანობას სასამართლო სისტემაში, ბევრი მათგანი კი დაწინაურებულია და სისტემაში მაღალ თანამდებობებს იკავებს.
● საგანგაშოა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებების აღსრულების სტატისტიკა, რომლის მიხედვით, საქართველო ევროპის საბჭოს წევრ ქვეყნებს შორის ბოლოდან მეხუთე ადგილს იკავებს. მას ამ სიაში მხოლოდ მალტა, ალბანეთი, აზერბაიჯანი და რუსეთის ფედერაცია მოსდევენ.
● მიუხედავად არაერთი რეფორმისა, საქართველოში მართლმსაჯულება კვლავ მრავალი სერიოზული გამოწვევის წინაშეა. ეს განსაკუთრებით მკაფიოდ ჩანს აქციებთან დაკავშირებულ საქმეებში, სადაც ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დაკისრება ხშირად ხდება დაუსაბუთებლად, კონტექსტის გაუთვალისწინებლად, ხოლო მტკიცების ტვირთი ფაქტობრივად მოქალაქეზე გადადის.
● მოსამართლეები ძირითადად ენდობიან მხოლოდ პოლიციელთა ჩვენებებს და არ იკვლევენ საქმის არსებით გარემოებებს, რაც ეწინააღმდეგება როგორც ეროვნულ კანონმდებლობას, ისე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სტანდარტს.
კვლევაში იდენტიფიცირებულია სხვა ძირითადი სისტემური პრობლემებიც, მათ შორის:
– სასამართლოს გადაწყვეტილებათა დაუსაბუთებლობა – ხშირად სასამართლოს გადაწყვეტილებები შაბლონურია, ზოგადია და ვერ პასუხობს მხარეების მიერ მოყვანილ პოზიციებს. მოსამართლეები დაუსაბუთებლად უფარდებენ მოქალაქეებს აღკვეთი ღონისძიების სახით პატიმრობას ან დაუსაბუთებლად აკისრებენ მაქსიმალური ოდენობის ჯარიმებს, რაც შეუთავსებელია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკასთან.
– თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპის დარღვევა – რაც გამოიხატა მხარისთვის არასათანადო განმარტების მიცემაში, მხარის არგუმენტების გაუთვალისწინებლობასა და მტკიცებულებების გამოკვლევაზე უარში, ბრალდების თვითნებურ გადაკვალიფიცირებაში.
– გაჭიანურებული მართლმსაჯულება, რაც ადამიანის უფლებათა დარღვევას იწვევს – ვინაიდან სახელმწიფო ვალდებულია, იზრუნოს სასამართლოს ორგანიზებაზე ისე, რომ უზრუნველყოფილი იყოს ყოველი მოქალაქის უფლება, დაიცვან საკუთარი უფლებები გონივრულ ვადაში.
– მოსამართლეთა დანიშვნის პროცესში იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაჭარბებული გავლენა, დისციპლინური მექანიზმების დასჯის მიზნით გამოყენება კრიტიკულად განწყობილი მოსამართლეების წინააღმდეგ
– ადამიანის უფლებების მნიშვნელოვან დარღვევებზე პასუხისმგებელი მოსამართლეები მართლმსაჯულების სისტემაში – მოსამართლეები, რომელთა მიერ მიღებულმა გადაწყვეტილებებმა საფუძველი დაუდო ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის განსაკუთრებით მნიშვნელოვან და გახმაურებულ დარღვევებს, დღემდე აგრძელებენ საქმიანობას სასამართლო სისტემაში, მათ შორის, მაღალ თანამდებობებზე.
“2021 წელს საქართველოს პარლამენტმა დაჩქარებული წესით, საზოგადოების ჩართულობის გარეშე მიიღო საკანონმდებლო ცვლილებები, რომლებმაც შეამცირა ინდივიდუალური მოსამართლეების დამოუკიდებლობა და გააძლიერა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ძალაუფლება. ამ გზით კიდევ უფრო გამყარდა შიდა კორპორატიული მმართველობა და არაფორმალური გავლენები სასამართლო სისტემაში.
მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლოს მიმართ ნდობა სერიოზულად შერყეულია როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე საერთაშორისო დონეზე, რასაც ადასტურებს რიგი დასავლური ქვეყნების მიერ ქართველი მოსამართლეებისთვის დაწესებული სანქციებიც, “ქართული ოცნება” კვლავ უარს ამბობს მოსამართლეთა კეთილსინდისიერების შემოწმების მექანიზმის შექმნაზე.
საიას შეფასებით, სასამართლო სისტემაში არსებული მდგომარეობა არა მხოლოდ საფრთხეს უქმნის ადამიანის უფლებების დაცვას, არამედ ზღუდავს საქართველოს შესაძლებლობას დააკმაყოფილოს ევროინტეგრაციის პროცესში არსებული ძირითადი სტანდარტები, მათ შორის, სამართლის უზენაესობისა და ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფის კუთხით.” – წერია საიას კვლევაში.
