კომენტარი: რა შედეგები შეიძლება მოჰყვეს შინაგანი ჯარების აზერბაიჯანის პრეზიდენტისთვის დაქვემდებარებას
აზერბაიჯანის შინაგანი ჯარების უფლებამოსილებები
აზერბაიჯანის პარლამენტმა (მილი მეჯლისმა) მიიღო ახალი კანონი, რომლის მიხედვითაც ქვეყნის შინაგანი ჯარები პირდაპირ პრეზიდენტს დაექვემდებარება. აქამდე ეს სამხედრო ფორმირება შინაგან საქმეთა სამინისტროს კონტროლქვეშ იყო.
ხელისუფლება გადაწყვეტილებას უსაფრთხოების გაძლიერების აუცილებლობით ხსნის, თუმცა კრიტიკოსები აცხადებენ, რომ ცვლილებები პრეზიდენტის ძალაუფლების კიდევ უფრო მზარდ კონცენტრაციას ემსახურება და ის შესაძლოა გამოიყენონ საპროტესტო აქციების ძალისმიერი ჩახშობისთვის.
ოპოზიციის შეფასებით, ჯარების პრეზიდენტისთვის პირდაპირი დაქვემდებარება ზრდის ძალაუფლების ცენტრალიზაციას და აფართოებს პრეზიდენტის უფლებამოსილებებს დემოკრატიული კონტროლის დასუსტების ფონზე.
დამკვირვებლების ნაწილი აღნიშნავს, რომ ეს ნაბიჯი შეიძლება იყოს წინასწარი მზადება შესაძლო სოციალურ-ეკონომიკური უკმაყოფილების მიმართ, მათ შორის 2026 წელს მოსალოდნელი ეკონომიკური სირთულეების კონტექსტში.
ახალი კანონი და შესწორებები
შინაგანი ჯარები აზერბაიჯანში საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვაზე პასუხისმგებელი სამხედრო ფორმირებაა. მიღებული კანონი მნიშვნელოვნად ცვლის მათ სტატუსსა და უფლებამოსილებებს.
- პირდაპირი დაქვემდებარება პრეზიდენტს – ჯარის სარდალი აღარ ექვემდებარება შინაგან საქმეთა სამინისტროს და ანგარიშვალდებულია უშუალოდ პრეზიდენტის წინაშე. ხელისუფლების განმარტებით, ეს შეესაბამება კონსტიტუციას, რომლის მიხედვითაც პრეზიდენტი შეიარაღებული ძალების უმაღლესი მთავარსარდალია.
- დაკავებისა და დაპატიმრების უფლებამოსილება – კანონი შიდა ჯარებს ანიჭებს პოლიციურ ფუნქციებს, მათ შორის ეჭვმიტანილების დაკავებისა და დაპატიმრების უფლებას, რაც მანამდე მათ არ გააჩნდათ.
- არეულობებისა და არასანქცირებული მანიფესტაციების აღკვეთა – ჯარს ეძლევათ უფლება მონაწილეობა მიიღოს მასობრივი არეულობებისა და საზოგადოებრივი წესრიგის ჯგუფური დარღვევების აღკვეთაში. 1994 წლის კანონით მათ არასანქცირებული მიტინგების დაშლა ეკრძალებოდათ.
- ძალისა და იარაღის გამოყენება – კანონი აფართოებს ძალის გამოყენების შესაძლებლობებს. შინაგანი ჯარებისთვის ნებადართული იქნება ელექტროშოკის, რეზინის ტყვიების, სპეციალური ტექნიკისა და სხვა არალეტალური საშუალებების გამოყენება, ხოლო უკიდურეს შემთხვევებში — ცეცხლსასროლი იარაღისაც, მათ შორის ტერორისტული აქტების, მძევლების აყვანისა და შეიარაღებული ამბოხის დროს.
ექსპერტების შეფასებით, ცვლილებები შინაგან ჯარებს მოქმედების ბევრად უფრო ფართო თავისუფლებას აძლევს.
ოფიციალური პოზიცია: უსაფრთხოება და ერთიანი სარდლობა
ხელისუფლების წარმომადგენლები ცვლილებებს დადებით და აუცილებელ ნაბიჯად აფასებენ. პარლამენტარ არზუ ნაგიევის განცხადებით, 1994 წელს მიღებული კანონი მოძველდა და მეორე ყარაბაღის ომის შემდეგ განახლებას საჭიროებდა.
“ახალი კანონის მიღება აუცილებელია ქვეყნის თავდაცვითუნარიანობის გაძლიერებისა და შიდა სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად,“ — განაცხადა ნაგიევმა.
პარლამენტის თავდაცვისა და უსაფრთხოების კომიტეტის წევრმა ელმან მამედოვმა აღნიშნა, რომ პრეზიდენტი შეიარაღებული ძალების უმაღლესი მთავარსარდალია და შიდა ჯარების ერთიან სარდლობაში მოქცევა ლოგიკურია.
მისი თქმით, 1990-იან წლებში ძალოვანი სტრუქტურების სხვადასხვა ცენტრისთვის დაქვემდებარება კოორდინაციის პრობლემებს ქმნიდა, ახლა კი, “ერთიანი სარდლობა თავიდან აგვაცილებს მსგავს ქაოსს,“ — განაცხადა მამედოვმა.
ხელისუფლება უარყოფს ბრალდებებს, თითქოს ცვლილებები საპროტესტო აქციების ჩასახშობად მზადებას უკავშირდებოდეს და აცხადებს, რომ საქმე მხოლოდ სამართლებრივ და ტექნიკურ კორექტირებას ეხება.
კრიტიკა და შეშფოთება
დამოუკიდებელი ანალიტიკოსები, უფლებადამცველები და ოპოზიციის წარმომადგენლები აცხადებენ, რომ შინაგანი ჯარების პრეზიდენტისთვის პირდაპირი დაქვემდებარება უარყოფით სიგნალს უგზავნის დემოკრატიასა და სამოქალაქო საზოგადოებას.
მათი თქმით, ცვლილებები პრეზიდენტ ილჰამ ალიევის ხელში ძალაუფლების კიდევ უფრო მეტ კონცენტრირებას იწვევს და ამცირებს საპარლამენტო და საზოგადოებრივ კონტროლს ძალოვან სტრუქტურებზე.
კრიტიკოსები განსაკუთრებულ საფრთხედ ასახელებენ არასანქცირებული საპროტესტო აქციების ძალისმიერი დაშლის გამარტივებას. მათი შეფასებით, კანონი ზრდის რისკს, რომ მშვიდობიანი პროტესტიც საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევად შეფასდეს.
ზოგიერთი ანალიტიკოსი გადაწყვეტილებას შესაძლო ეკონომიკურ კრიზისსაც უკავშირებს. ოპოზიციონერი ეკონომისტი ნათიგ ჯაფარლი აცხადებს, რომ “2026 წელს შესაძლოა კრიზისი დაიწყოს“ ეკონომიკური ზრდის შენელებისა და მოსახლეობის რეალური შემოსავლების შემცირების ფონზე.
ამ კონტექსტში კრიტიკოსები ვარაუდობენ, რომ ხელისუფლება წინასწარ ემზადება საზოგადოებრივი უკმაყოფილების ზრდისთვის და შიდა ჯარების პირდაპირი კონტროლით საკუთარ ძალოვან რესურსს აძლიერებს.
უსაფრთხოება თავისუფლების წინააღმდეგ
დასკვნის სახით, დისკუსია აჩენს დილემას უსაფრთხოებასა და თავისუფლებებს შორის. ხელისუფლება ამტკიცებს, რომ სახელმწიფო საფრთხეებზე რეაგირებისთვის ძლიერ ინსტრუმენტებს უნდა ფლობდეს, ხოლო კრიტიკოსები მიიჩნევენ, რომ ასეთი ნაბიჯები ძალაუფლების გადაჭარბებულ კონცენტრაციას და ადამიანის უფლებების მდგომარეობის გაუარესებას იწვევს.
