რას წყვეტს 4 ოქტომბერი. თვითმმართველობის არჩევნები საქართველოში - რა უნდა ვიცოდეთ
4 ოქტომბრის თვითმმართველობის არჩევნები
4 ოქტომბერს საქართველოში ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნები გაიმართება. ერთი შეხედვით, ეს არჩევნები ნაკლებად მნიშვნელოვანია, ვიდრე საპარლამენტო, რადგან ფორმალურად ისინი ცენტრალურ ხელისუფლებას ვერ ცვლიან. თუმცა, მიმდინარე პოლიტიკური პროცესების გათვალისწინებით, ეს არჩევნები გადამწყვეტი შეიძლება აღმოჩნდეს: ისინი განსაზღვრავენ ოპოზიციის სტრატეგიას, „ქართული ოცნების“ ლეგიტიმაციას და პოლიტიკური კრიზისის შემდგომ განვითარებას.
მუნიციპალურმა არჩევნებმა უკვე გამოიწვია ოპოზიციაში განხეთქილება. საპროტესტო ოპოზიციის ერთი ნაწილი არჩევნებში წასასვლელად მზადაა, პროევროპული ოპოზიციური პარტიების უმეტესობა კი მიიჩნევს, რომ არჩევნებში მონაწილეობა “ოცნების” ხელისუფლებას ლეგიტიმაციას მისცემს. იმ ხელისუფლებას, რომელმაც ერთი წლის წინ საპარლამენტო არჩევნები გააყალბა, ამბობს ისინი.
ნებისმიერ შემთხვევაში, 4 ოქტომბრის მოახლოებამ ქვეყანაში უკვე რუტინად ქცეული რამდენიმეთვიანი პროტესტი მნიშვნელოვნად გამოაცოცხლა. მოვლენების ეპიცენტრი ახლა “ქართული ოცნების” თბილისის მერობის კანდიდატის, მოქმედის მერის, კახა კალაძის საარჩევნო შტაბია.
JAMnews-ი ამ ტექსტში ვყვებით, რა ვითარებაში ატარებს “ოცნება” თვითმმართველობის არჩევნებს, რა არგუმენტები აქვთ ოპოზიციურ პარტიებს, რომლებმაც განსხვავებული სტრატეგიები აირჩიეს და რა მოლოდინებია 4 ოქტომბერთან დაკავშირებით.
წინასაარჩევნო ფონი
2024 წლის ნოემბრიდან საქართველოში არ წყდება მასშტაბური პროდასავლური საპროტესტო აქციები, რომელთა ეპიცენტრიც თბილისი, რუსთაველის გამზირია. რამდენიმე თვეა, აქტივისტები ყოველდღიურად იკრიბებიან პარლამენტთან და ბლოკავენ ქუჩას. უწყვეტი პროტესტი მას შემდეგ დაიწყო, რაც 28 ნოემბერს “ქართული ოცნების” პრემიერ-მინისტრმა ირაკლი კობახიძემ ოფიციალურად განაცხადა, რომ ქვეყანა აჩერებს ევროინტეგრაციის პროცესს.
საპროტესტო გამოსვლებში მონაწილეებს ორი ძირითადი მოთხოვნა აქვთ – გათავისუფლდნენ პროევროპული აქციების დროს დაკავებული აქტივისტები და დაინიშნოს ხელახალი საპარლამენტო არჩევნები, რადგან 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნებს გაყალბებულად მიიჩნევენ.
უწყვეტი აქციების ფონზე, ხელისუფლება მკვეთრად რეპრესიულ პოლიტიკაზე გადავიდა. ბოლო თვეების განმავლობაში პარლამენტმა მთელი რიგი ისეთი კანონები მიიღო, რაც მნიშვნელოვნად ზღუდავს ქვეყანაში ადამიანის უფლებებს, სიტყვის თავისუფლებას და პრაქტიკულად შეუძლებელს ხდის ქვეყანაში დამოუკიდებელი მედიის და არასამთავრობო სექტორის მუშაობას.
2025 წლის გაზაფხულიდან ზეწოლა გაძლიერდა ოპოზიციაზე. სადაო ლეგიტიმაციის პარლამენტში შექმნილი საგამოძიებო კომისია, რომლის მიზანი წინა ხელისუფლების – „ნაციონალური მოძრაობის“ დანაშაულებების გამოძიება იყო, ოპოზიციის ლიდერების სისხლის სამართლის დევნის საფუძველი გახდა. მაისი-ივნისში შვიდი პოლიტიკური ლიდერი და პოლიტიკოსი მხოლოდ იმიტომ დააკავეს, რომ ისინი აღნიშნულ კომისიაზე გამოკითხვაზე არ გამოცხადდნენ. მათგან ხუთი (ნიკა მელია, ნიკა გვარამია, ზურა ჯაფარიძე, ირაკლი ოქრუაშვილი, გივი თარგამაძე) კვლავ საპატიმროში რჩება.
ამასთან, ციხეში რჩებიან პროევროპულ აქციებზე დაკავებული აქტივისტები. ზაფხულში უმეტესობა მათგანის საქმის განხილვები დასრულდა და ბევრს რამდენიმეწლიანი პატიმრობა შეეფარდა.
პარალელურად, ქვეყანა ევროკავშირთან უვიზო მიმოსვლის შეჩერების რეალური საფრთხის წინაშე დგას – საქართველოს ხელისუფლებას მიცემული აქვს კონკრეტული ვადები, რათა ქვეყანა დააბრუნოს დემოკრატიზაციის გზაზე.
ამგვარად, მოახლოებული არჩევნები საზოგადოებასა და სახელმწიფო ინსტიტუტებს შორის ნდობის ღრმა კრიზისის ფონზე ტარდება.
ვინ ემიჯნება არჩევნებს
თვითმმართველობის არჩევნებში მონაწილეობა-არმონაწილეობის საკითხი ოპოზიციაში განხეთქილების მთავარი მიზეზი გახდა.
29 ივნისს რვა პროდასავლურმა პარტიამ ერთობლივი განცხადება გააკეთა, რომლითაც ბოიკოტი გამოუცხადა მუნიციპალურ არჩევნებს.
განცხადებას ხელი მოაწერეს პარტიებმა „თავისუფლების მოედანი“, „დროა“, „გირჩი – მეტი თავისუფლება“, „სტრატეგია აღმაშენებელი“, „ახალი“, „ევროპული საქართველო“, „ფედერალისტები“ და „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა“.
მათი არგუმენტი: არჩევნებში მონაწილეობა მხოლოდ ლეგიტიმაციას მიანიჭებს ივანიშვილის რეჟიმს და დაასუსტებს ქუჩის პროტესტს.
ეს ძალები საკუთარ ამომრჩევლებსაც მოუწოდებენ, არ მივიდნენ არჩევნებზე.
ვინ მიდის არჩევნებზე
პროტესტის მხარდამჭერი პროდასავლური ძალებიდან ორმა არჩევნებში მონაწილეობის გადაწყვეტილება მიიღო: „გახარია საქართველოსთვის“ და „ლელო – ძლიერი საქართველო“. ორივე პარტია თვითმმართველობის არჩევნებში მონაწილეობას იმ „შესაძლებლობად“ ხედავს, რომელიც ქვეყანას ახალი საპარლამენტო არჩევნებისკენ მიიყვანს.
გიორგი გახარია, ყოფილი პრემიერი და „ქართული ოცნების“ ერთ-ერთი ყოფილი ლიდერი, ახლა გერმანიაშია. მის წინააღმდეგ “ქართულმა ოცნებამ” სისხლის სამართლის საქმე აღძრა, რის გამოც ყოფილმა პრემიერმა საქართველო დატოვა. “ტვ პირველთან” ინტერვიუში იგი ადასტურებს, რომ გერმანიაში ბინადრობის უფლება მიიღო და ამბობს, რომ ამ ეტაპზე საქართველოში დაბრუნებას არ აპირებს.
მიუხედავად ხელისუფლების მხრიდან დევნისა, მისი პარტია ადგილობრივ არჩევნებში ჩაერთო, იმ იმედით, რომ „ოცნებისგან“ იმედგაცრუებულ ამომრჩეველს გადმოიბირებს.
ამ პარტიამ 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნებში, ცესკოს მონაცემებით, 7,78% (12 მანდატი) მიიღო, თუმცა ბოიკოტის რეჟიმში დარჩა და პარლამენტში არ შევიდა.
„ლელო“, რომელსაც ყოფილი ბანკირები მამუკა ხაზარაძე და ბადრი ჯაფარიძე ხელმძღვანელობენ, ასევე ხელისუფლების მხრიდან დევნის ფონზე ჩამოყალიბდა. ხაზარაძე და ჯაფარიძე ცოტა ხნის წინ დააპატიმრეს წულუკიანის კომისიაზე გამოუცხადებლობის გამო, შემდეგ კი, რაც დადასტურდა, რომ პარტია არჩევნებში მონაწილეობას მიიღებს, მიხეილ ყაველაშვილმა ისინი შეწყალა.
ბადრი ჯაფარიძისა და მამუკა ხაზარაძის შეწყალების შემდეგ ციხეში რჩებიან იგივე მუხლით ბრალდებული სხვა ოპოზიციური ლიდერები: ზურა ჯაფარიძე, ნიკა მელია, ნიკა გვარამია, გიორგი ვაშაძე, ასევე პოლიტიკოსები გივი თარგამაძე და ირაკლი ოქრუაშვილი.
არჩევნებში მონაწილე პროევროპულ პარტიებს მკვეთრად აკრიტიკებს დანარჩენი ოპოზიცია და მათ ემიჯნებიან პროტესტში მონაწილე აქტივისტები და საზოგადოებრივი ძალებიც.
არჩევნებში მონაწილეობას იღებს ასევე მემარჯვენე-ლიბერტარიანული პარტია, იაგო ხვიჩიას “გირჩი”, ასევე კონსერვატიული, პრორუსული “პატრიოტთა ალიანსი”.
საბოლოოდ ცესკომ არჩევნებში მონაწილეობის მსურველი 14 პარტია დაარეგისტრირა.
ქართული ოცნების პოზიცია
„ქართული ოცნების“ ინტერესშია, რომ ოპოზიცია არჩევნებში შევიდეს. მმართველი გუნდი ამ გზით ცდილობს არჩევნების ლეგიტიმურობის ჩვენებას.
ოპონენტები აცხადებენ, რომ ხელისუფლება სპეციალურად ათავისუფლებს ცალკეულ პოლიტპატიმრებს, რათა დასავლეთის თვალში არჩევნები „კონკურენტუნარიანად“ გამოიყურებოდეს.
რა შეიცვალა საარჩევნო კანონმდებლობაში
თვითმმართველობის მომავალი არჩევნები ახალი, ექსპერტების შეფასებით, გაუარესებული წესებით ჩატარდება. საარჩევნო კოდექსში საკანონმდებლო ცვლილებები “ქართული ოცნების” ერთპარტიულმა პარლამენტმა მიიღო, რომლის ლეგიტიმაციაც სადაოა. [დღევანდელი პარლამენტი შედგება მმართველი გუნდის, “ქართული ოცნების” 84 კაციანი დეპუტაციისგან. ოპოზიციამ პარლამენტში შესვლაზე უარი განაცხადა, რადგან 26 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებს გაყალბებულად მიიჩნევს_JAMnews]
კონკრეტულად რა იცვლება:
● 4 პროცენტამდე გაიზარდა პროპორციული სისტემის საარჩევნო ბარიერი (წინა არჩევნებში რეგიონებში 3 პროცენტი იყო ბარიერი, თბილისში – 2.5). ანუ თვითმმართველ ორგანოებში საკუთარი წარმომადგენელი ეყოლება მხოლოდ იმ პარტიას, რომელიც 4 პროცენტიან ბარიერს გადალახავს.
● გაუქმდა მაჟორიტარული წესით კანდიდატის ასარჩევად დადგენილი 40 პროცენტიანი ბარიერი. ანუ გამარჯვებულად გამოსაცხადებლად საკმარისი გახდა ამომრჩეველთა მხარდაჭერის უბრალოდ ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი.
● მნიშვნელოვნად არის გაზრდილი მაჟორიტარების წილი. ხელისუფლებისთვის, რომელიც ყველა არჩევნებზე ადმინისტრაციულ რესურსს იყენებს, ეს დამატებითი კოზირია, მიიჩნევენ ექსპერტები.
● თვითმმართველობის არჩევნები პირველად ჩატარდება ელექტრონული წესით. საქართველოში უკვე ჩატარდა ერთი არჩევნები ელექტრონულად – ეს იყო 2024 წლის 26 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნები.
ბრძოლა თბილისისთვის
მმართველი გუნდის კანდიდატი დედაქალაქის მერობაზე მოქმედი მერი კახა კალაძეა, რომელიც მესამე ვადით შეეცდება ამ თანამდებობის შენარჩუნებას.
არჩევნების მოახლოებასთან ერთად კალაძის საარჩევნო შტაბი დაპირისპირების ახალ ეპიცენტრად გადაიქცა. აქ ადგილი ჰქონდხა ფიზიკურ დაპირისპირებას აქტივისტებსა და კალაძის მხარდამჭერებს შორის. დაშავდნენ ჟურნალისტებიც.
“ლელო” და გახარიას პარტია თბილისში ერთიან კანდიდატზე შეთანხმდნენ – ეს ირაკლი კუპრაძეა, ლელოს ერთ-ერთი ახალგაზრდა ლიდერი, რომელიც პოლიტიკაში აქტივიზმიდან მოვიდა. მისი თქმით, კალაძის დამარცხების „70%-იანი შანსი“ არსებობს, რაც პროტესტის მოძრაობის გასაძლიერებლად უნდა იქნეს გამოყენებული. “თბილისი უნდა გამოვგლიჯოთ “ქართულ ოცნებას” – აცხადებს იგი.
საერთაშორისო დამკვირვებლები არ იქნებიან
თავდაპირველად ხელისუფლებამ არ მოიწვია ეუთო/ოდირის [OSCE/ODIHR] მისია, რომელიც საერთაშორისო თანამეგობრობისთვის არჩევნების შესაფასებლად ერთ-ერთი ყველაზე სანდო კრიტერიუმია. ოგვიანებით, როცა არჩევნებამდე თვეზე ნაკლები იყო დარჩენილი, მოწვევა მაინც გაგზავნეს, თუმცა ორგანიზაციამ უარი თქვა, რადგან არასაკმარის დროს ჰქონდა მომზადებისთვის და “სანდო და შინაარსიანი დაკვირვებისთვის“.
საქართველოს დასავლელი პარტნიორები სიფრთხილით უყურებენ მომავალი არჩევნების სამართლიანობას. ივლისის დასაწყისში ევროპარლამენტა მორიგი მწვავე რეზოლუცია მიიღო საქართველოსთან დაკავშირებით, სადაც წერია, რომ მოახლოებული მუნიციპალური არჩევნები არ შეიძლება ჩაითვალოს თავისუფალ და სამართლიან არჩევნებად, ოპოზიციის მთავარი ლიდერების დაპატიმრების გამო.
აქტივობა. წავიდეთ თუ არა არჩევნებზე?
ოპოზიციური ამომრჩეველი დილემის წინაშე დგას: მონაწილეობა მიიღოს „ლელოსა“ და „გახარიას“ მხარდაჭერით, თუ ბოიკოტს შეუერთდეს.
დიდი ალბათობით, ეს იქნება არჩევნები, რომელზეც ამომრჩეველთა ძალიან მაღალი პასივობა დაფიქსირდება: არჩევნებს არალეგიტიმურად მიიჩნევენ და პროტესტს უცხადებენ ისეთი პოლიტიკური გაერთიანებები, როგორიცაა “კოალიცია ცვლილებისთვის” და “ერთიანობა – ნაციონალური მოძრაობა” – რომლებმაც 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნებში, ცესკოს მონაცემებით, მეორე და მესამე ადგილი დაიკავეს, რაც ჯამში, 440 ათასზე მეტი ხმაა. თუკი მათი ამომრჩევლები არჩევნებზე არ მივლენ, ეს გავლენას მოახდენს აქტივობის მაჩვენებლებზე.
ქართული კანონმდებლობა არ ცნობს ამომრჩეველთა აქტივობის ქვედა ზღვარს, ანუ არჩევნები ჩატარებულად ცხადდება ნებისმიერი რაოდენობის ამომრჩევლის მონაწილეობის პირობებში.
ზოგადად, თვითმმართველობის არჩევნებში აქტივობა ისედაც ყოველთვის უფრო დაბალია, ვიდრე საპარლამენტო არჩევნებში. სტატისტიკა და ტენდენცია იმასაც აჩვენებს, რომ მაღალი აქტივობა ოპოზიციას აძლევს ხელს, რადგან ხელისუფლება თავისი მომხრეების და ადმინრესურსის მობილიზებას ყოველთვის ახერხებს და მისი მომხრეები სახლში ნაკლებად რჩებიან.
