სომხეთი: სამი ქალის ისტორია, რომლებიც საკუთარი ბიზნესის კორონავირუსისგან გადარჩენას ცდილობენ

კორონავირუსის პანდემიამ ყველაზე მეტად ტურისტული სექტორი დააზიანა. შედეგად, ზარალს განიცდის მომსახურებისა და ვაჭრობის სფეროებიც.

სომხეთის ხელისუფლებამ დახმარების პროგრამები შეიმუშავა, რათა გაანეიტრალოს კორონავირუსის ეკონომიკური შედეგები. თუმცა ის ყველა ბიზნესმენს არ შეეხო. ვინც სახელმწიფოს დახმარებით ვერ ისარგებლა, ახლა საკუთარი გადაწყვეტილების მოძებნას ცდილობს: იცვლიან მიმართულებას, სამუშაოს მოცულობას, ხანდახან საქმიანობის სფეროსა და საცხოვრებელ ადგილსაც.

სამი ქალის ისტორია, რომლებიც საკუთარი ბიზნესის გადარჩენას ცდილობენ. 

• სომხეთის ხელისუფლება ბიზნესს „ნულიდან“ დაწყებაში დაეხმარება
• ინფიცირებულთა რაოდენობა იზრდება და ეს პიკი არ არის. რა ხდება სომხეთში?

სირანუში სხვა ბიზნესს დაიწყებს და სასაზღვრო სოფელში გაემგზავრება   

მხატვარი, დიზაინერი სირანუშ ნაზანიანი კორონავირუსთან დაკავშირებულ სიტუაციას წყალდიდობას ადარებს, რომელშიც საკუთარი ნების საწინააღმდეგოდ აღმოჩნდა. ბიზნესი, რომელსაც 15 წლის განმავლობაში აშენებდა, ახლა დანგრეულად მიაჩნია.

ის ბატიკით არის დაკავებული. ხატავდა კაშნეებს, ჩანთებსა და კაბებს. მისი ნამუშევრები იყიდებოდა ტურისტულ ცენტრებსა და მუზეუმებში, გამოფენებზე. 

«პროცენტულად რომ ავიღოთ, ხელნაკეთი ნამუშევრების მყიდველთა 90% – ტურისტები არიან და მხოლოდ დანარჩენი 10% – ადგილობრივი მცხოვრებლები. ახლა 90% აღარ არის, დანარჩენი 10% კი აღარაფერს ყიდულობს. ადამიანები საკუთარ მაღაზიებს ხურავენ, რადგან მყიდველები არ არიან და უცნობია, როდის აღდგება ყველაფერი“, – ამბობს სირანუში. 

ეკონომისტი, ცენტრალური ბანკის ყოფილი ხელმძღვანელი, ბაგრატ ასატრიანი აცხადებს, რომ სომხეთი პატარა, მაგრამ მაინც მსოფლიო ეკონომიკის ნაწილია და ამიტომ საყოველთაო კრიზისი მასზეც აისახება.

დიდ ზემოქმედებას ახდენს სომხეთის ეკონომიკაზე ტურისტული სექტორის ვარდნა. როგორც შედეგი, მომსახურებისა და ვაჭრობის სფერო უკვე ნახულობს დანაკარგებს. ისინი კი ქვეყანაში დასაქმების დიდ წილს უზრუნველყოფდნენ.

ხელისუფლებამ პროგრამების დიდი პაკეტი შეიმუშავა კორონავირუსის შედეგად წარმოქმნილი სოციალური და ეკონომიკური პრობლემების გასანეიტრალებლად. თუმცა, ის ყველასთვის გამოყენებადი და სასარგებლო არ არის.

სირანუშ ნაზანიანის თქმით, კერძოდ მას, კრედიტებს სთავაზობენ. არსებული ბიზნესისთვის ის მას არ სჭირდება – არსებული საქონლის გაყიდვასაც ვერ ახერხებს:

„დახმარების სხვა პროგრამების გამოყენებასაც მთავაზობენ, მაგრამ ახლანდელი საქმიანობით ვერც ერთს ვერ ვერგები. გადავწყვიტე, ხელისუფლების დახმარებას არ დავეყრდნო. ყოველთვის მხოლოდ საკუთარი თავის იმედი მქონდა და ახლაც გავუმკლავდები“. 

მხატვარი საქმიანობის სფეროს შეცვლასა და ბიოტკბილეულის წარმოების დაწყებას გეგმავს – ბებიის რეცეპტით. დარწმუნებულია, რომ ბაზარზე სიახლით გასვლა – მომგებიანი გადაწყვეტილებაა:

„საჭიროა დაგეგმო ადგილობრივ ბაზარზე გათვლილი ბიზნესი, ახლა საგარეო ბაზრის იმედზე ყოფნა არ შეიძლება. უნდა აწარმოო ის, რაც ადამიანებს ყოველდღიურად სჭირდებათ. ეს კი მხოლოდ საკვებია. კანფეტები და ჩირი, წიწიბურისა და ხორბლისგან დამზადებული ტკბილეული. შესაფუთს სომხური ორნამენტებით მოვხატავ.

ვფიქრობ, ეს საქმიანობა სასაზღვრო რეგიონში – ტავუშში დავიწყო, საიდანაც მე თვითონ ვარ წარმოშობით. მთავრობა საგადასახადო წახალისებას აძლევს ბიზნესს სასაზღვრო დასახლებებში. იქ ბევრი ნიჭიერი უმუშევარი ქალია – ამ სამუშაო ძალას გამოვიყენებ.

ერთ დროს, ნამცხვრებზე ხატვასა და საკუთარი ხატვის სკოლის გახსნაზე ვოცნებობდი. ისე ძლიერ ვოცნებობდი, რომ ეს დრო დადგა. კექსების წარმოებას დავიწყებ – პატარა ტორტების, რომლებზეც ჩემი ნახატები იქნება. ონლაინგაკვეთილები კი უკვე დავიწყე“. 

სომხეთის დამსაქმებელთა კავშირის ხელმძღვანელს, გაგიკ მაკარიანს მიაჩნია, რომ ხელისუფლებამ კორონავირუსის გამო წარმოქმნილი ეკონომიკური პრობლემების გასანეიტრალებლად შემუშავებულ საკუთარ პროგრამებს უნდა გადახედოს. ამბობს, რომ საჭიროა ახლიდან დაითვალონ, რა სარგებლის მოტანა შეუძლია ამა თუ იმ ღონისძიებას მშპ-ის ფორმირებაზე და მხოლოდ ამის შემდეგ გადაწყდეს, რომელ სფეროებს უნდა დაეხმარონ:

„ერთ-ერთი ღონისძიება გათვლილია საქმიანობის 6 სფეროზე – მათ შორის, ტურიზმზე, ტრანსპორტზე, ჯანდაცვასა და მომსახურების სექტორზე. ამ მიმართულებით დახმარება 70-მა კომპანიამ მიიღო. თუკი ამ რიცხვს სფეროების რაოდენობაზე – 6-ზე გავყოფთ, აღმოჩნდება, რომ თითოეულში დახმარება 11-მა კომპანიამ მიიღო. არადა, ასობით კომპანიაა“.

ეკონომისტის თქმით, დახმარების მეორე პროგრამა გათვლილი იყო 80 ათასზე მეტ კომერციულ კომპანიაზე, რომელთაგან 24 ათასი მცირე და საშუალო ბიზნესს წარმოადგენს. მათგან დახმარება მხოლოდ 300-მა კომპანიამ მიიღო, ანუ ჯერჯერობით ეფექტურობა 1%-ზე ნაკლებია.

ამავდროულად, თავად პრემიერ-მინისტრი საერთო ჯამში კმაყოფილია ანტიკრიზისული პროგრამებით. ბოლო პრესკონფერენციაზე ნიკოლ ფაშინიანმა განაცხადა:

„ამ პროგრამების ფარგლებში, 16 მაისის მონაცემებით, განაწილდა 84.4 მილიარდი დრამი (დაახლოებით, 175 მილიონი დოლარი), რომლითაც ისარგებლა 48.4 ათასმა იურიდიულმა და, დაახლოებით, 1.1 მილიონმა ფიზიკურმა პირმა“.

მარგარიტამ ეკოჩანთები სამედიცინო ნიღბებითა და ტანსაცმლით ჩაანაცვლა  

მარგარიტა სტეპანიანი ცნობილი სომხეთის ხავერდოვანი რევოლუციის დღეებში გახდა. მას აქციების ყველა მონაწილე იცნობდა. ის საკუთარი საკერავი მანქანით ფაქტობრივად ერევნის მთავარ მოედანზე „გადაცხოვრდა“, სწორედ იქ კერავდა სომხეთის დროშებს და ადამიანებს ურიგებდა.

2019 წელს, მარგარიტამ საერთაშორისო საქველმოქმედო ორგანიზაცია „World Vision Armenia“-ს საგრანტო პროგრამის დახმარებით, საკუთარი ბიზნესი წამოიწყო. მან ეკოჩანთების წარმოება დაიწყო, რომლებიც მოხატული იყო სომხური ორნამენტებით.

კორონავირუსთან დაკავშირებულმა სიტუაციამ დამწყები ბიზნესმენის ყველა გეგმა დაარღვია:

„ჩვენ მხოლოდ ახლა დავიწყეთ განვითარება, მაგრამ ისევე დავზარალდით, როგორც ყველა. შეკვეთები გაუქმდა, თანამშრომლობის ხელშეკრულებები – შეწყდა. ჩვენ – მიკრობიზნესი ვართ, მაგრამ არ დავიხურეთ, იმ დროს, როდესაც ბევრმა მსხვილმა ბიზნესმა შეწყვიტა მუშაობა. ჩვენთვის არანაირი დახმარება არ არის გათვალისწინებული, მაგრამ მუშაობას ვაგრძელებთ. შენობა გავაქირავეთ და სახლიდან ვმუშაობთ“. 

სომხეთის დამსაქმებელთა კავშირის ხელმძღვანელი, გაგიკ მაკარიანი ფიქრობს, რომ მიკრობიზნესი ყველაზე დაუცველ მდგომარეობაშია:

„მიკრობიზნესის დიდი ნაწილი გაკოტრდა. გასული წლის მონაცემებით, მიკრობიზნესები ისედაც არ იყვნენ შემოსავლების თვალსაზრისით კარგ მდგომარეობაში. დავუშვათ, ბიზნესების რაოდენობა, რომლებიც ქვეყანაში მიკრობიზნესად მიიჩნევა, შეადგენს 40-50 ათასს. იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი მათი 10% გაკოტრდება, ეს ნიშნავს, რომ 5 000 ოჯახი გაღატაკდება“. 

თუმცა, მარგარიტა კრიზისის გადალახვას აპირებს. მისმა გუნდმა, რომელიც ხუთი ადამიანისგან შედგება, გადაწყვიტა, ეკოჩანთების წარმოება მედიკოსებისთვის ნიღბებისა და ტანსაცმლის დამზადებით ჩაენაცვლებინა.

„ეპიდემიის პირველივე დღეებში მივხვდი, რომ ნიღბების დეფიციტია და მისი კერვა დავიწყეთ. როდესაც ჩვენ მხოლოდ ვიწყებდით სამუშაოს მიმართულების შეცვლას, შეუძლებელი იყო ქსოვილებისა და სხვა მასალის მოპოვება. საბედნიეროდ, მოიძებნა მაღაზია, რომელმაც ყველაფერი მოგვაწოდა. სხვადასხვა ორგანიზაციებს ჩვენ მიერ შეკერილი სამედიცინო ტანსაცმლის ეგზემპლარები გავუგზავნეთ, ფოტოები სოციალურ ქსელებში განვათავსეთ, რათა ადამიანებს სცოდნოდათ: ასეთი უნიფორმების შეკერვა შეგვიძლია.

ადამიანები სამსახურიდან არ გამითავისუფლებია, მათ კრიზისის დროს მუშაობისა და ფულის შოვნის საშუალება მივეცი, რათა ბიზნესიც სტაბილური დარჩენილიყო. ადვილი არ იყო ამ ყველაფრის მიღწევა, საკუთარი ბიზნესისთვის ბრძოლა მომიწია და არ შემეძლო, მეთქვა: მორჩა, კრიზისი დადგა, აღარ ვმუშაობთ“, – ამბობს მარგარიტა.  

რუზანას კომპანია ევროპული ბაზრიდან ადგილობრივზე გადადის 

კომპანია „დარმანი“ უკვე ხუთი წელია საექსპორტოდ ორგანულ ჩაის აწარმოებს. კორონავირუსის პანდემიის გამო, ევროპაში მიწოდება შეწყდა.

კომპანიის ერთ-ერთი დამფუძნებელი, პროექტებისა და გაყიდვების ხელმძღვანელი, რუზანა კარტაშიანი გვიყვება, რომ ბიზნესი უკვე წარმოების მოცულობის გაზრდაზე მუშაობდა. გეგმავდნენ ერთდროულად რამდენიმე ევროპული ქვეყნის ბაზარზე დამკვიდრებას.

„ჩვენი პროდუქციის პირველი პარტია უკვე საფრანგეთში იყო, დაგეგმილი იყო ახალი პარტიის ექსპორტი. გაზრდას ვგეგმავდით, მაგრამ უცებ ყველაფერი შეჩერდა“, – ამბობს რუზანა. 

კომპანია სასაზღვრო, ტავუშის რაიონში საქმიანობს და 15 სახეობის ჩაის აწარმოებს. ძირითადი თანამშრომელი 7-ია, მაგრამ სეზონური სამუშაოების დროს, მცენარეების შეგროვებაზე, 20 ან უფრო მეტი ადამიანი მუშაობს ხოლმე.

ახლა პროდუქციას ონლაინ ყიდიან, რაღაც ნაწილს ექსპორტზე უშვებენ, კერძოდ, რუსეთში. ამ ბაზარზე უკვე დიდი ხანია მუშაობენ. რუზანას თქმით, ამ მიმართულებით გააქტიურებასაც გეგმავდნენ, მაგრამ რუბლის ვარდნამ კომპანიას ძალიან დაარტყა.

ეკონომისტი ბაგრატ ასატრიანი ვარაუდობს, რომ სომხური საქონლის რუსეთში ექსპორტი ახლა კიდევ უფრო გართულდება. რუსული რუბლის ვარდნამ უკვე 20%-ით შეამცირა სომეხი ექსპორტიორების შემოსავლები და ისინი არაკონკურენტუნარიანები გახადა:

„და რთული სათქმელია, ეს რამდენ ხანს გაგრძელდება, რა მოხდება ნავთობის ბაზარზე, რომელიც რუსული რუბლის კურსზე ახდენს გავლენას.

რუსეთი – სომხეთის უმსხვილესი სავაჭრო პარტნიორია, მათ შორის, ექსპორტის კუთხით. იქ ეკონომიკური ვითარების გაუარესება სოციალურ პრობლემებს, მოსახლეობის მსყიდველუნარიანობის შემცირებას გამოიწვევს, ეს კი მოთხოვნის შემცირებას ნიშნავს, მათ შორის, სომხურ საქონელზე“.

რუზანას კომპანიაში, პანდემიით გამოწვეული პაუზის „გადატვირთვისთვის“ გამოყენებას ცდილობენ.

„ინვესტიციებს ვეძებთ, დაკავებულები ვართ რებრენდინგით, რათა მაშინვე დავიწყოთ მუშაობა, როგორც კი ამის შესაძლებლობა გაჩნდება. ახალ ბაზრებს ვეძებთ, ვცვლით საფასო პოლიტიკას. 

იმ ტერიტორიასთან, სადაც ჩვენი წარმოებაა განთავსებული, საჩაიე გვაქვს. ტურიზმთან დაკავშირებული დანაკარგების კომპენსირებისთვის, ფოკუსს ადგილობრივ ბაზარზე ვაკეთებთ. ახლა, ადამიანები ქალაქის ცხოვრებით დაიღალნენ, ცდილობენ ბუნებაში გააღწიონ. ჩვენ უცხოელ ტურისტებზე ვმუშაობდით, ახლა კი ჩაის სმას ადგილობრივებს შევთავაზებთ.

ადამიანებს ჩაის შესაგროვებელი ადგილების მონახულებას შევთავაზებთ – მთებს, ტყეებს, რათა ადამიანმა საკუთარი ხელით შეკრას მისთვის სასურველი ბუკეტი. ტურისტი მთლიანი საწარმოო ჯაჭვის ნაწილი გახდება – სადაც ის იწყება და მთავრდება“, – ამბობს რუზანა.  

პროექტი დაფინანსებულია დემოკრატიის კომისიის მცირე გრანტების პროგრამის ფარგლებში, აშშ-ის საელჩოს მიერ. გამოცემაში გამოთქმული მოსაზრებები ავტორისეულია და შეიძლება არ ასახავდეს აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის თვალსაზრისს.