გიგზა ზედანია: არჩევნების მისტიკა
გიგზა ზედანია: არჩევნების მისტიკა
ფილოსოფოსი გიგა ზედანია დღევანდელი არჩევნების შესახებ ვრცელ პოსტს აქვეყნებს და ამბობს, რომ როდესაც “გადარჩევნები” არ ხდება, იწყება მოჩვენებების გამოსვლა ასპარეზზე – შეთქმულების თეორიები, აბსურდული აქტები, გამოუცნობი სიგნალები.
გიგა ზედანია: “არჩევნების მისტიკა:
ბევრმა შენიშნა, რომ ბოლო თვეების განმავლობაში უცნაურობები ხდება – ხელისუფლების წარმომადგენლები მოულოდნელსა და გაუგებარ გადაწყვეტილებებს იღებენ, საზიანო რაღაცებს ლაპარაკობენ. რთული ხდება საბაზისო მოტივაციების გარკვევა – რამეს ვერ ვხედავთ? დამალული და დაფარულია ჭეშმარიტება? რა ხდება სცენის მიღმა? აპოკალიფსს უნდა ველოდეთ?
ლიტერატურა და ისტორია დაგვეხმარება ამ ამბების გარკვევაში.
ხომ გახსოვთ, როგორ იწყება “ვეფხისტყაოსანი”? უცხო მოყმის გამოჩენით, რომელიც აურ-დაურევს არაბეთის მეფის კარზე ახლადდამყარებულ წესრიგს.
ხომ გახსოვთ, როგორ იწყება “ჰამლეტი”? მოჩვენების გამოჩენით, რომელიც აურ-დაურევს დანიის სამეფო კარზე ახლადშექმნილ წესრიგს.
ორივე შემთხვევაში საქმე გვაქვს ძალაუფლების გადაბარების, გადაცემის პრობლემასთან.
ძველი საზოგადოებებისათვის ეს დიდი გამოწვევა იყო.
გამოწვევა იყო, ცხადია, მემკვიდრის შერჩევა.
მთელი “ვეფხისტყაოსანი” სინამდვილეში იმაზეა, როგორ უნდა აარჩიო მემკვიდრე, თუ ვაჟიშვილის მაგივრად მეფეს ქალიშვილი ჰყავს. ჩვენ კი გვაწერინებდნენ სკოლაში თემებს რაინდობაზე, მეგობრობასა და სიყვარულზე, მაგრამ პოემის მთავარი ღერძი ძალაუფლების პრობლემაა.
“ჰამლეტის” ამბავი – ვის რჩება ტახტი, მეფის ვაჟს თუ მეფის ძმას?
“მაკბეტის” ამბავი – რა ვქნათ, თუ მხედართმავარი უფრო იმსახურებს ტახტს, ვიდრე ‘მირონცხებული’ მეფე?
მაგალითების გამრავლება უსასრულოდ შეიძლება.
“მეფე ლირის” ამბავი – რა ვქნათ, თუ მეფეს არათუ ვაჟიშვილი არ ჰყავს, არამედ ქალიშვილიც სამი ჰყავს?
თანამედროვე დასავლეთი დაიბადა ამ პრობლემის გადაჭრის ახალი მეთოდის მოფიქრების შედეგად.
ამ მეთოდს არჩევნებს უწოდებენ, მაგრამ არჩევნების აქტი მასში მთავარი არ არის. არჩევნები ძველადაც იმართებოდა ხოლმე – მაგალითად, ჰამლეტი სიკვდილის წინ ამბობს, რომ თავის ხმას აძლევს ფორტინბრასის გამეფებას. მაშინაც ირჩევდნენ, ოღონდ ირჩევდნენ სიცოცხლის ბოლომდე, სიკვდილამდე.
ეს ჯერ არაა დემოკრატია.
თანამედროვე დემოკრატია იბადება ‘გადარჩევნების’ შემოტანით (სინამდვილეში ანტიკური იდეის აღორძინებით, მაგრამ ამაზე აქ არ გვინდა).
სიტყვა “გადარჩევნები” გიორგი მაისურაძემ გამოიყენა 26 ოქტომბრის მიმართ – ჩვენ გადარჩენაზეა საქმეო. ვეთანმები, მაგრამ ამ სიტყვას მე სხვა მნიშვნელობით მოვიხმარ, თქვენის ნებართვით.
გადარჩევნების იდეაა, რომ დროდადრო ხელისუფლება უბრალოდ უნდა გადაირჩიო. დროდადრო, რეგულარულად, სისტემატურად.
ეს ძველი საზოგადოებისათვის უბრალოდ სკანდალური იქნებოდა. რატომ უნდა გადაირჩიო კარგი მეფე? მეტიც, ცუდი მეფეც არ უნდა გადააყენო, იმიტომ რომ ამას ქაოსი მოყვება.
მაგრამ დემოკრატია აღმოჩნდა ასეთი კონტრინტუიტური სისტემა: ყოველ – პირობითად – ოთხ წელიწადში ერთხელ ატარებ არჩევნებს, მიუხედავად იმისა, კმაყოფილი ხარ ხელისუფლებით თუ უკმაყოფილო.
აღმოჩნდა, რომ, რაც არ უნდა უცნაური იყოს, არცერთი ხელისუფლება არაა დაზღვეული გადარჩევისგან. იმიტომ რომ ხალხი არცერთი ხელისუფლებით არაა კმაყოფილი, საბოლოო ჯამში.
ესაა სწორედ ევროპა. ესაა დასავლეთი. რასაკვირველია, ამას მოყვება სხვა ამბებიც – მაგ., კანონის უზენაესობა.
მაგრამ არსობრივად დასავლეთი სხვა არაფერია, თუ არა ძალაუფლების რეგულარული და მშვიდობიანი გადაცემა.
ეს გადარჩევნები ყველა სისტემაში არ ხდება. მაგალითად, ბიზნეს-კორპორაციას შეიძლება ერთი პირი მართავდეს ათწლეულები. ბოლოს და ბოლოს, თუ ვერ გაამართლა, ბაზარი გააკოტრებს.
მაგრამ პოლიტიკაში – ეს არსებითია. არსებითი, საფუძვლადმდებარე, მთავარი.
ჩვენ დღეს იმიტომ ვართ (ნახევრად) დასავლეთი, რომ ბოლო ოცდახუთი წლის მანძილზე ორჯერ მაინც გამოვცვალეთ ხელისუფლება მშვიდობიანად.
კულტურა და რელიგია?
კულტურა და რელიგია რუსეთსაც ევროპული აქვს. მეტიც, დოსტოევსკიმ, სტრავინსკიმ და ეიზენშტეინმა რომ გავლენა მოახდინეს დასავლურ კულტურაზე, მსგავსი კარგად დავძებნოთ, აბა…
მაგრამ, მიუხედავად ამისა, რუსეთი დღეს დასავლეთის ნაწილი არ არის.
იმიტომ რომ 25 წელია იქ ხელისუფლება არ შეცვლილა.
უკრაინასა და მოლდოვაში, მაგალითად, ხელისუფლებების ცვლა კიდევ უფრო ხშირად ხდებოდა ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში, ვიდრე ჩვენთან. რომ არა რუსეთის ჩარევა, ეს სამივე ქვეყანა უკვე კარგა ხანია ევროკავშირის წევრები ვიქნებოდით.
კი მაგრამ, ხომ მართავდნენ ჯერ კოლი და მერე მერკელი 16-16 წლის განმავლობაში? – ისმის ოდნავ გათვითცნობიერებული ადამიანის შეპასუხება. განა გერმანია დემოკრატიული ქვეყანა არაა?
კი, მართავდნენ – როგორც კოალიციის წევრები. ეს საოცარი სისტემაა, რომელსაც არცერთი ქართველი პოლიტიკოსი არ ჩათვლიდა რეალურ ძალაუფლებად – პრემიერ-მინისტრს კაბინეტში ოპოზიციის წარმომადგენლები უზის, რომლებიც შემდეგ არჩევნებზე გავლენ, როგორც მისი ოპონენტები და შეეცდებიან მის დამარცხებას. წააგებენ – და მერე ისევ უნდა დაისვა საკუთარ კაბინეტში მინისტრებად.
აი, ასეთი კონტრინტუიტური იდეაა თანამედროვე დემოკრატია.
მთავარი არჩევნები კი არა, გადარჩევნებია.
როდესაც გადარჩევნები არ ხდება, იწყება მოჩვენებების გამოსვლა ასპარეზზე – შეთქმულების თეორიები, აბსურდული აქტები, გამოუცნობი სიგნალები.
გადარჩევნები ამ მისტიკას ფანტავს. ტრაგედია ლიტერატურის სფეროში რჩება, ადამიანები კი აგრძელებენ ადამიანურსა და სასრულ ცხოვრებას.
ხვალინდელ დღეს ეს უნდა მოვახერხოთ: გადარჩევნები და ადამიანური ცხოვრების გაგრძელება.
ყველაფერი დანარჩენი ამის შედეგად მოდის.”
