საგამოძიებო დოკუმენტური ფილმი The Oligarch’s Design მაყურებელს რუბენ ვარდანიანის წინააღმდეგობრივ ბიოგრაფიაში ამოგზაურებს. პრორუსი სომეხი მილიარდერის, რომელიც დღეს აზერბაიჯანში პატიმრობაშია და რომლის სახელი წლების განმავლობაში ერთდროულად ასოცირდებოდა ფინანსურ ძალაუფლებასთან, ქველმოქმედებასთან და პოლიტიკურ გავლენასთან.
ფილმი AnewZ-ის მიერ მომზადებული სერიის ნაწილია – ტელეარხის, რომელიც აზერბაიჯანის მთავრობის დაფინანსებით ფუნქციონირებს. პრემიერა ბაქოში, ნიზამის კინოცენტრში გაიმართა და მას ესწრებოდნენ პარლამენტის წევრები, მედიის ხელმძღვანელები და საზოგადოებრივ-პოლიტიკური წრეების წარმომადგენლები. თავად ეს გარემოებაც ფილმს დამატებით პოლიტიკურ კონტექსტს სძენს.
ვარდანიანი ფართო საზოგადოებისთვის განსაკუთრებით ცნობადი 2022 წელს გახდა, როდესაც მან უარი თქვა რუსეთის მოქალაქეობაზე და ჩავიდა ყარაბაღში, სადაც მაშინ ჯერ კიდევ არსებული, თვითგამოცხადებული მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის სახელმწიფო მინისტრის პოსტი დაიკავა. ერთი წლის შემდეგ, აზერბაიჯანის სამხედრო ოპერაციების შედეგად რეგიონზე კონტროლის აღდგენის პარალელურად, იგი ყარაბაღიდან გასვლის მცდელობისას დააკავეს.
ფილმის ავტორები აცხადებენ, რომ მათი მიზანი არა კონკრეტული პოლიტიკური პოზიციის გამართლება, არამედ იმის ჩვენებაა, თუ როგორ შეიძლება ფინანსურმა რესურსებმა, გავლენიანმა კავშირებმა და მიზანმიმართულად შექმნილმა ნარატივებმა კონფლიქტების ლოგიკა და საზოგადოებრივი აღქმა განსაზღვროს. მათი თქმით, ფილმი მხოლოდ დადასტურებულ წყაროებსა და საგამოძიებო მასალებს ეყრდნობა.
ნარატივი იწყება მოსკოვიდან – იქიდან, სადაც ვარდანიანი 1990-იან წლებში პოსტსაბჭოთა რუსეთის ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან საინვესტიციო ბანკირად ჩამოყალიბდა. ის იყო “ტროიკა დიალოგის“ დამფუძნებელი და აღმასრულებელი პარტნიორი – ბანკის, რომელიც რუსული ელიტის პრივატიზაციის პროცესებში მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა და მონაწილეობდა მსხვილ სამრეწველო აქტივებზე, მათ შორის “ავტოვაზსა“ და “კამაზზე“, კონტროლის დამყარებაში.
ფილმი დეტალურად ეხება ვარდანიანის კავშირებს რუსეთის ძალოვან და პოლიტიკურ წრეებთან. ის იყო მოსკოვის “სკოლკოვოს“ მენეჯმენტის სკოლის ერთ-ერთი დამფუძნებელი; სკოლის საძირკვლის ჩაყრას 2006 წელს თავად ვლადიმერ პუტინი დაესწრო. ვარდანიანი ასევე თანამშრომლობდა “როსტეკის“ ხელმძღვანელ სერგეი ჩემეზოვთან, იყო “კამაზის“ დირექტორთა საბჭოს წევრი და კომპანიიდან მილიონობით დოლარის დივიდენდი მიიღო.
2012 წელს “ტროიკა დიალოგის“ გაყიდვამ სახელმწიფო ბანკ “სბერბანკზე“ ვარდანიანს დაახლოებით 1 მილიარდი დოლარი მოუტანა, ერთი წლის შემდეგ კი მან “ავტოვაზში“ თავისი წილი 180 მილიონ დოლარად გაასხვისა. ამის შემდეგ ის აქტიური ბიზნესიდან ეტაპობრივად გადაერთო ქველმოქმედებასა და საზოგადოებრივ ინიციატივებზე, მათ შორის “ავრორას ჰუმანიტარული პრემიის“ თანადაფუძნებაზე.
თუმცა ფილმის ერთ-ერთი ცენტრალური თემა სწორედ ამ იმიჯის უკან არსებული ჩრდილებია. განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა “ტროიკის სამრეცხაოს“: მასშტაბურ ფულის გათეთრების სქემას, რომელიც OCCRP-ის გამოძიებამ გამოავლინა. ორგანიზაციის მიხედვით, 2006-2013 წლებში “ტროიკა დიალოგის“ მეშვეობით, მინიმუმ 75 ოფშორული კომპანიის გამოყენებით, რუსეთიდან ფარულად გადაიგზავნა დაახლოებით 4.8 მილიარდი დოლარი.
გაჟონილი დოკუმენტები მიუთითებს, რომ თანხების ნაწილი ვლადიმერ პუტინის უახლოეს წრესთან დაკავშირებულ პირებამდე მიდიოდა, მათ შორის მუსიკოს სერგეი როლდუგინამდე. OCCRP-მა განაცხადა, რომ ვარდანიანის ხელმძღვანელობით ბანკი გლობალური მასშტაბის – 8.8 მილიარდი დოლარის ფულის გათეთრების – ქსელის ცენტრში აღმოჩნდა.
ვარდანიანი ყველა ბრალდებას უარყოფდა, თუმცა გამოძიებებმა აღმოაჩინა დოკუმენტები მისი ხელმოწერით, რომლებიც ოფშორულ კომპანიებზე მსხვილი “სესხების“ გაცემას ამტკიცებდა. OCCRP-ის ანგარიშის მიხედვით, სქემაში ჩართული კომპანიების თანხებით იფარებოდა მისი პირადი ხარჯების ნაწილიც, მათ შორის შვილების განათლება. საქმე იმდენად გახმაურდა, რომ 2019 წელს ევროპარლამენტის 22-მა წევრმა ევროკომისიას ვარდანიანის სანქცირების მოთხოვნით მიმართა.
ფილმი პარალელურად იკვლევს, თუ როგორ მუშაობდა ვარდანიანის “რბილი ძალა“ – ქველმოქმედება, განათლება, საერთაშორისო ფორუმები.
ფილმის ბოლო ნაწილი ვარდანიანის დღევანდელ მდგომარეობასა და მის მომავალზე კონცენტრირდება. აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა იგი ერთხელ “მოსკოვის მიერ გამოგზავნილ ფიგურად“ აღწერა, თუმცა დაპატიმრების შემდეგ კრემლის დუმილი თვალშისაცემია. არც ვლადიმერ პუტინს და არც რუსეთის ხელისუფლებას საჯაროდ არ გადაუდგამთ ნაბიჯი მის დასაცავად.
ანალიტიკოსები ვარაუდობენ, რომ ვარდანიანი 2022 წელს, რუსეთის მოქალაქეობაზე უარის თქმით და ყარაბაღში გადასვლით, კრემლისთვის სასარგებლო თამაშიდან თავადვე გამოვიდა.
ბაქოში მიმდინარე სასამართლო პროცესის ფონზე სულ უფრო ხშირად ისმის მოსაზრება, რომ ხანგრძლივი პატიმრობა რეალურ პერსპექტივად იქცა. გამოცემა The Bell წერს, რომ კითხვა – “გააკეთებს თუ არა პუტინი რამეს მის გადასარჩენად“ – ღიად რჩება..
