ბრძოლა კორუფციასთან და ოლიგარქებთან: როგორ შეიცვალა სომხეთი რევოლუციიდან ორი წლის შემდეგ

კორონავირუსის გავრცელების ფონზე, შეუმჩნეველი დარჩა მნიშვნელოვანი თარიღი დამოუკიდებელი სომხეთის ისტორიაში – ხავერდოვანი რევოლუციის მეორე წლისთავი.

2018 წლის 8 მაისს, პარლამენტის დეპუტატებმა, პროტესტის მონაწილე ათობით ათასი ადამიანის ზეწოლით, ახალი პრემიერ-მინისტრი აირჩიეს. ადამიანები იმ დროისათვის მოქმედი ხელისუფლების წინააღმდეგ გამოვიდნენ ქუჩაში და დეპუტატებმა, რომელთა უმრავლესობაც მმართველ პარტიას წარმოადგენდა, მთავრობის ახალ მეთაურად რევოლუციის ლიდერი აირჩიეს. ნიკოლ ფაშინიანი სათავეში ჩაუდგა სახელმწიფოს და მოქალაქეებს სრულიად ახალ ცხოვრებას დაჰპირდა.

• სასამართლომ სომხეთის ექსპრეზიდენტის სიძის დაპატიმრების გადაწყვეტილება მიიღო
• სომხეთი: რამდენად დაზარალდება ბიზნესი კორონავირუსისგან და რა ელის ეკონომიკას საგანგებო მდგომარეობის შემდეგ?

დაპირებები და რეალობა

სომხეთის რევოლუციის ლოზუნგები, საერთო ჯამში, მსოფლიო პრაქტიკას შეესაბამებოდა. ფაშინიანი და მისი გუნდი ქუჩის აქციების მონაწილეებს კორუფციის დამარცხებასა და სახელისუფლებო სტრუქტურებიდან იმ ადამიანების გაძევებას დაჰპირდნენ, რომლებიც „მრავალი წლის განმავლობაში ძარცვავდნენ და ცხოვრობდნენ“ სახელმწიფოს ხარჯზე, ასევე, ბიზნესისა და ხელისუფლების გაყოფას, ყველა ბიზნესმენისთვის გადასახადების გადახდის იძულებას, სასამართლო დამოუკიდებლობისა და სამართლიანი არჩევნების ჩატარების უზრუნველყოფას.

პოლიტოლოგი ტევან პოღოსიანი აღნიშნავს, რომ, როგორც მსგავსი შემთხვევებისას ხდება ხოლმე, თავიდან საზოგადოებას მაღალი მოლოდინები ჰქონდა – დაპირებების შესაბამისად. თუმცა, ეკონომიკის გაზრდა ასეთ დროში რთულია, ისევე, როგორც კორუფციის სრულად აღმოფხვრა.

„სიტყვებს დიდი ენერგეტიკა აქვთ. თუკი შენ ამბობ „რევოლუციას“, ნიშნავს, რომ ამოცანებიც რევოლუციური უნდა იყოს“.

პოღოსიანის აზრით, ეს ამოცანები დაისახა, მათთან მიმართებით „რევოლუციური მოლოდინები“ მომწიფდა და ახლა უკვე, სომხეთში, მათ შეუძლიათ ხელისუფლებისთვის ცუდი როლი ითამაშონ.

საზოგადოების მნიშვნელოვანი ნაწილი ეკონომიკურ გარღვევასა და ცხოვრების დონის გაუმჯობესებას ელოდება. 2018 წლის ქუჩის აქციებში ადამიანების მონაწილეობის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი, სოციალური მდგომარეობა და რესურსების არასამართლიანი განაწილება იყო.

რევოლუციის შემდგომი ორი წლის განმავლობაში, ეკონომიკური ზრდა საგრძნობი იყო – 5%-ზე მეტი, თუმცა, რიგითმა მოქალაქეებმა ვერ შეძლეს მისი სრულფასოვნად შეგრძნება საკუთარ თავზე. ექსპერტებს მიაჩნიათ, რომ ეს დიდწილად კანონზომიერი იყო.

„იმისათვის, რომ მოქალაქეებმა რეალურად იგრძნონ სხვაობა, ჩვენს პირობებში, საჭიროა, რომ შემოსავლები ძალიან მაღალი პროცენტით, საგრძნობლად გაიზარდოს. მაგრამ, გაუმჯობესება მაინც არის და ამას აჩვენებს მიგრაციის მაჩვენებლებიც – სომხეთიდან ნაკლები ადამიანი მიდის“, – ამბობს ეკონომისტი, გრანტ მიქაელიანი.

ჩრდილოვანი ეკონომიკა

რევოლუციის შემდეგ, ფაშინიანის მთავრობამ განაცხადა, რომ რჩეულები არ არსებობენ და ყველამ უნდა გადაიხადოს გადასახადები და ეს პროცესი ნამდვილად დაიწყო. შედეგად, საგადასახადო შემოსავლები 2018 და 2019 წლებში 44%-ით გაიზარდა 2017 წელთან შედარებით.

ხელისუფლებამ ხელი არ შეუშალა იმ ოლიგარქებს, რომლებმაც თამაშის ახალი წესები მიიღეს. სომხეთმა თავიდან აიცილა ქონების გადანაწილება.

ეკონომისტი გრანტ მიქაელიანი ამბობს, რომ ხელისუფლებამ ჩრდილოვანი ნაწილის 26-დან 23 პროცენტამდე შემცირება მოახერხა, თუმცა, მომავალში ამის გაკეთება ძნელი იქნება, დარწმუნებულია ექსპერტი:

„ყველა მსხვილი ბიზნესი, რომელიც დაკავშირებული იყო ხელისუფლებასთან, უკვე გამოვიდა ჩრდილიდან. ახლა იქ რჩება ის სეგმენტი, რომლის დაბეგვრაც ძალიან ძნელია. ეს არის პატარა მაღაზიები და კერძო ტრეიდერები მომსახურების სფეროში“.

ეკონომიკის შემდგომი განვითარებისთვის აუცილებელია ინვესტიციები, რომელიც ჯერჯერობით არ არის, მიაჩნია გრანტ მიქაელიანს. მხოლოდ ჩრდილოვან ეკონომიკასთან ბრძოლა განვითარებას ვერ უზრუნველყოფს. ინვესტორები კი, მისი აზრით, ჯერჯერობით სომხეთისკენ არ მიიჩქარიან, არასტაბილური სიტუაციის გამო.

ახალი პოლიტიკური ელიტა

ხელისუფლებაში მოსული ფაშინიანი დაჟინებით მოითხოვდა ახალი საპარლამენტო არჩევნების ჩატარებას. მისი შედეგებით, პარლამენტის შემადგენლობა თითქმის სრულად განახლდა. მრავალი წლის განმავლობაში, ქვეყნის მმართველმა, „რესპუბლიკურმა პარტიამ“ ბარიერი ვერ გადალახა.

რაც შეეხება ფაშინიანის გუნდს, ის ახალგაზრდებისგან, მცოდნე ადამიანებისგან დაკომპლექტდა, რომელთა დიდმა ნაწილმა განათლება საზღვარგარეთ მიიღო, მაგრამ ამ დრომდე, პოლიტიკასთან არანაირი შეხება არ ჰქონიათ.

საკანონმდებლო ხელისუფლებიდან წინა მმართველი გუნდის წარმომადგენლებთან ერთად, ბევრი ოლიგარქი წავიდა, თუმცა, ხარისხობრივ დონეზე, მნიშვნელოვანი ცვლილებები არ მომხდარა, დარწმუნებულია პოლიტოლოგი ტევან პოღოსიანი:

„შეუძლია თუ არა პარლამენტს უპასუხოს პრობლემებს, რომელსაც მოქალაქეები წერილებში სვამენ? ჩვენ, სწორედ დღეს განვიხილეთ 2019 წლის ბიუჯეტის შესრულების საკითხი. ერთ-ერთი მთავარი კითხვა – კაპიტალური ხარჯებია, რომლებიც ნაწილობრივ შესრულდა. ეკონომიკისთვის მისი შესრულება მნიშვნელოვანი იყო. ვნახეთ პრობლემის გადაწყვეტა? პასუხისმგებლებმა, რაიმე ზეწოლა იგრძნეს? როგორც კი მმართველი პარტია გაიგებს, რომ პრობლემის გადაწყვეტის მანდატი მიიღო, ყველაფერი შეიცვლება. ეს გაგება არ არის, მაგრამ, როგორც ჩანს, ამისათვის საჭიროა დრო“.

ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ საპარლამენტო რესპუბლიკის პირობებში, პრემიერ-მინისტრის ხელში ძალიან დიდი ძალაუფლების კონცენტრირება მოხდა. ამ პირობებში კი ეროვნულ კრებას არ შეუძლია და დღევანდელი შემადგენლობით არც სურს მაკონტროლებელი როლი შეასრულოს.

ერთი ადამიანის ნება თუ ახალი კულტურა?

ფაშინიანის მისამართით კრიტიკის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი – სუსტი გუნდია. ზოგიერთს მიაჩნია, რომ სომხეთის რევოლუციის ლიდერის სტრატეგიაა – არ ჰყავდეს გვერდით ქარიზმატული და გამოკვეთილი ფიგურები.

დღევანდელ პირობებში, ყველა საკვანძო გადაწყვეტილება ერთი ადამიანის ნებაზეა დამოკიდებული და ჩნდება კითხვა, რამდენად გრძელვადიანია ეს ცვლილებები.

პოლიტოლოგი ტევან პოღოსიანი მიიჩნევს, რომ ინსტიტუციურ გარდაქმნებზე საუბარი ჯერჯერობით ნაადრევია. ქვეყანაში არ არსებობს სისტემური ბრძოლა კორუფციის წინააღმდეგ, არის მხოლოდ სამართლიანი არჩევნების ციკლი, მაგრამ არ არის რწმენა იმისა, რომ მომავალშიც ყველაფერი ასევე იქნება.

„არის ცნობილი ფორმულა. თუკი ქვეყანას სურს, საკუთარი თავი დემოკრატიულ სახელმწიფოდ განიხილოს, საჭიროა სამართლიანი არჩევნების სამი ციკლი. ჩვენთან ჯერჯერობით მხოლოდ ერთი ჩატარდა. როგორც კი სამი იქნება, შეგვეძლება დავუშვათ, რომ სწორი მიმართულებით ვმოძრაობთ“.

იმის შესახებ, რომ ქვეყანაში არ არსებობს მომავალზე გათვლილი ფუნდამენტური გარდაქმნები, საუბრობს ეკონომისტი გრანტ მიქაელიანი. არსებულ მაჩვენებლებს, ის ინერციულს უწოდებს.

იმისათვის, რომ საზოგადოება იმედგაცრუებული არ დარჩეს რევოლუციური გარდაქმნებით, საჭიროა განვითარების სტრატეგია ყველა სფეროს მიმართულებით, დარწმუნებულია ტევან პოღოსიანი.