Նամակներ հայաստանյան բանտից։ «Երբ երեխաները սպանում են»
JAMnews-ի «Նամակներ բանտից» նախագիծը սկսվեց մի նամակից, որը խմբագրությունը ստացել էր ցմահ դատապարտյալ Յուրի Սարգսյանից: Նա արդեն 26 տարի է, ինչ բանտում է: Յուրին մեզ գրել էր, որովհետև ցանկանում էր արտահայտվել և կարծում էր, որ հասարակության համար կարևոր է լսել «այն կողմում» ապրողներին: Մենք համաձայնեցինք նրա հետ, այդպես ծնվեց այս նախագիծը: Յուրի Սարգսյանը նաև «Առավելագույն պատիժ» վավերագրական վեպի հեղինակն է, որը հրապարակվել է 2016թ-ին:
Սա Յուրի Սարգսյանի քսանյոթերորդ նամակն է։ Նախորդ բոլոր նամակների հղումներն՝ էջի վերջում։
Արդյո՞ք սովորական մարդը կարող է կռահել, որ իր դիմաց պոտենցիալ հանցագործ է։
Վերլուծելով ինքս ինձ և այլոց՝ հասկանալու համար, թե ինչը մեզ հետ այնպես չէ, ես եկա եզրակացության, որ, այո՝ հնարավոր է։
Ես երեխա ժամանակ եմ բախվել ոչ մանկական դաժանության հետ։ Իմ հասակակիցներից ոմանք՝ ութամյա տղաներն ու ավելի մեծ տարիքի դեռահասները, հաճախ տանջում էին կենդանիներին։ Նրանք ճկում էին երկու հանդիպակաց ծառ, դրանց գագաթին էին կապում շան կամ կատվի ձագ և բաց էին թողնում։ Կենդանիների մասնատված մարմինը կտցահարում էին թռչունները, որոնց նույն այդ տղաները սպանում էին պարսատիկով։
- Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը ճանաչել է Ադրբեջանի մեղքը հայ զինվորականի սպանության գործով
- Հայաստան, ինքնադատաստան, անկարգություններ Գավառում՝ հարյուրավոր մարդկանց մասնակցությամբ
- Բռնաբարե՞լ են։ Ամուսնացիր բռնարարի հետ․ Թուրքիայում այսպիսի օրենք են ընդունում
Ես ու մանկությանս ընկերը հետո հավաքում էինք նրանց մարմիններն ու թաղում։ Դրա համար մեզ բռնում էին այդ նույն տղաներն ու ստիպում նայել, ինչպես են նրանք հեծանվի անիվները փչելու համար նախատեսված սարքով փքում գորտին՝ մինչև պայթի։ Իսկ հետո ծիծաղում էին՝ տեսնելով, թե մենք ինչպես ենք լալով փորձում գտնել խեղճ կենդանու ծվենները՝ թաղելու համար։
Այդ անհասկանալի դաժանությունն ինձ վախեցնում էր։ Դեռ ոչինչ, երբ երեխան կոտրում է խաղալիքը, քաշում կատվի պոչն ու բեղերը, միջատ ճզմում։ Դրանում ես միայն մանկական չարաճճիություն եմ տեսնում Սակայն այլ կենդանի էակի կյանքի գնով ինքնահաստատումն ինձ համար անհասկանալի է։ Այդ արյունալի էքսպերիմենտների հետևանքների մասին ես այն ժամանակ դեռ չէի մտածում։ Չգիտեի, որ շատ դեպքերում «չարաճճիությունները» մեծանում են մարդու հետ միասին։
Չէի կարող այն ժամանակ դա իմանալ։ Չէի կարող իմանալ նաև, որ կենդանիների նկատմամբ դաժանությունը նախորդում է մարդկանց նկատմամբ բռնությանը։ Եվ որքան հաճախ են երեխաներն այդպիսի իրավիճակում հայտնվում, այդքան ավելի հարմարավետ են իրենց զգում։ Այնքան հարմարավետ, որ մեծանալիս իրենց հետագա գոյությունն առանց սպանությունների չեն պատկերացնում։
Եթե սկզբից յոթ–ութ տարեկան տղաները սպանում են վախով, հետաքրքրությունից կամ հանդուգն երևալու ցանկությունից դրդված՝ սկսելով կենդանիներից և միջատներից, ապա մեծանալուց հետո նրանք դա անում են ուրիշների մոտ վախ առաջացնելու համար։ Եվ զոհ կարող են դառնալ ոչ միայն միջատները։
Քրեական հոգեբանները կարծում են, որ բազմիցս բռնության արտահայտումների ականատես եղածներն օտար ցավի հանդեպ ընկալունակ չեն լինում, ինչպես և կենդանիներին տանջողները։
Ժամանակի ընթացքում կենդանինենրի նկատմամբ անգթությունը դառնում է ոչ միայն մարդու երկրորդ էություն, այլ նաև խորը մտավոր խախտումների պատճառ՝ անկանխատեսելի հետևանքներով։ Անգամ բանտում հայտնվելով՝ այդպիսի հոգեկան տարօրինակություններով մարդիկ իրենց չեն զրկում սովորական դարձած հաճույքից։
Բանտարկյալներից մեկը մկներին բռնում էր և գլուխները կոտրում բետոնե հատակի վրա։ Այնպիսի հաճույքով էր դա անում, որ պարզ էր դառնում, որ մկան տեղը մարդ լիներ, նույն ճակատագրին էր արժանանալու։ Դեպքը սպասեցնել չտվեց․ սադիստը բռնաբարել և սպանել էր բանտախցի իր հարևանին։
Մյուսը՝ չկայացած բժիշկը, պատմում էր բժշկական ինստիտուտում մարդկային մարմնի մասերով լողավազանի և այն մասին, թե ինչպես է դրանք օգտագործել՝ համակուրսեցիներին վախեցնելու համար։ Մեծ հաճույքով նախկին ուսանողը մանրամասներ էր պատմում, թե ինչ տեսք ուներ մարդու այս կամ այն օրգանն անատոմիայի դասերի ժամանակ՝ սկուտեղին դրված, և ինչպես էին համակուրսեցի աղջիկներն ուշագնաց լինում մասնատումը տեսնելիս։ Ասում են, այդ «ուսանողը» մասնատել է նաև այն մարդու դին, որի սպանության համար էլ դատապարտվել է։
Մեր մեջ կա նաև ժամանակակից տեխնոլոգիաների զոհ, որն այնքան է համակարգչով խաղեր խաղացել, մինչև ուղեղը մթագնել է։ Հիմա էլ է խաղում։ Եվ զարմանում է, թե ինչու իր սպանած մարդիկ չեն վերակենդանացել, ինչպես համակարգչային խաղերի հերոսները։ Նա կատարվածի համար մեղքի զգացում չունի։ Կարծում է, որ ծրագրում խաթարում է տեղի ունեցել։ Եվ եթե վթարը վերականգնվի, իր իրական զոհերը երկրորդ կյանք կստանան, իսկ ինքն՝ ազատություն։
2005 թ–ին նոր բանտապետ նշանակեցին, նա վատ մարդ չէր։ Կարծում էր, որ անգամ մարդասպաններին կարելի է և պետք է ուղղել։ Իսկ քանի որ մեծ մասը հանցագործության էր դիմել կենդանիների նկատմամբ բռնություն կատարելուց հետո, ուրեմն դրանց նկատմամբ հոգատարությունը նրանց կրկին մարդ կդարձնի։
Եվ թույլ նա թույլ տվեց բանտախցում պահել թռչուններ, կատուներ, ակվարիումի ձկներ և սենյակային բույսեր։ Նույնիսկ այդ խանգարված մարդկանց տեսակը, որի մասին արդեն պատմեցի, սկսեց կենդանիներ պահել։ Սակայն մեկ տարի անց նախագիծը փակեցին՝ համարելով, որ առանձնապես վտանգավոր հանցագործները ռեաբիլիտացիայի իրավունք չունեն։ Ես նման մոտեցումը սխալ եմ համարում։
Մենք՝ մարդիկ, անկայուն արարածներ ենք, անընդհատ փոփոխվում ենք, ամեն վայրկյան։ Ինչպես ֆիզիկապես, այնպես էլ գաղափարապես։ Այդ պատճառով էլ, եթե առաջ չենք գնում, անխուսափելիորեն հետ ենք գնում։ Չզարգացնելով դրական որակները՝ մենք ինքնաբերաբար խրվում ենք բացասականների մեջ՝ թաղվելով ճահճի մեջ։
Այսօր բազմամիլիոնանոց և միլիարդանոց բնակչությամբ երկրները սովորել են վերահսկել վարակի տարածումը։ Այդպես էլ կսովորեն հայտնաբերել պաթոլոգիական հակումներով անձանց և կանխել անցանկալի հետևանքները։ Չէ՞ որ քրեական մահացությունն ավելի ցածր չէ, քան մահացությունը հիվանդություններից։ Հետևաբար՝ այս խնդրին ոչ պակաս ուշադրություն է պետք դարձնել։ Գլխավորը հավատալն է, որ քանի դեռ մարդը կենդանի է, ցանկացած պաթոլոգիայի հետ կարելի է պայքարել, այն անդառնալի չէ։
Նախորդ նամակները.
Նամակ առաջին. «Ազատությունն, անազատությունն ու բոլոր մեղսակիցները»
Նամակ երկրորդ. «Վայր, որտեղ երազը նախընտրելի է իրականությունից»
Նամակ երրորդ. «Ապագան հիասքանչ է, եթե այն կա»
Նամակ չորրորդ. «Վերջին նախազգուշացում»
Նամակ հինգերորդ. «Մարդը միշտ ուղեբաժանի առջև է»
Նամակ վեցերորդ. «Քաղցր երազանքի դառնությունը»
Նամակ յոթերորդ. «Ազատություն և ճմռթված կյանք»
Նամակ ութերորդ. «Վտանգավոր հարևանություն»
Նամակ իններորդ. «Դժոխքի տռուբեն»
Նամակ տասներորդ. «Ո՞րն էր իմ սխալը»
Նամակ տասնմեկերորդ․ «Զոհեր և դահիճներ»
Նամակ տասներկուերորդ․ «Հիշողությունը մինչև հիմա արնահոսում է»
Նամակ տասներեքերորդ․ «Դրական տպավորությունների պակաս»
Նամակ տասնչորերորդ․ «Համակարգի դեմ մեն-մենակ․ երեխան՝ արդարադատության մուրճի տակ»
Նամակ տասնհինգերորդ․ «Երբ հույս չկա»
Նամակ տասնվեցերորդ․ «Իններորդ շրջան»
Նամակ տասնյոթերորդ․ «Երաշխավորված ազատություն»
Նամակ տասնութերորդ․ «Պատգամավորներն ընդդեմ ժողովրդի՞»
Նամակ տասնիններորդ․ «Գողական ամենաթողություն»
Նամակ քսաներորդ․ «Ապստամբություն բանտում։ Ինչպե՞ս եղավ և ինչո՞ւ»
Նամակ քսանմեկերորդ․ «Կպչուն գաղափար»
Նամակ քսաներկուերորդ․ «Հեղափոխություն բանտում»
Նամակ քսաներեքերորդ․ «Կաթիլ առ կաթիլ․ անցած տարվա արդյունքները»
Նամակ քսանչորսերորդ․ «Ողջ մնացածներից առաջինը»
Նամակ քսանհինգերորդ․ «Նվաստացում բոլորի առջև»
Նամակ քսանվեցերորդ․ «Կորոնավիրուսը չէ, որ սպանում է»
Հրապարակման հեղինակի օգտագործած եզրերը, տեղանունները, կարծիքներն ու գաղափարները պատկանում են միայն նրան, և պարտադիր չէ, որ համընկնեն JAMnews-ի կամ նրա առանձին աշխատակիցների կարծիքների և գաղափարների հետ: JAMnews-ն իրեն իրավունք է վերապահում հեռացնել հրապարակման այն մեկնաբանությունները, որոնք կգնահատվեն որպես վիրավորական, սպառնալից, կհնչեն որպես բռնության կոչեր կամ էթիկապես անընդունելի կլինեն այլ պատճառներով:
