Նամակներ հայաստանյան բանտից․ «Երեք «աստիճան» և ութ քայլ»
JAMnews-ի «Նամակներ բանտից» նախագիծը սկսվեց մի նամակից, որը խմբագրությունը ստացել էր ցմահ դատապարտյալ Յուրի Սարգսյանից: Նա արդեն 26 տարի է, ինչ բանտում է: Յուրին մեզ գրել էր, որովհետև ցանկանում էր արտահայտվել և կարծում էր, որ հասարակության համար կարևոր է լսել «այն կողմում» ապրողներին: Մենք համաձայնեցինք նրա հետ, այդպես ծնվեց այս նախագիծը: Յուրի Սարգսյանը նաև «Առավելագույն պատիժ» վավերագրական վեպի հեղինակն է, որը հրապարակվել է 2016թ-ին:
Սա Յուրի Սարգսյանի քսանութերորդ նամակն է։ Նախորդ բոլոր նամակների հղումներն՝ էջի վերջում։
Նամակներ, բացիկներ մերձավոր և հեռավոր արտասահմանից։ Հարազատներ, ընկերներ, խոսքեր՝ ոչնչի և ամեն ինչի մասին։ Հաճախ կարեկցում են, ցանկանում շուտափույթ ազատ արձակում։ Հարազատ զարմուհիս գրում է․ «Անընդհատ տանն ենք, հեռավար են աշխատում և սովորում, Գերմանիայում ամեն ինչ փակ էր, նոր–նոր են սկսել բացել, հիմա եմ հասկանում, թե որքան դժվար է քեզ համար այդտեղ․ նստել առանց դուրս գալու իրավունքի և հարազատների հետ տեսակցության»։ Զվարճալի է։
● Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը ճանաչել է Ադրբեջանի մեղքը հայ զինվորականի սպանության գործով
● Հայաստան, ինքնադատաստան, անկարգություններ Գավառում՝ հարյուրավոր մարդկանց մասնակցությամբ
● Բռնաբարե՞լ են։ Ամուսնացիր բռնարարի հետ․ Թուրքիայում այսպիսի օրենք են ընդունում
Այն, ինչ տեղի է ունենում ազատության մեջ՝ կորոնավիրուսով վարակման սպառնալիքի պատճառով մեկուսացման մեջ, անգամ հեռավոր կերպով մոտ չէ իմ իրավիճակին։ Խնդիրը հարազատներից հեռու լինելը կամ տեղաշարժի ազատության սահմանափակումը չէ։ Բնավ ոչ։ Մարդը շատ դժվարությունների է հարմարվում, երբեմն՝ առանց բարելավման որևէ հույսի։ Հատկապես՝ անազատության մեջ գտնվող հանցագործը․ սովորում է զրկանքներին, ինչպես անխուսափելի հատուցման մի մասի։
Խնդիրը հետևյալն է։ Այսօր ազատությունն արդեն երազանք չէ, այլ իրականություն։ Այն ավելի բարձր ու ավելի համառ է թակում դուռս․ «Ժամանակը եկել է»։ Եվ, թվում է, թե վաղը բոլորի նման եմ դառնալու։ Առանց պատուհանների ճաղերի, առանց բանտապանների, ձեռնաշղթաների․․․ Ստոպ։ Այստեղ առանցքայինը «թվում է» արտահայտությունն է։
Իմ դատվածությա՞մբ եմ դառնալու «բոլորի պես»։ Դա անհեթեթություն է։ Բոլորի կողքին, մի քիչ հեռու և այլ չափման մե՞ջ, դա հնարավոր է։ Որոշ բաներում ազատ, որոշներում՝ ավելի ամուր կապված, քան նախկինում։ Ազատ արձակումը չի լուծում խնդիրներն, այլ սրում է դրանք։
Առանց այդ խնդիրների, առանց ընտանեկան և այլ հոգսերի ես ոչ ոք եմ։ Այնքան կորուստներ են եղել մեկը մյուսի հետևից՝ մայրս, հայրս, մնացածները, տրորվել են լավագույն տարիներս։ Որքա՞ն ժանակ է ինձ հատկացրել Աստված։ Արդյո՞ք կհասցնեմ։ Կարո՞ղ եմ կարճ ժամանակահատվածում ամեն ինչ հասցնել։ Մեկ կամ հինգ տարում անել այն, ինչի համար երբեմն մի ամբողջ կյանք չի հերիքում։
Բայց չէ՞ որ ես չգիտեմ, թե ինչ է ինձ սպասվում փշալարից այն կողմ, ինչ եմ անելու, ինչով եմ զբաղվելու, ում հետ եմ շփվելու։ Պլաններ կան։ Բայց ինչպիսի՞, և ի՞նչ է դրանց հիմքում։ Կյանքից քսան և ավելի տարի դուրս մնալը կատակ չէ։
Այն, ինչ էի և ինչ գիտեի, սառը գերեզմանի վերածվեց, պարզապես ոչնչի, չապրած օրերի անդունդի։ Այնտեղ՝ սպասված շեմից այն կողմ, միակ շանսն է, նախկինում անծանոթ իրականություն։ Բայց որքանո՞վ ենք մենք համատեղելի։
Ինչպես ապրել առանց ազատության մեջ սովորական համարվող հենարանի՝ առանց ռեսուրսների, որ ունի արյուն թափելով իրեն չարատավորած ցանկացած ոք, առանց փրկարար «վաղվա», առանց իմ հանդեպ վստահության, առանց բավարար կրթության, առանց տարրական մարդկային ըմբռնման և կարեկցանքի իրավունքի։
Ապրել վտարվածի պես, ինչպես այն թիապարտները, որոնք խարանվում են պոկված ռնգով և դեմքին «Գ․Ո․Ղ» այրվածքով։ Ինչպե՞ս դրա հետ ապրել, սպանեք էլ՝ չեմ պատկերացնի։ Չէ, չեմ վախենում։ Պարզապես չգիտեմ։
Բայց չէ՞ որ այն, ինչ թվարկեցի, միայն ինձ հայտնի կամ ենթադրյալ դժվարություններ են։ Պարտադիր չէ, որ այդպես էլ լինի։ Իմ նախորդ սխալների բոլոր հավանական հետևանքները չեմ տեսնում։ Չեմ էլ մտածում, թե որքան սխալ եմ արել, երբ եմ առաջինը թույլ տվել, որը բերել է հետագա բոլոր սխալներին, և չգիտեմ, թե որքան ջանք կպահանջվի նորերից խուսափելու համար։ Գիտեմ միայն, որ նորերն անթույլատրելի են․ հույսս Աստծո վրա եմ դնում։
Ինձ համար ազատությունն ընտանիք դառնալու, կարծես մոխրից վերածնվելու, ազատ, առանց հոգոցի ազատության մաքուր օդը շնչելն է։ Արդյո՞ք կհասցնեմ։ Ո՞վ գիտի։ Բայց ժամանակը եկել է։ Նախկինում վստահ չէի։ Սակայն նախադեպեր կան, մեկը չէ, երկուսը չեն․ արդեն վեց նախադեպ կա։ Ժամանակին գնդակահարության դատապարտվածներ, ինչպես և ես։ Ցմահ կյանքի նույն պայմաններում ապրող։ Եվ նրանք խաբել են մահին։
Կենդանի են մնացել, ուրիշ մարդ դարձել։ Իրենց հոգու խորքում։ Ոչ այնպիսին, ինչպես բոլորը։ Այլ ուրիշ։ Ավելի վատ, լավ, չգիտեմ։ Գիտեմ, որ նրանք հետ չեն գալու։ Որովհետև կորցրել են և կրկին գտել, եղել դժոխքում և հարություն առել կյանքի համար։ Կհարցնեք, թե ո՞ր։ Չգիտեմ։ Պատասխանն այս քարե պատերի հետևում է։
Հիշո՞ւմ եք, թե ինչ էր մեզ համար նախկինում բանտը։ Փոս։ Մռայլ, խորը և առանց հույսի նշույլի։ Այժմ «աստիճաններ» կան՝ կիսափակ, կիսաբաց, բաց ռեժիմներ։ Իսկ վերևում՝ դուռ ու շեմ․ քայլ՝ դեպի երբեմնի խելահեղ երազանք։ Թվում է՝ անվստահ կմագլցեմ, զգուշությամբ քայլ կանեմ, կթռչեմ, իսկ հետո արդեն կհասկանամ՝ ուր։
Այժմ առաջին «աստիճանին» եմ։ Հուզվում եմ, վախենում սայթաքել։ Կինս էլ է սպասում։ Նրա ճակատագիրն ավելի լավը չէ։ Որոշակի իմաստով իմ ճակատագրից էլ վատն է։ Ոչ մի կասկած, կշտամբանքի ոչ մի խոսք։ Միայն թաքուն արցունքներ, որ ես չիմանամ և աչքերից չկռահեմ։ Ահա հիմնական խնդիրն՝ արցունքներ սիրելիի աչքերում։ Ինչպե՞ս կյանքն ապրել, որ կինդ այլևս չարտասվի։ Երբեք։ Դա հնարավո՞ր է։ Չգիտեմ։
Արևածագին զարթնում եմ և էլ չեմ պառկում մինչև մայրամուտ։ Հետ ու առաջ եմ քայլում, պատուհանի ճաղերից մինչև մուտքը ծածկող ճաղերը։ Ընդամենն ութ քայլ, երկու ներշունչ և նույնքան արտաշունչ։ Ինքս ինձ հետ եմ խոսում, համոզում, որ ամեն ինչ կհասցնեմ։ Խոստանում եմ ինձ ու կնոջս։ Պատկերազնում եմ, երազում․․․
Նախորդ նամակները.
Նամակ առաջին. «Ազատությունն, անազատությունն ու բոլոր մեղսակիցները»
Նամակ երկրորդ. «Վայր, որտեղ երազը նախընտրելի է իրականությունից»
Նամակ երրորդ. «Ապագան հիասքանչ է, եթե այն կա»
Նամակ չորրորդ. «Վերջին նախազգուշացում»
Նամակ հինգերորդ. «Մարդը միշտ ուղեբաժանի առջև է»
Նամակ վեցերորդ. «Քաղցր երազանքի դառնությունը»
Նամակ յոթերորդ. «Ազատություն և ճմռթված կյանք»
Նամակ ութերորդ. «Վտանգավոր հարևանություն»
Նամակ իններորդ. «Դժոխքի տռուբեն»
Նամակ տասներորդ. «Ո՞րն էր իմ սխալը»
Նամակ տասնմեկերորդ․ «Զոհեր և դահիճներ»
Նամակ տասներկուերորդ․ «Հիշողությունը մինչև հիմա արնահոսում է»
Նամակ տասներեքերորդ․ «Դրական տպավորությունների պակաս»
Նամակ տասնչորերորդ․ «Համակարգի դեմ մեն-մենակ․ երեխան՝ արդարադատության մուրճի տակ»
Նամակ տասնհինգերորդ․ «Երբ հույս չկա»
Նամակ տասնվեցերորդ․ «Իններորդ շրջան»
Նամակ տասնյոթերորդ․ «Երաշխավորված ազատություն»
Նամակ տասնութերորդ․ «Պատգամավորներն ընդդեմ ժողովրդի՞»
Նամակ տասնիններորդ․ «Գողական ամենաթողություն»
Նամակ քսաներորդ․ «Ապստամբություն բանտում։ Ինչպե՞ս եղավ և ինչո՞ւ»
Նամակ քսանմեկերորդ․ «Կպչուն գաղափար»
Նամակ քսաներկուերորդ․ «Հեղափոխություն բանտում»
Նամակ քսաներեքերորդ․ «Կաթիլ առ կաթիլ․ անցած տարվա արդյունքները»
Նամակ քսանչորսերորդ․ «Ողջ մնացածներից առաջինը»
Նամակ քսանհինգերորդ․ «Նվաստացում բոլորի առջև»
Նամակ քսանվեցերորդ․ «Կորոնավիրուսը չէ, որ սպանում է»
Նամակ քսանյոթերորդ․ «Երբ երեխաները սպանում են»
Հրապարակման հեղինակի օգտագործած եզրերը, տեղանունները, կարծիքներն ու գաղափարները պատկանում են միայն նրան, և պարտադիր չէ, որ համընկնեն JAMnews-ի կամ նրա առանձին աշխատակիցների կարծիքների և գաղափարների հետ: JAMnews-ն իրեն իրավունք է վերապահում հեռացնել հրապարակման այն մեկնաբանությունները, որոնք կգնահատվեն որպես վիրավորական, սպառնալից, կհնչեն որպես բռնության կոչեր կամ էթիկապես անընդունելի կլինեն այլ պատճառներով:
