Նամակներ հայաստանյան բանտից։ «Ողջ մնացածներից առաջինը»
JAMnews-ի «Նամակներ բանտից» նախագիծը սկսվեց մի նամակից, որը խմբագրությունը ստացել էր ցմահ դատապարտյալ Յուրի Սարգսյանից: Նա արդեն 25 տարի է, ինչ բանտում է: Յուրին մեզ գրել էր, որովհետև ցանկանում էր արտահայտվել և կարծում էր, որ հասարակության համար կարևոր է լսել «այն կողմում» ապրողներին: Մենք համաձայնեցինք նրա հետ, այդպես ծնվեց այս նախագիծը: Յուրի Սարգսյանը նաև «Առավելագույն պատիժ» վավերագրական վեպի հեղինակն է, որը հրապարակվել է 2016թ-ին:
Սա Յուրի Սարգսյանի քսանչորսերորդ նամակն է։ Նախորդ բոլոր նամակների հղումներն՝ էջի վերջում։
Ա
յս տարին՝ 2020 թվականն, անակնկալով սկսվեց։ Հունվարի 24–ին դատարանի դահլիճից վաղաժամկետ ազատ արձակվեց բանտարկյալ Աշոտ Մանուկյանը։ Կատարվեց այն, ինչին արդեն չէր հավատում բացարձակապես ոչ ոք․ մենք՝ բանտարկյալներս, մեր հարազատներն, ընկերները, թշնամիները, բանտապաններն ու բոլոր նրանք, ովքեր լսել են ցմահ հարյուրյակի մասին (այսօր նրանցից տասն արդեն չկան)։
• Պրոդյուսեր Հարվի Վայնշտեյնը մեղավոր է ճանաչվել, նա սեռական բնույթի հանցագործություններ է կատարել
• Ո՞վ Աբխազիայում զենքի իրավունք ունի և ինչպես է դա կապված հանցագործությունների աճի հետ
Հայաստանում ցմահ բանտարկյալներ մինչ այս ազատ արձակվել են։ Սակայն այս անգամ ազատվել է հեռավոր իննսունականներին գնդակահարության դատապարտվածներից մեկը՝ առաջինն, ով դուրս է եկել ֆիզիկապես և հոգեպես առողջ, լիովին գործունակ։ Մահապատժի չեղարկման պահին մենք 42 հոգի էինք։ Այն ժամանակ նստելուց քսան տարի անց պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակման հնարավորության մասին զրույցներն ավարտվում էին մռայլ հայկական կատակով, թե այդ ժամանակ կամ էշը կսատկի, կամ էշատերը։ Իրոք, ոչ բոլորն են ողջ մնացել։
Տարիներ առաջ ողջ մնացածներից երկուսը բանտախուցը լքել են հիվանդության պատճառով․ առաջինը մահացել էր բանտի հիվանդանոցում՝ այդպես էլ ազատություն չտեսնելով, երկրորդին համակարգը ազատություն էր պարգևել խեղված և անբուժելի հիվանդ։ Չեմ նշի նրանց անունները։ Մինչև այս տարվա հունվարի 24–ը մեզ բոլորիս նույն ճակատագիրն էր սպասվում՝ հաշմանդամների, մեռելների դառը ճակատագիրը։ Եվ ահա, ամեն ինչ փոխվեց։
Ուրեմն դա հնարավո՞ր է։ Մեզ էլ չե՞ն ուզում կենդանի թաղել, սպանել։ Կարելի՞ է արդյոք դրան հավատալ։ Ինչո՞ւ էր ուրեմն կինս լալիս՝ հաղորդելով Աշոտ Մանուկյանի ազատ արձակման մասին։ Ինչո՞ւ անձամբ ինձ վրա այդ ուրախալի լուրը ճնշող ազդեցություն ունեցավ։
Այդ օրը մենք Սկայպով տեսակապ ունեինք։ Կինս չէր ուզում ոչինչ ինձ ասել, մինչև վերջին պահը դիմացավ։ Սակայն աչքերը չես թաքցնի։ Ես հարցրի, նա պատասխանեց և սկսեց արտասվել։ Եվ անընդհատ կրկնում էր․ «Իսկ մե՞նք։ Որքա՞ն դեռ պետք է սպասենք»։ Մտքով ես, իհարկե, հասկանում էի նրա իրավացիությունը, փորձում էի սփոփել նրան՝ չէր ստացվում։ Քանի որ այդպիսի իրադարձությունների համար ընդունված է ուրախանալ, գոնե արտաքուստ։ Սակայն արդեն բանտախցում ինձ էլ համակեցին հույզերը, որոշակի տարակուսանքն ու թերևս վիրավորվածությունը։
Երեկոյան դիտեցի բոլոր հայկական հեռուստաալիքների ռեպորտաժները՝ Աշոտի ազատ արձակման մասին։ Նրա հայացքում փնտրում էի իրականացած երազանքի այն առաջին առկայծումները։ Չգտա։ Այստեղ ժամանակի մեծ մասը բոլորն անցկացնում են ազատության մասին երաելով՝ ազատության օդի առաջին շնչի, ընտանիքի հետ հանդիպման, առաջին արձագանքի մասին հանդիպած մարդկանց, տարբեր իրավիճակներին, պլանավորում են յուրաքանչյուր քայլը՝ չսխալվելու և հետ չվերադառնալու համար։ Բանտում անցկացրած ավելի քան երկու տասնյակ տարին կատակ չէ։ Առանց հուզվելու ոչ բոլորը կարող են նույիսկ ճանապարհն անցնել։ Ամեն ինչ ստիպված ես լինելու կրկին սովորել։ Եվ բանտը դեռ երկար ժամանակ փորձաքար է լինելու և նախկին բանտարկյալի այցեքարտ։
Այն, որ Աշոտն ազատ է, հիանալի է։ Ես նրան ճանաչում եմ գնդակահարության դատավճռի օրվանից, միասին ենք նստել մի քանի ամիս։ Նա միակ մարդն էր, որ ամենասկզբից ամբողջությամբ ընդունել էր իր մեղքն ու չէր փորձում պատասխանատվությունն ուրիշի վրա բարդել։ Նա անցավ դժոխքի բոլոր շրջաններն ու մարդ մնաց։ Նրա դեպքում դատավորը հաստատ չի սխալվել՝ տալով երկար սպասված շանսը։
Եվ այնուամենայնիվ, իմ կարծիքով, սա ոչ նախադեպ է, ոչ էլ հրաշք, այլ լավ պլանավորված ակցիա։ Այն վաղուց էր նախապատրաստվում, զարգացվում լրատվամիջոցների օգնությամբ, բարձրաստիճան պաշտոնյաների ներգրավմամբ։ Եվ, իհարկե, այդ ակցիան բարեգործական չէ։ Դա նշանակում է, որ այն բացառապես ընտրյալների համար է։ Հաջորդ ընտրյալի անունը նույնպես հայտնի է։
Իսկ ի՞նչ անեն մնացածը։ Չէ՞ որ օրենքի առաջ հավասարությունը ցանկացածին ներման կամ պայմանական վաղաժամկետ ազատ արձակման, արդար և անաչառ դատավարության իրավունք է տալիս։ Սակայն օրենքում դեպի մեր ազատություն տանող ճանապարհին ոչ մի հստակ ուղենիշ չկա։ Պարզ չէ, թե բանտարկյալի որ պահվածքն է որպես դրական գնահատվում։ Ավելի քան տասնյակ տարի կարգապահական տույժեր չունենալը հաստատ բավարար չէ։
Պետք է աշխատել, սովորել, հայցի համար վճարել, տուժած կողմի ներկայացուցիչների ներումը ստանալ։ Եվ այս ամենը դրվում է բանտարկյալի վրա՝ անկախ լեզվական, հուզական, մտավոր և այլ խոչընդոտներից։ Պետությունը հրաժարվում է միջնորդի դեր ստանձնել։ Լավ է, եթե հարազատներ կան, որոնք պատրաստ են նպաստել դրան։ Էլ ավելի լավ է, եթե նրանք ապահովված են և կապեր ունեն։ Հակառակ դեպքում՝ մենք ազատություն չենք տեսնի։
Նախորդ նամակները.
Նամակ առաջին. «Ազատությունն, անազատությունն ու բոլոր մեղսակիցները»
Նամակ երկրորդ. «Վայր, որտեղ երազը նախընտրելի է իրականությունից»
Նամակ երրորդ. «Ապագան հիասքանչ է, եթե այն կա»
Նամակ չորրորդ. «Վերջին նախազգուշացում»
Նամակ հինգերորդ. «Մարդը միշտ ուղեբաժանի առջև է»
Նամակ վեցերորդ. «Քաղցր երազանքի դառնությունը»
Նամակ յոթերորդ. «Ազատություն և ճմռթված կյանք»
Նամակ ութերորդ. «Վտանգավոր հարևանություն»
Նամակ իններորդ. «Դժոխքի տռուբեն»
Նամակ տասներորդ. «Ո՞րն էր իմ սխալը»
Նամակ տասնմեկերորդ․ «Զոհեր և դահիճներ»
Նամակ տասներկուերորդ․ «Հիշողությունը մինչև հիմա արնահոսում է»
Նամակ տասներեքերորդ․ «Դրական տպավորությունների պակաս»
Նամակ տասնչորերորդ․ «Համակարգի դեմ մեն-մենակ․ երեխան՝ արդարադատության մուրճի տակ»
Նամակ տասնհինգերորդ․ «Երբ հույս չկա»
Նամակ տասնվեցերորդ․ «Իններորդ շրջան»
Նամակ տասնյոթերորդ․ «Երաշխավորված ազատություն»
Նամակ տասնութերորդ․ «Պատգամավորներն ընդդեմ ժողովրդի՞»
Նամակ տասնիններորդ․ «Գողական ամենաթողություն»
Նամակ քսաներորդ․ «Ապստամբություն բանտում։ Ինչպե՞ս եղավ և ինչո՞ւ»
Նամակ քսանմեկերորդ․ «Կպչուն գաղափար»
Նամակ քսաներկուերորդ․ «Հեղափոխություն բանտում»
Նամակ քսաներեքերորդ․ «Կաթիլ առ կաթիլ․ անցած տարվա արդյունքները»
