სომხეთის პრემიერი: „აზერბაიჯანი ახალი ომის ლეგიტიმაციას ცდილობს“
სომხეთის პრემიერ-მინისტრის ფაშინიანის გამოსვლა
სომხეთის პრემიერ – მინისტრი, ნიკოლ ფაშინიანი ფიქრობს, რომ „აზერბაიჯანი მთიან ყარაბაღსა და სომხეთზე ფართომასშტაბიანი შეტევის ლეგიტიმაციას ცდილობს“. ეს განცხადება სომხეთის პრემიერმა 31 მარტს, მთავრობის სხდომაზე გააკეთა. ფაშინიანმა სხდომაზე ყარაბაღში ბოლო პერიოდში გამწვავებულ ვითარებაზე ისაუბრა.
მან დეტალურად წარადგინა თავისი პოზიცია სომხეთ-აზერბაიჯანის ურთიერთობების პრობლემურ საკითხებთან დაკავშირებით. კერძოდ, პრემიერ-მინისტრმა მთიანი ყარაბაღის საკითხის შესაძლო გადაწყვეტაზე, დაძაბულობის შემცირებასა და აზერბაიჯანთან სამშვიდობო ხელშეკრულების გაფორმების შესაძლებლობებზე ისაუბრა.
რა თქვა პრემიერმა – ფაშინიანის გამოსვლის აქცენტები:
აზერბაიჯანის მხრიდან ახალი პროვოკაციებია მოსალოდნელი
ფაშინიანმა თქვა, რომ როგორც 2020 წლის ყარაბაღის ომამდე, ისე მას შემდეგ, აზერბაიჯანს უცვლელი პოლიტიკა აქვს – ის სომხეთს დესტრუქციულ ქმედებებში ადანაშაულებს, რომ შემდეგ ყარაბაღზე თავდასხმები გაამართლოს.
ფაშინიანმა კონკრეტული სქემაც დაასახელა. მისი თქმით, აზერბაიჯანი ჯერ “გარკვეულ კომენტარებსა და წინადადებებს წარადგენს, სომხეთს რაღაც დაპირებებს მიაწერს”, შემდეგ კი მათ უპასუხობაში, დესტრუქციულ პასუხში ან შეთანხმებების შესრულებაზე უარის თქმაში ადანაშაულებს.
„ცხადია, რომ აზერბაიჯანი ცდილობს მთიან ყარაბაღსა და სომხეთზე ფართომასშტაბიანი თავდასხმის ლეგიტიმაცია მოახდინოს“, – აღნიშნა პრემიერმა.
სამშვიდობოების ქმედებები ან უმოქმედობა უნდა გამოიძიონ
ფაშინიანმა დაადასტურა ინფორმაცია, რომელიც მანამდე სომხურმა მედიამ არაოფიციალური წყაროებზე დაყრდნობით გაავრცელა. საუბარია იმის შესახებ, რომ 24 მარტს აზერბაიჯანის შეიარაღებულმა ძალებმა მთიან ყარაბაღში ახალი ტერიტორიები დაიკავეს. პრემიერის თქმით, ყველაფერი სწორედ აზერბაიჯანული მხარის მიერ შეთანხმებების დარღვევით დაიწყო:
„რეგიონში დაძაბულობის განმუხტვის მიზნით, მიღწეული იქნა შეთანხმება ფარუხ-ხრამორთის სექტორში [სომხეთისა და აზერბაიჯანის] პოზიციების სარკისებურად გადანაწილებაზე. ამ შეთანხმების გარანტი რუსული სამშვიდობო კონტინგენტი უნდა ყოფილიყო. რამდენიმე სომხური პოზიცია გამოიყო, მითითებულ ტერიტორიაზე რუსი სამშვიდობოები განლაგდნენ. მაგრამ მათ თვალწინ, სამშვიდობოების პასუხისმგებლობის ზონაში აზერბაიჯანელები შეიჭრნენ“.
ფაშინიანის თქმით, სომხეთი ელის, რომ რუსული მხარე მიიღებს კონკრეტულ ზომებს სამშვიდობოების პასუხისმგებლობის ზონიდან აზერბაიჯანული ჯარების გაყვანისა და 2020 წლის 9 ნოემბრის შეთანხმებაში დაფიქსირებული სტატუს-ქვოს აღდგენის უზრუნველსაყოფად.
„მოველით, რომ სამშვიდობო კორპუსის წარმომადგენლების ქმედებები შეჭრის დროს და მას შემდეგ, ან მათი შესაძლო უმოქმედობა, სათანადოდ იქნება გამოძიებული“, – აღნიშნა პრემიერმა.
ფაშინიანმა ასევე განაცხადა, რომ აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალები სამშვიდობოების პასუხისმგებლობის ზონაში ახლომდებარე სოფლების მოსახლეობის დაშინებას აგრძელებენ და მათ ემუქრებიან:
„და, ეს ხდება სამშვიდობოების თვალწინ. მოსახლეობას ხმის გამაძლიერებლებით მოუწოდებენ სახლების დატოვებისკენ, წინააღმდეგ შემთხვევაში ძალის გამოყენებით გამოსახლებით ემუქრებიან. ცხადია, ეს არის ეთნიკური წმენდა”.
მთიანი ყარაბაღიდან თავდაცვითი არმიის გაყვანის მოთხოვნა უსაფუძვლოა
ფაშინიანს მიაჩნია, რომ აზერბაიჯანული მხარის განცხადება, „მთიანი ყარაბაღიდან თავდაცვითი არმიის გაყვანის ვალდებულების შესახებ“, 2020 წლის ომის დასრულების სამმხრივი შეთანხმების ცალმხრივი ინტერპრეტაცია. მისი თქმით, ეს კიდევ ერთი მტკიცებულებაა ბაქოს პოლიტიკისა: „მთიანი ყარაბაღი სომხების გარეშე“.
„თავად აზერბაიჯანის პრეზიდენტის ადრინდელი განცხადებები ადასტურებს, რომ ბაქოს პოზიცია მოჩვენებითია. 2021 წლის 26 ნოემბერს, რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტის შუამავლობით გამართულ სამმხრივ შეხვედრაზე, მან თავად განაცხადა, რომ 2020 წლის 9 ნოემბრის სამმხრივი შეთანხმების თითქმის ყველა დებულება შესრულებულია, გარდა კომუნიკაციების გახსნის პუნქტისა“.
- სომხეთის დამოუკიდებლობა 30 წლისაა – რა შედეგებით ხვდება ქვეყანა ამ თარიღს. ორი აზრი
- „მათ უნდა იცოდნენ, რომ მტერი გვყავს“ – ბავშვები და ყარაბაღის კონფლიქტი
სომხეთის პრემიერ-მინისტრის თქმით, მთიანი ყარაბაღის თავდაცვის არმიის ლიკვიდაცია აქედან სომხების გაყვანას ნიშნავს:
„მთიანი ყარაბაღის სომხებს დაცვა სჭირდებათ, წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინი გენოციდის მსხვერპლნი გახდებიან”.
საკონტაქტო ხაზზე კონფლიქტური სიტუაციების შესამცირებლად ან აღმოსაფხვრელად, ფაშინიანმა კიდევ ერთხელ შესთავაზა:
„მოინიშნოს, დაფიქსირდეს მთიან ყარაბაღში კონტაქტის ხაზი, მხარეებმა აიღონ ვალდებულება, რომ ამ ხაზს არ გადაკვეთენ, მოხსნან ყველა სამხედრო პოზიცია მის გასწვრივ, შექმნან დემილიტარიზებული ზონა და ხელშეკრულებები კონკრეტული გარანტიებით გააძლიერონ”.
სომხეთი მზად არის სამშვიდობო ხელშეკრულების თემა განიხილოს
პრემიერის თქმით, რეგიონში ვითარების ესკალაციისთვის აზერბაიჯანი ყველაზე ხშირად სამშვიდობო ხელშეკრულების ხელმოწერის თემას იყენებს.
მან უარყო აზერბაიჯანული მხარის განცხადება, რომ სომხეთმა აზერბაიჯანის ხუთპუნქტიან წინადადებას არ უპასუხა.
“ჩვენ ეს წინადადება ეუთოს მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარე ქვეყანამ გადმოგვცა, პასუხი მათვე გადავეცით. გარდა ამისა, ჩვენ საჯაროდ განვაცხადეთ, რომ აზერბაიჯანის წინადადებებში ჩვენთვის არაფერია მიუღებელი “.
21 მარტს სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა არარატ მირზოიანმა განაცხადა, რომ: „აზერბაიჯანის მიერ 10 მარტს წარდგენილ წინადადებებში მიუღებელი არაფერია. სხვა საქმეა, რომ ეს წინადადებები სომხურ-აზერბაიჯანული დღის წესრიგის ყველა საკითხს არ ეხება“.
პრემიერის თქმით, აზერბაიჯანი მიიჩნევს, რომ პასუხი არ მიუღია, რადგან სომხეთ-აზერბაიჯანის ურთიერთობების მოგვარების კონტექსტში ერევანი მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტზეც საუბრობს.
„აცნობიერებს რა, რომ მთიანი ყარაბაღის საკითხი სულ უფრო ხშირად ჩნდება საერთაშორისო დღის წესრიგში, აზერბაიჯანი ცდილობს პრობლემის არა მოგვარებას, არამედ დახურვას. ეს არის მისი ქმედებების მიზანი ფარუხშიც [სოფელი სამშვიდობოების პასუხისმგებლობის ზონაში, სადაც ბოლო დროს სამხედრო ესკალაცია დაიწყო]“.
ფაშინიანის თქმით, მთიან ყარაბაღში ვითარების გამწვავებას “გაგრძელების ტენდენცია აქვს”, რადგან აზერბაიჯანი აპირებს მთიანი ყარაბაღიდან ყველა სომეხი განდევნოს.
„თუ ვცდებით, მაშინ გამოხატოს აზერბაიჯანმა მთიანი ყარაბაღის სომხების უფლებებისა და უსაფრთხოების გარანტიების განხილვის ინტერესი. ეს არის საკითხი, რომელსაც სვამს არა მხოლოდ სომხეთი, არამედ მთელი საერთაშორისო საზოგადოება“.
პრემიერ-მინისტრმა კიდევ ერთხელ განაცხადა სომხური მხარის მზადყოფნის შესახებ აზერბაიჯანთან სამშვიდობო ხელშეკრულების გასაფორმებლად.
„6 აპრილს ბრიუსელში დაგეგმილია შეხვედრა ევროპის საბჭოს ხელმძღვანელთან, შარლ მიშელთან და აზერბაიჯანის პრეზიდენტთან. იმედი მაქვს, ამ შეხვედრის დროს განვიხილავ და შევთანხმდები აზერბაიჯანის პრეზიდენტთან სამშვიდობო მოლაპარაკებების დაწყებასთან დაკავშირებულ ყველა საკითხზე”.
„უცნაურია პარალელები ყარაბაღსა და ნახიჩევანს შორის“
ფაშინიანი ამბობს, რომ აზერბაიჯანი 9 ნოემბრის შეთანხმების მე-9 პუნქტსაც ამახინჯებს, რომელიც რეგიონში კომუნიკაციების განბლოკვას ეხება. კერძოდ, ეს ეხება აზერბაიჯანის დასავლეთ რეგიონების ნახიჩევანთან დამაკავშირებელ გზას.
სომხეთი გვთავაზობს ერასხ-ჯულფა-ორდუბად-მეღრი-ჰორადიზის რკინიგზის რეკონსტრუქციას, ახალი ავტომაგისტრალის აღდგენას ან აშენებას, სადაც სასაზღვრო და საბაჟო კონტროლის პუნქტები იმუშავებს:
„აზერბაიჯანი თან იღებს და თან არა ჩვენს პოზიციას. ისინი ამბობენ, რომ ამ გზაზე ნებისმიერ სამართლებრივ რეჟიმს ეთანხმებიან, მაგრამ იგივე რეჟიმი უნდა მოქმედებდეს ლაჩინის დერეფანში [მთიანი ყარაბაღის სომხეთთან დამაკავშირებელი ერთადერთი სახმელეთო გზა]. ამ პოზიციის მხარდასაჭერად მითითებულია 9 ნოემბრის განცხადება.“
პრემიერ-მინისტრი ხაზს უსვამს, რომ სამმხრივ განცხადებაში არ არის ნახსენები რაიმე „დერეფანი“ სომხეთის ტერიტორიაზე:
“მთიანი ყარაბაღისა და ნახიჩევანის პარალელები უცნაურია რამდენიმე მიზეზის გამო. ჯერ ერთი, ნახიჩევანს აქვს სახმელეთო კავშირი აზერბაიჯანთან ირანისა და თურქეთის გავლით, საჰაერო კავშირი ირანის, თურქეთისა და სომხეთის გავლით. მთიან ყარაბაღს მხოლოდ სახმელეთო კავშირი აქვს სომხეთთან, მხოლოდ ლაჩინის დერეფნის გავლით. აზერბაიჯანის მიერ ლაჩინის დერეფნის კონტროლი ერთ რამეს ნიშნავს: სომხების განდევნას მთიანი ყარაბაღიდან“.
ფაშინიანის თქმით, ლაჩინის დერეფნის შედარება გზასთან, რომელიც სომხეთის ტერიტორიაზე გაივლის, მიუღებელია.
იგი ამტკიცებს, რომ სომხური მხარე მზად არის თავისი წინადადების ფარგლებში, ახალი რკინიგზა ააშენოს, მაგრამ საჭიროდ მიიჩნევს აზერბაიჯანთან ხელშეკრულების გაფორმებას:
„რატომ? იმიტომ, რომ ჩვენ ვხედავთ ძალიან კონკრეტულ რისკს: სომხეთი ააშენებს მაგისტრალს და რკინიგზას, აზერბაიჯანი კი უარს იტყვის საზღვრის გახსნაზე“. გამოდის, რომ ვერც სომხეთი, ვერც აზერბაიჯანი და ვერც მესამე ქვეყნები ვერ გამოიყენებენ იმ ინფრასტრუქტურას, რომელიც რამდენიმე ასეული მილიონი დოლარის ინვესტიციას მოითხოვს“.
პრემიერ-მინისტრი აზერბაიჯანს სთავაზობს დე-იურე დააფიქსიროს 2021 წლის დეკემბერში ბრიუსელში მიღწეული შეთანხმებები რკინიგზის გახსნის შესახებ, შეათანხმოს მისი პარამეტრები და დაიწყოს მშენებლობა. მისი თქმით, ამის გაკეთება შესაძლებელია ერთ პაკეტში – ავტომაგისტრალთან ერთად.
სტაბილურობის მიღწევა საზღვარზე დემარკაციის დაწყებამდე
ფაშინიანმა, 2021 წლის 26 ნოემბერს, სოჭში აზერბაიჯანის პრეზიდენტთან შეხვედრის დროს მიღწეული შეთანხმება გაიხსენა.
იქვე ხელი მოეწერა სამმხრივ განცხადებას, რომელშიც ნათქვამია:
„ჩვენ შევთანხმდით, რომ გადავდგამდით ნაბიჯებს აზერბაიჯან-სომხეთის საზღვარზე სტაბილურობისა და უსაფრთხოების დონის ასამაღლებლად. ვიმუშავებდით ორმხრივი კომისიის შესაქმნელად აზერბაიჯანის რესპუბლიკასა და სომხეთის რესპუბლიკას შორის სახელმწიფო საზღვრის დელიმიტაციისთვის, მისი შემდგომი დემარკაციისთვის, რუსეთის ფედერაციის კონსულტაციით.
ფაშინიანი ხაზს უსვამს, რომ საზღვრის დემარკაციას წინ უნდა უძღოდეს „ნაბიჯები, რომლებიც მიმართულია საზღვარზე სტაბილურობისა და უსაფრთხოების დონის ამაღლებაზე“.
სომხეთის პრემიერ-მინისტრი ამბობს, რომ აზერბაიჯანს ამ საკითხთან დაკავშირებით არანაირი წინადადება არ ჰქონია და მან არ მიიღო „სომხური მხარის არც ერთი ფორმულა ჯარების გაყვანის შესახებ“.
“რას ნიშნავს ეს? ფაქტობრივად, ეს ნიშნავს რომ აზერბაიჯანი საზღვარზე დაძაბულობის შენარჩუნებას ცდილობს. ის ცდილობს შეინარჩუნოს საომარი მოქმედებების განახლების შესაძლებლობა სადემარკაციო პროცესში, წამოაყენებს ტერიტორიულ პრეტენზიებს სომხეთს და მიმართავს პროვოკაციებს, თუ ეს მოთხოვნები არ დაკმაყოფილდება. ეს მიდგომა მიუღებელია”
ფაშინიანმა ხაზი გაუსვა საზღვრის მონიტორინგის საერთაშორისო მექანიზმის ამოქმედების აუცილებლობას:
„ჩვენ შევთავაზეთ რამდენიმე ასეთი ვარიანტი, მათ შორის აზერბაიჯანს. ამ ვარიანტებიდან ნებისმიერი, რომელსაც აზერბაიჯანი მიიღებს, ჩვენთვისაც მისაღები იქნება“.
სომხეთი საერთაშორისო საზოგადოების რეაქციას ელოდება
ფაშინიანმა განაცხადა, რომ სომხეთი საერთაშორისო თანამეგობრობისგან აზერბაიჯანის ქმედებების „სწორ გამოძიებას და მიზნობრივ შეფასებას“ ელოდება.
„მთიანი ყარაბაღის სომეხ მოსახლეობას ყოველდღიურად აშინებენ – ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით, მათ შორის „ბუნებრივი აირის ტერორით“ [იგულისხმება მარტის თვეში გაზის შეწყვეტა], რათა ადამიანები თავიანთი სახლებიდან და სამშობლოდან განდევნონ”.
პრემიერ-მინისტრმა ხაზი გაუსვა, რომ სომხეთი სთავაზობს კონკრეტულ და „ლოგიკურ გადაწყვეტილებებს“ საზღვრის დემარკაციის, რეგიონული კომუნიკაციების გახსნისა და მთიან ყარაბაღში სამხედრო ესკალაციის შეჩერების საკითხზე. იგი დარწმუნებულია, რომ “არ არსებობს არანაირი მიზეზი და გამართლება არ აქვს” სომხური მხარის დადანაშაულებას შეთანხმებების შეუსრულებლობაზე.
