"ჩაკეტილები": სომეხი შრომითი მიგრანტები რუსეთში ვერ მიდიან
ყოველწლიურად, სომხეთიდან რუსეთში ათასობით ადამიანი მიდის ფულის საშოვნელად. 2020 წელი – გამონაკლისია. კორონავირუსის გავრცელებისა და ჩაკეტილი საზღვრის გამო, დაახლოებით, 60 ათასი სომეხი მუშახელი სახლში დარჩა.
ხელისუფლება მათ დასაქმებას ქვეყანაში, ადგილობრივ კომპანიებში გეგმავს, მაგრამ აქ სამუშაო ადგილები მაინც გაცილებით ნაკლებია. როგორ აისახება ეს ვითარება ქვეყნის ეკონომიკასა და თავად მოქალაქეებზე?
- სომხეთი: სამი ქალის ისტორია, რომლებიც საკუთარი ბიზნესის კორონავირუსისგან გადარჩენას ცდილობენ
- სომხეთის ხელისუფლება ბიზნესს „ნულიდან“ დაწყებაში დაეხმარება
მთელი სოფლები საზღვრის გახსნის მოლოდინში
გეღარქუნიქი – სომხეთის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი პროვინციაა, მიუხედავად იმისა, რომ მისი ტერიტორიის მნიშვნელოვან ნაწილს სევანის ტბა იკავებს. სწორედ ქვეყნის ამ რეგიონიდან მიემგზავრება ყველაზე მეტი ადამიანი რუსეთში, სეზონურ სამუშაოებზე.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ წლებში, ამ ადგილებში ინდუსტრია ვერ აღდგა. ტბას ყველას გამოკვება არ შეუძლია, სასოფლო-სამეურნეო მიწები კი არ მუშავდება, რადგან ვერანაირად ვერ გადაიჭრა მორწყვის პრობლემა. ამ ყველაფრის სამწუხარო შედეგად იქცა ერევანი-მოსკოვი-ერევნის მარშრუტი, რომელიც სოფლებისა და ქალაქების მოსახლეობას კვებავს.
პირდაპირ სოფელ ლიჭქის შესასვლელში დგას ტუფისგან დამზადებული ქვის თაღი. ის, ისევე, როგორც ყველაფერი ახალი ამ სოფელში, რუსეთიდან ჩამოტანილი ფულით არის აშენებული. ზაფხულობით, როგორც წესი, სოფელი ცარიელდებოდა – მამაკაცთა 80 პროცენტი რუსეთში მიემგზავრებოდა. სოფელში რჩებოდნენ მხოლოდ ქალები, ბავშვები, მოხუცები და ისინი, რომელთაც ჯანმრთელობა „ჩრდილოეთში“ წასვლის საშუალებას აღარ აძლევდა.
მაგრამ წელს სრულიად განსხვავებული სურათი შეიქმნა. ფოსტის შენობასთან, ყოველდღიურად ათობით მამაკაცი იკრიბება. განხილვის მთავარი თემაა ის, თუ როდის გაიხსნება რუსეთთან საზღვარი. კითხვა, რომელიც ყველას აწუხებს, მაგრამ პასუხი არავინ არ იცის.
«აქ ყველა რუსეთიდან ჩამოტანილი ფულით ცხოვრობს»
გარნიკ სეროფიანი ერთ-ერთი მათგანია, რომელიც ვეღარ მიემგზავრება. ჯანმრთელობა აღარ აძლევს ამის საშუალებას. თუმცა, სწორედ ის გვთანხმდება მოგვითხროს „კატასტროფის შესახებ“, როგორც თავად უწოდებს. ლიჭქში არსებული სიტუაციის თაობაზე მას ყურმოკვრით არ გაუგია:
“სოფელში სამუშაო არ არის. მინდვრები არ მუშავდება. წყალი არ არის. რა დარჩენიათ ადამიანებს? გაემგზავრონ რუსეთში. მიდის ყველა, ვისაც შეუძლია. რა თქმა უნდა, წელს ვერა, ახლა საზღვრები ჩაკეტილია. რომ არა ვირუსი, სოფელში ახლა არავინ იქნებოდა”.
ამ პირობებში, მოსახლეობის ძირითადი საქმიანობა მეცხოველეობაა. აქ ყველას აქვს თავისი პატარა მეურნეობა – რამდენიმე ძროხა, ღორები, ქათმები, თუმცა, ადამიანები ამბობენ, რომ ამით ოჯახს ვერ გამოკვებავ.
რთული წლის გადასატანად, ბევრი იძულებული გახდა ბანკიდან აეღო კრედიტი. თუმცა, სიმართლე ითქვას, რითი გადაიხდიან შემდეგ, ჯერჯერობით არავინ არ იცის. ერთი იმედი ისაა, რომ საზღვრებს მაინც გახსნიან. მიუხედავად იმისა, რომ უკვე ივნისია და სამუშაო სეზონის ნახევარი გასულია, თუკი საზღვრები გაიხსნება, ბევრი მაშინვე რუსეთში გაემგზავრება.
«ყველა წავა. აქ რა უნდა აკეთონ? არავინ არ დარჩენა. მაგრამ, გახსნიან, რო?» — თითქოს პასუხს ელოდებაო, კითხულობს კარნიკი.
თვითმფრინავით გაფრენა შეგიძლია, ავტომობილით წასვლა – არა
ლიჭქში მხოლოდ რუსეთზე საუბრობენ. სოფელი, სომხური სტანდარტებით, საკმაოდ მდიდრად მიიჩნევა. ახალი შენობები, ცოტა ხნის წინ აშენებული ფეხბურთის მოედანი, უცნობი ჯარისკაცის საფლავი და რუსულნომრიანი ავტომობილები. ასეთი აქ უამრავია.
ბოლო წლებში, ბევრი მიგრანტი დაფუძნდა რუსეთში, მიიღეს მოქალაქეობა, მაგრამ მშობლიურ ადგილებთან კავშირი არ დაუკარგავთ. პანდემიის დაწყებამდე, ზოგიერთები ავტომობილებით ჩამოვიდნენ სოფელში და შემდეგ უკან დაბრუნება ვეღარ მოახერხეს.
ვისაც რუსეთის მოქალაქეობა აქვს, უკან თვითმფრინავით გადაფრენა შეუძლია, მაგრამ ავტომობილით წასასვლელად საქართველოს გავლაა საჭირო, რომლის საზღვარიც ასევე დაკეტილია. რუსეთში კი ბევრს არა მხოლოდ სამსახური, არამედ ოჯახებიც ჰყავთ.
რუსეთში მანქანის გარეშე დაბრუნება არ სურს სამველ გევორგიანსაც:
“2003 წლიდან სეზონური სამუშაოებიდან მიღებული შემოსავლით ვცხოვრობ. მაგრამ ახლა წასვლის შესაძლებლობა არ არის. თვითმფრინავით გადაფრენა შემიძლია, მაგრამ სომხეთში ავტომობილით ჩამოვედი. მისი აქ დატოვება არ შემიძლია. არ შეიძლება ამ პრობლემის გადაწყვეტა, არ შეიძლება ისე გაკეთდეს, რომ მანქანით წასვლა შეგვეძლოს?”
აქ იმედი აქვთ, რომ „ქალაქელი“ ხალხისგან რაიმე ინფორმაციას მაინც მიიღებენ. მაგრამ ის ქვეყნის ხელისუფლებასაც არ აქვს. ახლა სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა, ნიკოლ ფაშინიანმაც კი არ იცის, როდის მოხერხდება ამ „გაჩერებული“ სიტუაციიდან გამოსვლა.
ერევნიდან კარგ ცნობებს ელოდება გურგერ სრკოიანიც, რომელიც ყოველწლიურად დადიოდა რუსეთში:
“ადამიანები უნდა წავიდნენ. სომხეთში ცხოვრებას ვერ შევძლებთ. სეზონური სამუშაოებიდან მიღებული შემოსავლის, რუსეთის გარეშე, ადამიანები ვერ შეძლებენ”.
როგორ აისახება ეს სომხეთის ეკონომიკაზე?
ანალოგიური სიტუაცია შეიქმნა ასობით სომხურ სოფელში. რთულია ზუსტად იმის თქმა, თუ რამდენი ადამიანი მიემგზავრება ყოველწლიურად სამუშაოდ რუსეთში. ეკონომისტი გრანტ მიქაელიანი მიიჩნევს, რომ საშუალოდ, მათი რაოდენობა 60 ათასს აღწევს:
“რიცხვმა პიკს 2012-2013 წლებში მიაღწია, რის შემდეგაც შემცირება დაიწყო. უკანასკნელი 2-3 წლის განმავლობაში, დაახლოებით, 40 ათასს აღწევდა. ეს კონკრეტულად სეზონური შრომითი მიგრანტები არიან, რომლებიც გაზაფხულზე მიემგზავრებოდნენ და შემოდგომაზე ბრუნდებოდნენ. მათ ემატებათ ის მუშებიც, რომლებიც უფრო ხანგრძლივი ვადით მიდიოდნენ”.
შრომითი მიგრანტების მიერ განხორციელებული ფულადი გზავნილები ჯერ ისევ არსებით როლს ასრულებს სომხეთის ეკონომიკაში. 2018 წელს, სომხეთში გადმოირიცხა 1 მილიარდ 786 მილიონი დოლარი, 2019 წლის პირველ ნახევარში კი ამ რიცხვმა, დაახლოებით, 800 მილიონი დოლარი შეადგინა.
გადარიცხვები სახსრებით უზრუნველყოფს მოსახლეობის გარკვეულ ნაწილს, ძირითადად, სოფლების მცხოვრებლებს, რაც ქვეყანას გარკვეული სოციალური პრობლემების თავიდან არიდების საშუალებას აძლებს.
“გადარიცხვები მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. ეს ფული ზოგიერთ ოჯახს მძიმე სოციალურ მდგომარეობას უმსუბუქებს. შესაძლებლობას აძლევს, რომ ამ ოჯახებმა ფული შვილების განათლებაში ჩადონ, საცხოვრებლის პრობლემა მოიგვარონ. ანუ, გადარიცხვები გარკვეულ დამაბალანსებელ როლს ასრულებს”, – ამბობს ეკონომისტი.
ახლანდელი ვითარება სიღარიბის გაღრმავებასა და სოციალურ დაძაბულობასთან მიგვიყვანს. დაახლოებით, 200 ათასი ადამიანი დარჩება რუსეთიდან მიღებული შემოსავლის გარეშე. ასევე, უნდა გავითვალისწინოთ სომხეთში დაბრუნებული იმ ადამიანების ნაკადი, რომლებიც ადრე რუსეთში ცხოვრობდნენ. გრანტ მიქაელიანის პროგნოზით, კორონავირუსის გამო, 20 ათასამდე ადამიანი დაკარგავს სამსახურის ქვეყნის შიგნით:
“შრომის ბაზარზე, რამდენიმე პრობლემა გვაქვს. პირველი – სამუშაო ადგილების დაკარგვა სომხეთში. მეორე – სამუშაო ადგილების დაკარგვა რუსეთში და სომხეთში დაბრუნებული ადამიანების ნაკადი. მესამე – სომეხი მიგრანტები, რომლებიც ვერ წავიდნენ რუსეთში და, შესაბამისად, ვერ გამოგზავნეს ფული. ეს ყველაფერი ერთად, სომხეთს პრობლემებს შეუქმნის.”
როგორ დასაქმდნენ მიგრანტები?
სოციალური დაძაბულობის თავიდან ასარიდებლად, ხელისუფლება ადგილზე სამუშაოს პოვნას ცდილობს იმათთვის, ვინც სეზონურ სამუშაოებზე წასვლა ვერ მოახერხა. თუმცა, ახლანდელ პირობებში, როდესაც კორონავირუსის გამო ეკონომიკური მაჩვენებლები ვარდნას განიცდის და იხურება სამუშაო ადგილები, ამის გაკეთება მარტივი არ არის.
ძირითადი იმედი – კაპიტალური პროგრამები, მსხვილი სამშენებლო პროექტების განხორციელებაა: გზების, სკოლებისა და საავადმყოფოების.
პროვინციების ხელმძღვანელებმა დაიწყეს სამშობლოში დარჩენილი მუშების მონაცემების შეგროვება, რათა ის სამშენებლო კომპანიებს გადასცენ. ყველა პროვინციაში, ასეთი კი სომხეთში 11-ია, 500-დან 1000-მდე მერყეობს იმ ადამიანთა რიცხვი, რომლებმაც ადგილობრივ ხელისუფლებას მიმართა. მაგრამ მათი დასაქმებაც კი რთული იქნება. ტერიტორიული მართვისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროდან იტყობინებიან, რომ სულ 256 პროგრამა განხორციელდება, რომელიც 2 000 სამუშაო ადგილს უზრუნველყოფს.
“სამშენებლო კომპანიები თვითონ აირჩევენ ადამიანებს საერთო ბაზიდან. რთული სათქმელია, რამდენი ადამიანი დასაქმდება. მაგრამ სამშენებლო სამუშაოები სომხეთში, უკანასკნელი ორი წლის განმავლობაში, საგრძნობლად გაიზარდა. და ჩვენი თანამემამულეები ამ პლატფორმის გარეშეც შეძლებენ სამუშაოს პოვნას”, – მიაჩნია სამინისტროს პრესმდივანს, არმინე მურადიანს.
მაგრამ ბევრი ჯერ ისევ რუსეთისკენ იყურება. ვიღაც ადგილზე სამუშაოს შოვნას ვერ ახერხებს, ვიღაცას ჩვეულ მარშრუტზე უარის თქმა არ სურს. ადამიანებს რუბლის დაბალი კურსი და რუსეთში არსებული მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობაც კი ვერ აჩერებს. მაგრამ სომხეთმა, სადაც ყოველდღიურად ახალი ინფიცირებულების რაოდენობა, ჯერ კიდევ, რამდენიმე ასეულ ადამიანს შეადგენს, შეიძლება, წლის ბოლომდე საერთოდ არ გახსნას საზღვრები.
«მედიაქსელის» მხარდაჭერით
