შანტაჟი კომპრომატებით თუ გზავნილი კათოლიკოსს? ფაშინიანი ეკლესიას დაუპირისპირდა
ფაშინიანის პოსტები, რომლებიც აკრიტიკებენ ეკლესიას და მის მსახურებს
სომხეთის ხელისუფლებასა და ეკლესიას შორის ურთიერთობა კვლავ დაიძაბა. უკვე რამდენიმე დღეა, სოციალურ ქსელებში აქტიურად განიხილავენ პრემიერმინისტრ ნიკოლ ფაშინიანის მიერ გამოქვეყნებულ პოსტებს, რომლებშიც ის ღიად აკრიტიკებს ეკლესიას და სასულიერო პირებს — ზოგიერთ შემთხვევაში უხამსი სიტყვებითაც კი.
ფაშინიანის პირველი პოსტი Facebook-ზე იმდენად მოულოდნელი იყო, რომ ბევრმა იფიქრა, მისი გვერდი დაჰაკეს. თუმცა, ამას მალევე მოჰყვა სხვა, მსგავსი შინაარსის პოსტებიც, რამაც საზოგადოებას დაარწმუნა, რომ ისინი ნამდვილად თავად პრემიერმინისტრის მიერ იყო დაწერილი.
სოციალურ ქსელებში პოსტებმა მყისიერი და ფართო გამოხმაურება გამოიწვია. ნაწილი ფაშინიანს მხარს უჭერს, თუმცა უმრავლესობა მიუღებლად მიიჩნევს მსგავსი სიტყვების გამოყენებას სახელმწიფოს მეთაურის მხრიდან. ზოგმა გაიხსენა პრემიერის მეუღლის, ანა აკოპიანის წამოწყებული კამპანია — “განათლების მიღება მოდაშია“ — და ირონიულად დაამატა: “აი შენც – ‘მოდური განათლება’!“
კრიტიკამ ფაშინიანი არ შეაჩერა. მოგვიანებით მან დაწერა, რომ სომხეთის რესპუბლიკას უნდა ჰქონდეს გადამწყვეტი ხმა სრულიად სომეხთა კათოლიკოსის არჩევის პროცესში და რომ კანდიდატები უნდა გადიოდნენ კეთილსინდისიერების შემოწმებას.
“ეს არ არის შანტაჟი რომელიმე უცნობი ან უღირსი სასულიერო პირის მიმართ. ეს გზავნილია სომხური სამოციქულო ეკლესიის უმაღლესი ხელმძღვანელობის — კათოლიკოსის მისამართით,“ — განაცხადა პოლიტიკურმა მიმომხილველმა აკოპ ბადალიანმა.
მისი შეფასებით, არ არის გამორიცხული, რომ ფაშინიანი მომავალში შეეცადოს ეს თემა გამოიყენოს, როგორც წინასაარჩევნო დაპირება ან თუნდაც პოლიტიკური მიღწევა.
ხელისუფლებასა და ეკლესიას შორის დაძაბულობა განსაკუთრებით გამწვავდა 2020 წლის მეორე ყარაბაღის ომის შემდეგ, როდესაც სრულიად სომეხთა კათოლიკოსი გარეგინ II გაერთიანდა იმ მოთხოვნასთან, რომელიც პრემიერის გადადგომას ითხოვდა.
ფაშინიანის პოსტებს წინ უსწრებდა მთავრობის სხდომა, სადაც მან ეკლესიები “ნაგვით სავსე სათავსოებად“ მოიხსენია, სადაც “უხამსი ნივთები ინახება“.
სასულიერო პირების მხრიდან მწვავე რეაქცია მოჰყვა ამ შედარებას. ეჩმიაძინის კანცელარიის მდივანმა აღნიშნა, რომ “ხელისუფლების მაღალ თანამდებობაზე მყოფმა პირმა ვერ შეძლო დაემალა თავისივე პროპაგანდირებული ‘მოდური განათლების’ ნაკლებობა“.
გუგარქის ეპარქიის წინამძღოლმა ფაშინიანი “ქვეყნის მთავარ სულიერად დაავადებულად“ მოიხსენია, ხოლო სიუნიქის ეპარქიის წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ ასეთი გამონათქვამები საზოგადოებაში წმინდა ფასეულობებს აკნინებს.
გთავაზობთ საზოგადოებისა და ანალიტიკოსების შეფასებებს
“გადამწყვეტი ხმა კათოლიკოსის არჩევის საკითხში“ — ფაშინიანის სკანდალური განცხადება
“პატივცემულო, განაგრძე შენი ბიძის ცოლთან სექსი. შენ რა გესაქმება ჩემთან?“ — 30 ივნისის დილას ასეთი პოსტი გამოაქვეყნა სომხეთის პრემიერმინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა საკუთარ Facebook-გვერდზე.
ვის მიმართ იყო ამ შემთხვევაში მიმართული პასაჟი, უცნობია. თუმცა მას მალევე მოჰყვა სხვა პოსტებიც, რომლებშიც ფაშინიანი აგრძელებდა კრიტიკას სასულიერო პირების მისამართით. ერთ-ერთ პოსტში პრემიერმინისტრი სვამდა კითხვას, რამდენად ერთგულნი არიან უმაღლესი სასულიერო იერარქიის წარმომადგენლები უბიწოების აღთქმის მიმართ.
“რა ხდება, როცა ირკვევა, რომ სასულიერო პირი არღვევს უბიწოების აღთქმას? მას ხსნიან თანამდებობიდან, ან იერარქიიდან. მაგრამ რა არის მორალურად უფრო სწორი — საკუთარი ნებით გადადგომა თუ მუდმივი შიში, რომ გამოძიება დაიწყება და სიმართლე გამომჟღავნდება?“ — წერს ფაშინიანი.
მისი თქმით, ყველა სასულიერო პირმა, ვინც არღვევს უბიწოების აღთქმას, უნდა დატოვოს ეკლესია, რადგან “ხალხს აქვს უფლება, რომ ჰყავდეს ეკლესია, რომელსაც სულიერი და მორალური ღირებულებები გააჩნია“.
მოგვიანებით ფაშინიანმა კათოლიკოსის არჩევის წესზეც ისაუბრა:
“სომხეთის რესპუბლიკას უნდა ჰქონდეს გადამწყვეტი ხმა სრულიად სომეხთა კათოლიკოსის არჩევის პროცესში. კანდიდატები უნდა გადიოდნენ კეთილსინდისიერების შემოწმებას. ეს საკითხი ერთხელ და სამუდამოდ უნდა გადაწყდეს“.
“სიტყვამ ‘სათავსომ’ ისინი შეშალა“ – პრემიერმინისტრის მეუღლე
ნიკოლ ფაშინიანის პოსტებს პარალელურად დაემატა მისი მეუღლის, ანა აკოპიანის განცხადებებიც. მან კათოლიკოსს “ქვეყნის მთავარი მაფიოზი“ უწოდა და ეკლესიის წინააღმდეგ რიგი მკაცრი ფორმულირებები გამოიყენა.
“ქვეყნის მთავარი პედოფილები გაგიჟდნენ იმაზე, რომ ეკლესია ‘სათავსოს’ შევადარეთ. რა თქმა უნდა, ასე უნდა მომხდარიყო — სათავსო ხომ სიგიჟით მოცული შავმანტიიანების ცხოვრების ბნელ კუთხეებს ნიშნავს. სწორედ ასეთ ‘სათავსოებში’ ხდებოდა უკუღმართობანი“, — დაწერა აკოპიანმა.
მან საკუთარ გვერდზე იმ ადამიანების პოსტებიც გააზიარა, ვინც პრემიერმინისტრს აკრიტიკებდა და მათ საჯარო გაკიცხვას მიჰყო ხელი. ერთ-ერთი ასეთი პოსტი იყო ქალთა რესურსცენტრის განცხადება, რომელსაც ათზე მეტი არასამთავრობო ორგანიზაცია შეუერთდა:
“ქალის მიმართ სექსუალური ხასიათის დამამცირებელი და მიზოგინური ლექსიკა დაუშვებელია — პოლიტიკურ კონტექსტში ან მიზნის მიუხედავად — განსაკუთრებით მაშინ, როცა ეს მოდის ქვეყნის უმაღლესი თანამდებობის პირისგან“.
საერთაშორისო უფლებადამცველმა ორგანიზაციებმა ფაშინიანს მოუწოდეს, წაშალოს პოსტი და ბოდიში მოიხადოს იმ დისკრიმინაციული განცხადებისთვის, რომელიც სავარაუდო სასულიერო პირის მეწყვილის შესახებ იყო.
“აჰა, ზოგიერთს თვალები აეხილა. საგულდაგულოდ. სასიხარულოა, თუნდაც მაშინ, როცა იცავენ ქალს, რომლის ვინაობაც არ იციან“, — ირონიულად უპასუხა აკოპიანმა კრიტიკოსებს.
მისი თქმით, იმავე ორგანიზაციებს ბოლო 7 წლის განმავლობაში არ დაუნახავთ სექსისტური კამპანიები, რომლებიც, როგორც ის ამტკიცებს, პოლიტიკური ოპონენტების მხრიდან მის წინააღმდეგ მიმდინარეობდა. აკოპიანი დარწმუნებულია, რომ მათ უბრალოდ თავადაც პოლიტიკური მიზნები ამოძრავებთ.
ამავე დროს, პრემიერის მეუღემ გამოაცხადა ახალი კომისიის შექმნის შესახებ: მოძრაობის, „განათლების მიღება მოდაშია“ ფარგლებში დაფუძნდა „ეფექტური კომუნიკაციისა და ზრდილობის უნარების პოპულარიზაციის კომისია“. მან ხელოვნებისა და კულტურის წარმომადგენლებს თანამშრომლობისკენ მოუწოდა.
“ფაშინიანმა, როგორც ჩანს, გადაწყვიტა, ავტოკრატი გახდეს“ – მთავარეპისკოპოსი ბაგრატ გალსტანიანი
ტავუშის ეპარქიის წინამძღოლმა, არქიეპისკოპოსმა ბაგრატ გალსტანიანმა განაცხადა, რომ პრემიერმინისტრ ნიკოლ ფაშინიანის მიერ ეკლესიის წინააღმდეგ წამოწყებული აქტიურობა სრულიად შემთხვევითი არ არის და დროულად დაემთხვა სრულიად სომეხთა კათოლიკოსის მიერ შვეიცარიაში გამართულ საერთაშორისო კონფერენციაში მონაწილეობას, რომელიც მთიან ყარაბაღში სომხური მემკვიდრეობის დაცვას ეძღვნებოდა.
კონფერენცია — “რელიგიური თავისუფლება: სომხური სულიერი, კულტურული და ისტორიული მემკვიდრეობის შენარჩუნება არცახში“ — სომეხთა კათოლიკოსის ინიციატივით მსოფლიო ეკლესიათა საბჭომ მოაწყო.
გალსტანიანის შეფასებით, სავსებით აშკარაა ეკლესიის წინააღმდეგ თავდასხმის მიზეზი: ეკლესია რჩება ბოლო ბასტიონად სომხური იდენტობისა და ღირებულებების დასაცავად.
“ეკლესიის სამიზნედ გადაქცევა მიუთითებს იმაზე, რომ ხელისუფლებამ უკვე ამოწურა ყველა სხვა საშუალება, რათა თავის მომხრეებს თავი მოაწონოს — ახლა ცდილობს პოპულარობა სწორედ ასე მოიპოვოს“, — განაცხადა ეპისკოპოსმა.
მისი აზრით, ხელისუფლებაში ქუჩის პროტესტის გზით მოსული “რევოლუციური გუნდი“ დღემდე ვერ აცნობიერებს, რა თანამდებობა უკავიათ და როგორ უნდა მოიქცნენ.
2024 წელს თავად არქიეპისკოპოსმა ბაგრატ გალსტანიანმაც დაიწყო ქუჩის პოლიტიკური აქტივობა. მან უხელმძღვანელა ოპოზიციურ მოძრაობას “ტავუში სამშობლოს სახელით“, რომელიც თავდაპირველად სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის დემარკაციის წინააღმდეგ გამოვიდა, მაგრამ მალევე მის ძირითად მოთხოვნად პრემიერმინისტრ ფაშინიანის გადადგომა იქცა.
დროის გასვლასთან ერთად, მოძრაობის წევრებმა განაცხადეს, რომ პრემიერის პოსტზე მათ კანდიდატად სწორედ გალსტანიანი განიხილებოდა. თუმცა პარალელურად ტავუშ-გაზახის მონაკვეთზე დემარკაციის პროცესის დაწყებამ დააჩქარა მოძრაობის გავლენის შემცირება.
გალსტანიანი აკოპიანის განცხადებებსაც პასუხობს
არქიეპისკოპოსმა ასევე ისაუბრა პრემიერის მეუღლის, ანა აკოპიანის მიერ გაკეთებულ სკანდალურ განცხადებებზე, მათ შორის — ეკლესიის მიმართ პედოფილიაში დაუსაბუთებელ ბრალდებებზე:
“მოვუწოდებ ჩემს სულიერ ძმებსა და პირველსაყდარ ეჩმიაძინს, დაიწყონ სამართლებრივი პროცესი ამ ადამიანების წინააღმდეგ. მათ მიერ გავრცელდა ბრალდება პედოფილიაზე“, — განაცხადა გალსტანიანმა.
მისი თქმით, ფაშინიანს აშკარად სურს თავი მხოლოდ სახელმწიფოს კი არა, ეკლესიის მეთაურადაც წარმოსახოს.
“როგორც ჩანს, ფაშინიანი ცდილობს ერთდროულად განასახიეროს ეკლესიისა და სახელმწიფოს თავი — ფაქტობრივად, ავტოკრატის როლში აპირებს შესვლას,“ — თქვა მან.
კომენტარები სოციალური ქსელებიდან
ფაშინიანის საჯარო განცხადებებმა, მათ შორის კათოლიკოსის არჩევაში სახელმწიფოს მონაწილეობის საკითხზე და ეკლესიის მიმართ შეურაცხმყოფელი ტერმინების გამოყენებამ, საზოგადოების ღია კრიტიკა გამოიწვია. სოციალური ქსელები ამ დღეებში დისკუსიის მთავარი არენა გახდა.
კათოლიკოსის არჩევის საკითხი: ხალხის ხმა თუ ეკლესიის უფლება?
მომხრეებიც და ოპონენტებიც აქტიურად გამოეხმაუნენ პრემიერის ინიციატივას — სახელმწიფოს გადამწყვეტი როლის მინიჭებას სრულიად სომეხთა კათოლიკოსის არჩევაში.
“რა თქმა უნდა, დადგა დრო, რომ მოქმედი კათოლიკოსი გადადგეს და მის ადგილას მოვიდეს ახალი — ისეთი, რომელსაც ხალხი პატივს სცემს და რომელიც ნამდვილი სულიერი ლიდერი იქნება“, — წერს ერთ-ერთი მომხმარებელი.
თუმცა ამ მოსაზრებას ბევრი საპირისპიროდ აფასებს და მიუთითებს სეკულარიზმის პრინციპზე:
“სომხეთი სეკულარული სახელმწიფოა და არა თეოკრატია. სახელმწიფო არ უნდა ჩაერიოს რელიგიურ საქმეებში, ისევე როგორც ეკლესიამ არ უნდა ითამაშოს როლი პოლიტიკაში“.
“მხოლოდ უგუნურს და ურწმუნოს შეიძლება სჯეროდეს, რომ სახელმწიფომ უნდა გადაწყვიტოს, ვინ იქნება სრულიად სომეხთა კათოლიკოსი. ეს არა მხოლოდ საშიში ცდომილებაა, არამედ ეკლესიის, ჩვენი ისტორიისა და სულიერი იდენტობის ღრმა უპატივცემულობაა. ეკლესია პოლიტიკური ინსტიტუტი არ არის“.
პრემიერის ლექსიკა
ფაშინიანის მიერ ფეისბუკზე გამოქვეყნებულ პოსტში გამოყენებულმა ბილწსიტყვაობამ საზოგადოებაში განსაკუთრებული აღშფოთება გამოიწვია. მოქალაქეები მიუთითებენ, რომ ასეთ ტონალობას შეუძლია დააზიანოს ქვეყნის საერთაშორისო იმიჯი და შიდა კულტურული ნორმები.
“სირცხვილია. ქვეყნის ლიდერი ასე არ უნდა იქცეოდეს. ბატონო პრემიერო, თქვენგან უამრავი მოზარდი იღებს მაგალითს. თქვენს ყველა დაუფიქრებელ სიტყვას შეუძლია გავლენა მოახდინოს ქვეყნის იმიჯზე“.
“გქონდეთ მაინც წვეთი პატივისცემა იმ ადამიანების მიმართ, რომლებმაც თქვენ აგირჩიეს. იმუშავეთ. ნუ გვჭრით თავს მთელ მსოფლიოში“.
ზოგი მომხმარებელი კი პრემიერის სიტყვიერ აგრესიას იმითაც აკრიტიკებს, რომ ის არ მიმართავს მსგავს ტონს სომხეთის გარე მტრების მიმართ:
“ბატონო ფაშინიან, რატომ არ წერთ ასე ღიად აზერბაიჯანელების ან ალიევის მისამართით, რომლებმაც სომხეთის ახალგაზრდობის მთელი თაობა გაანადგურეს? იმათ მიმართ, ვინც ჩვენი სამშობლოს სამოთხის ნაწილი წაგვართვა და საჯარო სივრცეებში თქვენზე იცინოდა?“
ანალიტიკოსების მოსაზრებები
სომხეთის პრემიერმინისტრის ბოლოდროინდელი განცხადებები ეკლესიის მიმართ, კერძოდ კი სრულიად სომეხთა კათოლიკოსის არჩევაში სახელმწიფო მონაწილეობის შესახებ, ექსპერტების ნაწილის შეფასებით, ხელისუფლების მხრიდან წინასაარჩევნო შეტევის და პოლიტიკური პოლარიზაციის მკაფიო ნიშანია.
“კომპრომატების ფაზაში შევედით“ — აკოპ ბადალიანის შეფასება
პოლიტიკურმა მიმომხილველმა აკოპ ბადალიანმა პრემიერის განცხადება შესაძლო გამოძიებაზე ეკლესიის მაღალერარქების ცხოვრების წესის შესახებ, ფაქტობრივად, გაფრთხილებად შეაფასა:
“ეს შესაძლოა გაფრთხილებაა ეკლესიისთვის, რომ ხელისუფლებას კომპრომატები აქვს. 2026 წლის არჩევნების წინ პოლიტიკური ბრძოლა ახალი დონის კონფრონტაციის ფაზაში შედის — კომპრომატების დონეზე“, — წერს ბადალიანი თავის ტელეგრამ-არხზე.
მისი ვარაუდით, საზოგადოება შესაძლოა მალე გახდეს მასშტაბური პოლიტიკური სპექტაკლების ან უპრეცედენტოდ მძაფრი შიდა დაპირისპირების მოწმე.
კონსტიტუცია და საფრთხე სამართლებრივ საფუძველს მიღმა — სურენ სურენიანცის შეხედულება
პოლიტოლოგი სურენ სურენიანცი პრემიერის ინიციატივებს, მათ შორის კათოლიკოსის კანდიდატების “მორალურ შემოწმებას“, კონსტიტუციურად და სამართლებრივად გაუმყარებელ საფრთხედ აფასებს:
“ფაშინიანის განცხადებებს არანაირი კონსტიტუციური ან იურიდიული საფუძველი არ გააჩნია. ეს პოლიტიკური და სამართლებრივი თვალსაზრისით უკიდურესად საშიში ინიციატივებია“.
თუმცა, ანალიტიკოსი აღნიშნავს, რომ თვითონ ეკლესიაც არ უნდა დაკმაყოფილდეს მხოლოდ კრიტიკით:
“ეკლესიამ უნდა იმუშაოს საკუთარ რეფორმებზე. არ უნდა აყვეს კრიტიკაში და არ უნდა მისცეს ფაშინიანს საშუალება, გამოიყენოს ეს სიტუაცია პოლიტიკური სარგებლისთვის. ეკლესიამ უნდა შესთავაზოს საზოგადოებას შინაარსობრივი დღის წესრიგი, რომელიც შეძლებს კონსოლიდაციას — ფაშინიანის გარეშე“.
“ანტიეკლესიური კამპანია აზერბაიჯანის რიტორიკას ეხმიანება“ — ტატევიკ აირაპეტიანი
ექსპერტი აზერბაიჯანის საკითხებში, ტატევიკ აირაპეტიანი, ფაშინიანის მხრიდან ეკლესიის მიმართ დაწყებულ კამპანიას “ხულიგნობას“ უწოდებს და მას რეგიონულ უსაფრთხოებას უკავშირებს:
“ეს კამპანია ეხმიანება ბაქოს განცხადებებს, რომელთა მიზანია სიძულვილის გაღვივება სომხური ეკლესიისა და ქრისტიანობის მიმართ“.
მისი თქმით, სომხეთის ეკლესია აქტიურად წარადგენს საერთაშორისო ფორმატებში ინფორმაციას აზერბაიჯანში მდებარე სომხური კულტურული მემკვიდრეობის განადგურების შესახებ და ასეთ ფონზე ბაქოს “ნერვიულობას“ იწვევს ეკლესიის აქტიურობაც ტყვეების საკითხში.
“ბაქო ცდილობს წარმოაჩინოს თავი როგორც ქრისტიანობისადმი ტოლერანტური ქვეყანა, მაგრამ ეს მათ არ გამოსდით. ამიტომ საქმეში ერთვება ‘ადგილობრივი კოლაბორაციონისტი’, რომლის მიზანია საზოგადოებაში სიძულვილის მორიგი ტალღის აგორება და ეკლესიის დისკრედიტაცია საერთაშორისო ასპარეზზე“, — აცხადებს აირაპეტიანი.
პოლიტიკური კრიზისი და სანდოობის კრახი — არმან ტატოიანის შეფასება
ყოფილი სახალხო დამცველი არმან ტატოიანი ფიქრობს, რომ ფაშინიანი უხეში და შეურაცხმყოფელი ტონისკენ რეიტინგების დაცემამ მიიყვანა:
“ბოლო მონაცემებით, სომხეთის ეკლესიას 71% ენდობა, მაშინ როდესაც ფაშინიანისა და მისი პარტიის მხარდაჭერა მხოლოდ 17%-ს შეადგენს. ეს აშკარად აშფოთებს პრემიერმინისტრს“.
ტატოიანი ამტკიცებს, რომ ხელისუფლება სარგებლობს პრემიერის სტატუსით და ცდილობს ანტიკონსტიტუციური გავლენა მოახდინოს ეკლესიის საკითხებზე.
“ფაშინიანი თავისი პარტიის ლიდერის სტატუსით ლაპარაკობს ეკლესიის ხელში ჩაგდებაზე. ეს მხოლოდ პოლიტიკური არაა — ეს ღრმა კრიზისის გამოვლინებაა“.
იგი საზოგადოებას მოუწოდებს, არ გახდნენ “პოლიტიკური სპექტაკლის მაყურებლები“ და წინააღმდეგობა გაუწიონ სიძულვილის პროპაგანდას.
