მოსაზრება: რუსი მესაზღვრეები სომხეთის აეროპორტს ტოვებენ, რაც აძლიერებს ქვეყნის სუვერენიტეტს
რუსმა მესაზღვრეებმა ზვართნოცის აეროპორტი დატოვეს
პირველი აგვისტოდან ზვართნოცის აეროპორტში რუსი მესაზღვრეები აღარ იქნებიან, რომლებიც სომხეთის საჰაერო საზღვარს 32 წლის განმავლობაში აკონტროლებდნენ.
მანამდე ერთი დღით ადრე რუსეთის FSB-ის წარმომადგენლებმა სომხურ მხარეს გადასცეს სახელმწიფო საზღვრის დაცვის ფუნქციები. ამ დრომდე არ არის ცნობილი, რამდენი რუსი მესაზღვრე მსახურობდა ერევნის აეროპორტში.
აშშ-ის სახელმწიფო მდივნის თანაშემწემ ევროპისა და ევრაზიის საკითხებში ჯეიმს ო’ბრაიენმა ცოტა ხნის წინ განაცხადა, რომ რამდენიმე ათასი რუსი სამხედრო ტოვებს სომხეთს.
სომეხი ექსპერტების უმეტესობა დადებითად აფასებს სომხეთის ხელისუფლების ამ ნაბიჯს და მიიჩნევს, რომ ეს მნიშვნელოვანია ქვეყნის სუვერენიტეტის განმტკიცებისთვის.
ამავდროულად, ექსპერტები აქტიურად განიხილავენ რამდენიმე საკითხს, რომელიც დაკავშირებულია რუსი მესაზღვრეების გაყვანასთან. კერძოდ, დატოვებენ თუ არა ისინი სომხეთის ტერიტორიას და ექნებათ თუ არა წვდომა სომხეთის საზღვარზე გადაადგილების მონაცემთა ბაზაზე.
ზვართნოცის აეროპორტში რუსი მესაზღვრეები 1992 წლიდან არიან განლაგებული. 30 სექტემბერს ერევანმა და მოსკოვმა ხელი მოაწერეს შეთანხმებას „რუსეთის სასაზღვრო ჯარების სტატუსის შესახებ სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე და მათი საქმიანობის პირობების შესახებ“. ამ დოკუმენტის მიხედვით, სომხეთმა ნება დართო რუსეთის სასაზღვრო ჯარებს აკონტროლონ სახელმწიფო საზღვარი თურქეთთან და ირანთან.
2020 წლის 44-დღიანი ომის შემდეგ, სომხეთის ხელისუფლების მოთხოვნით, რუსი მესაზღვრეები ასევე განლაგდნენ ტავუშის, სიუნიკის, ვაიოც ძორის, გეღარქუნიკისა და არარატის რეგიონებში. თუმცა, ფაშინიან-პუტინის შეხვედრის შემდეგ, რომელიც შედგა 2024 წლის 8 მაისს, გაჩნდა ინფორმაცია, რომ რუსი მესაზღვრეები დატოვებდნენ ამ ტერიტორიებს, მაგრამ გააგრძელებდნენ სამსახურს სომხეთ-თურქეთის და სომხეთ-ირანის საზღვარზე.
- „სომხეთს შეუძლია თავად უზრუნველყოს თავისი აეროპორტის უსაფრთხოება რუსეთის გარეშე“ – უშიშროების საბჭოს მდივანი
- ყველა რუსმა მესაზღვრემ უნდა დატოვოს სომხეთი. მოსაზრება
„საკითხი სამუშაო ხასიათისაა და არა პოლიტიკური“
2024 წლის მარტში სომხეთის ხელისუფლებამ ოფიციალური წერილი გაუგზავნა რუსეთის ფედერაციას ზვართნოცის აეროპორტში რუსეთის FSB-ეს მესაზღვრეების სამსახურის შეწყვეტის შესახებ. ამის შესახებ უშიშროების საბჭოს მდივანმა, არმენ გრიგორიანმა განაცხადა, 12 მარტს კი სომხეთის პრემიერმინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა განაგრძო თემის განხილვა:
„საკითხი არის ოპერატიული და არა პოლიტიკური ან გეოპოლიტიკური.”
პრემიერის თქმით, სომხეთის სასაზღვრო სამსახურს აქვს “საკმარისი გამოცდილება და უნარები“, რათა დამოუკიდებლად განახორციელოს სასაზღვრო კონტროლი.
ამ განცხადებების შემდეგ სომხეთის ეროვნულმა უშიშროების სამსახურმა სასაზღვრო ჯარების შევსების აუცილებლობის შესახებ განაცხადა.
აეროპორტის სახელმწიფო საზღვრის დაცვა სომხურ მხარეს გადაეცა
უფლებამოსილების გადაცემის ოქმს 31 ივლისს მოაწერეს ხელი სომხეთის ეროვნული უსაფრთხოების სამსახურის სასაზღვრო ჯარების მეთაურმა ედგარ ჰუნანიანმა და რუსეთის ფედერაციის FSB-ს სომხეთში სასაზღვრო დეპარტამენტის უფროსმა რომან გოლუბიცკიმ.
„სომხური მხარე მადლობას უხდის რუსულ მხარეს ზვართნოცის საჰაერო გამშვებ პუნქტზე სასაზღვრო კონტროლის უზრუნველსაყოფად გაწეული ერთობლივი სამსახურისთვის და აცხადებს, რომ რუსული მხარის მიმართ პრეტენზია არ აქვს“, – ნათქვამია პროტოკოლში.
“აეროპორტიდან რუსი ძალოვნების გაცილების ოფიციალური ცერემონიაც გაიმართა. რუსმა მესაზღვრეებმა სომეხ კოლეგებს გადასცეს „ფასდაუდებელი გამოცდილება, ცოდნა და უნარები, რამაც საიმედო საფუძველი ჩაუყარა საგუშაგოს მაღალ დონეზე შემდგომი ფუნქციონირებისთვის“, – განაცხადა მაქსიმ სელეზნევმა.
„რუსი მესაზღვრეების მიერ ერთობლივი სამსახურის 32 წლის განმავლობაში გადაცემული გამოცდილება და ცოდნა კვლავაც იქნება გამოყენებული სამშობლოს სამსახურში“, – განაცხადა სომხეთის სასაზღვრო ჯარების სარდალმა ედგარ ჰუნანიანმა.
კომენტარები
რუსებს, რომლებმაც დატოვეს აეროპორტი, შეინარჩუნეს წვდომა ყველა მონაცემზე, ამბობს დანიელ იოანისიანი, არასამთავრობო ორგანიზაცია “ინფორმირებული მოქალაქეების კავშირის” პროგრამის კოორდინატორი:
„მათ აქვთ წვდომა სასაზღვრო ელექტრონულ საინფორმაციო სისტემაზე, რომლის წყალობითაც შეძლებენ დაინახონ არა მხოლოდ მეგრის საგუშაგოზე ამ წუთებში გამვლელის, არამედ ზოგადად ნებისმიერი მოქალაქის მოძრაობა. ეცოდინებათ, როდის შევიდა სომხეთში, როდის წავიდა, ვისთან შევიდა, რა ტრანსპორტით და ა.შ.”
იოანისიანი აცხადებს, რომ რუსული მხარე უკანონოდ ფლობს ამ მონაცემებს, რადგან სომხეთში რუსი მესაზღვრეების განლაგების შესახებ შეთანხმება „არ არის რატიფიცირებული საერთაშორისო შეთანხმება“.
რუსი მესაზღვრეების აეროპორტიდან გაყვანა მნიშვნელოვანი ნაბიჯია სომხეთის სუვერენიტეტის განმტკიცების თვალსაზრისით, ამბობს პოლიტოლოგი არეგ კოჩინიანი.
„ადრე ერთობლივი მსახურება სომხეთის მთავარ საგუშაგოზე, ზვართნოცის აეროპორტში ხდებოდა, ხოლო რუსულ მხარეს ჰქონდა წვდომა სომხეთში გადაადგილების მონაცემთა ბაზაზე. ეს იყო პრობლემატური როგორც სომხეთის სუვერენული სახელმწიფოებრიობის ფორმირების, ისე დასავლელ პარტნიორებთან ურთიერთობის გაღრმავების თვალსაზრისით.“
კოჩინიანი დარწმუნებულია, რომ რუს მესაზღვრეებს, რომლებმაც დატოვეს ზვართნოცი, აღარ ექნებათ წვდომა მოქალაქეთა გადაადგილების მონაცემთა ბაზაზე:
„ზვართნოცის აეროპორტში მომსახურე ოფიცრებს ჰქონდათ წვდომა ამ პროგრამაზე. ოფიცრებს, რომლებიც აგრძელებენ სამსახურს ირანის საზღვარზე, შეზღუდული წვდომა ექნებათ. მაგრამ იმის თქმა, რომ რუსულ მხარეს აქვს სრული წვდომა პროგრამულ უზრუნველყოფაზე, არასწორია”.
რაც შეეხება საკითხს, დატოვებენ თუ არა რუსი მესაზღვრეები სომხეთის ტერიტორიას, კოჩინიანი მიიჩნევს, რომ ისინი გადაყვანილნი იქნებიან უკრაინის ფრონტზე:
„ამ ეტაპზე რუსეთის ფედერაციას რეალურად ესაჭიროება ამ პერსონალის სხვა ადგილას გადაყვანა და მათი გამოყენება – ვგულისხმობ უკრაინას“.
პოლიტოლოგის აზრით, სომხეთში დაწყებული პროცესის შემდეგი ნაბიჯი უნდა იყოს რუსი მესაზღვრეების გაყვანა სომხეთ-ირანის საზღვრიდან.
