სიღარიბე და გაუფრთხილებლობა ბავშვების წინააღმდეგ. როგორ ცხოვრობენ ბავშვები საქართველოში
როგორ ცხოვრობენ ბავშვები საქართველოში
1 ივნისი ბავშვთა დაცვის საერთაშორისო დღეა. როგორ ცხოვრობენ ბავშვები საქართველოში, ამის საილუსტრაციოდ რამდენიმე ფაქტიც კმარა, მაგალითად ის, რომ მხოლოდ 2025 წლის პირველ ოთხ თვეში, სიღარიბეს, უხარისხოდ და უსაფრთხოების წესების დაცვის გარეშე დაწყებულ თუ მიტოვებულ მშენებლობებს, ათი არასრულწლოვანი ემსხვერპლა.
სულ რამდენი არასრულწლოვანია გარდაცვლილი საქართველოში, ბოლო წლებში, სიღარიბის თუ გაუფრთხილებლობის გამო, ასეთი სტატისტიკის მოპოვება შეუძლებელია. როგორც წესი, ასეთ შემთხვევებში ძიება გაუფრთხილებლობის, გულგრილობის, უსაფრთხოების წესების დარღვევის და სხვა მსგავსი მუხლებით იწყება, არცერთი უწყება მონაცემებს შინაარსობრივად არ ახარისხებს.
საჯაროდ, მედიაში გახმაურებული შემთხვევების მიხედვით კი, ბოლო ხუთ წელიწადში გარდაცვლილი არასრულწლოვნების რაოდენობა 30-ს აღემატება.
JAMnews-მა შეკრიბა გახმაურებული შემთხვევები და თავი მოუყარა, რიცხვებს, რომლებიც კარგად აჩვენებს, როგორ ცხოვრობენ ბავშვები საქართველოში.
___________________________________________________
ნიკოლოზი, 13 წლის. თბილისი, ავჭალა
ფოტო: სოციალური ქსელი
2025 წლის 11 აპრილს, გვიან ღამით, თბილისში, ავჭალის დასახლებაში, საცხოვრებელი კორპუსის ლიფტის შახტში 13 წლის ნიკოლოზ კოკოშაშვილი ჩავარდა. ის ვერ გადაარჩინეს, კლინიკაში გადაყვანის შემდეგ ბიჭი გარდაიცვალა.
ნიკოლოზის ერთ-ერთი მეზობელი “რადიო თავისუფლებასთან” ჰყვება, რომ ნიკოლოზი და მისი მეგობრები შენობის სახურავზე იყვნენ ასული, უკვე ბნელოდა, ერთმანეთს ფანრებით უნათებდნენ გზას. ნიკოლოზი ლიფტის შახტში, რომელიც ღიად არის დატოვებული, სახურავიდან ჩავარდა.
„ბავშვს თითქმის ყველა ორგანო დაზიანებული ჰქონდა: კუჭი, ღვიძლი, ფილტვები…იმდენად მძიმე დაზიანებები ჰქონდა, რომ გადარჩენის შანსი, ფაქტობრივად, არ არსებობდა…”, – ჰყვება ნიკოლოზის მეზობელი.
კორპუსი, სადაც შემთხვევა მოხდა, ნიკოლოზის სახლის მეზობლად დგას, რამდენიმე ასეულ მეტრში. შენობა სანახევროდ დანგრეულია. ადგილზე ყვებიან, რომ კორპუსი გრუნტის წყალში იძირება, ამიტომ “ტიტანიკი” შეარქვეს.
დიდი, შავი და უსახური, ტიპიური საბჭოთა კორპუსის დიდი ნაწილი დაცლილია. ამ ნაწილს აღარც კარ-ფანჯრები აქვს შერჩენილი. ღია ადგილებიდან შემზარავი შავი სიცარიელე მოსჩანს.
კორპუსის ალბათ სადღაც მესამედ ნაწილს, მთელი ფანჯრების, მათ შორის, ზოგან გაახლებული, მეტალოპლასტმასების არსებობით შეატყობთ, რომ იქ ადამიანები ჯერ კიდევ ცხოვრობენ. ამას აქა-იქ აივნებზე მოფრიალე სარეცხიც მოწმობს.
ადგილობრივები ყვებიან, რომ ისინი წლებია ითხოვენ ამ კორპუსის შეკეთებას, რამდენჯერმე მიმართეს მერიასაც, მაგრამ, უშედეგოდ.
თბილისის მერია ამბობს, რომ ეს შენობა 80-იანი წლებიდან ავარიულია, ის შეკეთებას არ ექვემდებარება, ამიტომ, ადგილობრივებს გასახლებას სთავაზობს. ეს ტექსტი მერიამ 13 წლის ნიკოლოზის გარდაცვალების დღეს გამოაქვეყნა. ამ განცხადებაში მერია ამბობდა, რომ ხალხს გასახლება წლების წინ შესთავაზა, მაგრამ, ზოგმა უარი თქვა.
დათუნა, 13 წლის. ბათუმი, ბარცხანის დასახლება
ფოტო: “ბათუმელები”.
2025 წლის 8 აპრილს, ბათუმის სადგურის მიმდებარე ტერიტორიაზე, ბარცხანაში, 13 წლის დათუნას სამგზავრო მატარებელი დაეჯახა. ის სკოლიდან სახლში ბრუნდებოდა და ლიანდაგს კვეთდა. ლიანდაგი სკოლასა და დასახლებულ პუნტქს შორის გადის. არასრულწლოვანი ადგილზე გარდაიცვალა.
ლიანდაგებზე, იმ ადგილას, სადაც შემთხვევა მოხდა, ხის ფიცრებია დაგებული. ფიცრების უმეტესობა უკვე დამპალია. . გამოცემა “ბათუმელები” წერს, რომ ამ ლიანდაგს დღეში ასობით ბავშვი გადის, ირგვლივ კი არანაირი უსაფრთხოების ნიშნები არ არის – არც შუქნიშანია, არც გამაფრთხილებელი წარწერები, რომ იქ მატარებელი მოძრაობს.
ბავშვის დაღუპვის დღეს „საქართველოს რკინიგზა“ მხოლოდ სამძიმრით შემოიფარგლა, ბათუმის მერიას კი განცხადებაც არ გაუვრცელებია.
თხრილში ჩავარდნილი პატარა ბიჭები. ბათუმი,”ოცნების ქალაქი”
ფოტო: “აჭარა თაიმსი”
2025 წლის 15 თებერვალს ბათუმში, ე.წ. „ოცნების ქალაქში”, ორი ბავშვი თხრილში ჩავარდა და დაიღუპა. 5 და 8 წლის ბიჭები იმ ტერიტორიაზე ჩავარდნენ ორმოში, სადაც სამშენებლო სამუშაოები მიმდინარეობდა. მათ ექვსი საათის განმავლობაში ეძებდნენ. ბიჭები მეზობლები იყვნენ და ერთად თამაშობდნენ. ცხედრები ერთ-ერთი ბავშვების ბაბუამ, წყლით სავსე ორმოში იპოვა.
თვითმხილველების ვერსიით, ორმოში თავდაპირველად პატარა ბიჭი ჩავარდა, მეორემ მისი გადარჩენა სცადა – ფეხსაცმელები გაიხადა და იქვე დააწყო, შემდეგ ორმოში ჩავიდა და თვითონაც დაიღუპა.
რადიო “თავისუფლების” ინფორმაციით, დაღუპული ბავშვების ოჯახები ადიგენიდან და ხულოდან არიან. ერთის ოჯახი აქ 2012 წელს, მეორის კი 2018 წელს დასახლდა საცხოვრებლის მოლოდინში. ბავშვები ამ დასახლებაში დაიბადნენ. ოჯახები უკიდურეს სიღარიბეში ცხოვრობენ.
ე.წ. “ოცნების ქალაქი” თვითნებური დასახლებაა. აქ ადამიანები საკუთარი ხელით გაკეთებულ ერთსართულიან ქოხებში ცხოვრობენ. ბოლო აღწერით, ოჯახების რაოდენობა 1500-მდეა.
უბედურ შემთხვევამდე ერთი კვირით ადრე „ოცნების დასახლებაში“ „ქართული ოცნების“ მთავრობის მეთაურმა, ირაკლი კობახიძემ და აჭარის მთავრობის მაშინდელმა თავმჯდომარემ თორნიკე რიჟვაძემ საზეიმოდ დააანონსეს ბინების მშენებლობა. მათ განაცხადეს, რომ იწყება მეორე ეტაპი. თქვეს, რომ დასახლებაში სამი წლის განმავლობაში აშენდება 1077 ბინაზე გათვლილი ცხრა მრავალსართულიანი კორპუსი.
იოსები, 16 წლის. თბილისი, რიყე
ფოტო: რადიო თავისუფლება
2025 წლის 25 იანვარს, თბილისში, რიყის დოქებთან 16 წლის იოსებ ადეიშვილი ჭაში ჩავარდა და დაიღუპა. მეგობრები რამდენიმე წუთის განმავლობაში ცდილობდნენ მის გადარჩენას. დაღუპული წყლით სავსე სიღრმიდან მყვინთავებმა ამოიყვანეს.
იოსების მეგობრები დაღუპული მეგობრის მამას მოუყვნენ, რომ მათ დაახლოებით საღამოს ხუთ საათზე, რიყის დოქებთან ბუნებრივი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად შეიარეს.
დოქებთან, უკანა მხრიდანო, რაღაც ლიფტის შახტივით იყოო, შიგნით წყალი ესხა ისე, თითქოს ასფალტი იყოო, შევიდა შიგნით, ეგონა, რომ მიწა იყო და ჩავარდაო. როცა იყვირა, მიცვივდნენ ბავშვები, სცადეს ამოყვანა, დაუწყიათ ყვირილი, ბიჭი იხრჩობაო, მაგრამ იქ ვიღაცებს უთქვამთ, მძღოლები ყოფილან, ჩვენი საქმე არ არის, 112-ში დარეკეთო.
როგორც ბავშვები ყვებიან, რამდენიმე წუთი ხელებით ეჭირათ. მაგრამ ნელ-ნელა უფრო და უფრო დამძიმდაო. კიდევ ვიღაც ტურისტი მისულა, ისიც ეხმარებოდა. ქურთუკი ეცვა, როგორც ჩანს, წყლით გაიჟღინთა. ბავშვი თავად 60 კილო მაინც იქნებოდა, ის ქურთუკიც რომ დასველდა, ალბათ ვეღარ დაიჭირეს ბავშვებმა ასეთი სიმძიმე.
პოლიცია ვინ გამოიძახა, ზუსტად არ ვიცი, შეიძლება ბავშვებმა, შეიძლება სხვამ. პოლიციის მისვლასაც ხომ დრო დასჭირდა. ბიჭები ყვებიან, სანამ პოლიცია მოვიდა, გაგვეშვა ხელები და ჩავარდაო. ერთ-ერთ ბიჭს სულ დაკაწრული აქვს ხელები, რომ ეჭიდებოდნენ ერთმანეთს, მაშინ დაეკაწრა“, – ჰყვება ბიჭის მამა, გრიგოლ ადეიშვილი “რადიო თავისუფლებასთან”
132-ე სკოლის მეათეკლასელი იოსები მუსიკით იყო გატაცებული. დადიოდა ფორტეპიანოზე და თავადაც ქმნიდა „პატარ-პატარა კომპოზიციებს. იმ დღეს, როცა დაიღუპა, იოსები სწორედ ფორტეპიანოს გაკვეთილიდან ბრუნდებოდა.
ხუთი და, ხანძარი. სოფელი საბერიო, გალი
ფოტო: ინტერნეტი.
2025 წლის 5 იანვარს, გალში, სოფელ საბერიოში, სახლში გაჩენილ ხანძრს ხუთი ბავშვი ემსხვერპლა. სახლში მხოლოდ ბებია და მასთან ზუგდიდის მუნიციპალიტეტიდან არდადაგებზე ჩაყვანილი ხუთი შვილიშვილი იყვნენ. ხანძარი ღუმელის ანთებისას მოხდა. ადგილობრივების მონათხრობით, ბებიას სავარაუდოდ ბენზინი ნავთში აერია და ღუმელში შეასხა. ხის პატარა სახლს ცეცხლი სწრაფად მოედო, არასრულწლოვნების გადარჩენა ვერ მოხერხდა.
უფროსი გოგო 8 წლის იყო, ყველაზე უმცროსი – 8 თვის. ოჯახი ზუგდიდის რაიონ სოფელ კახათში ცხოვრობდა. ბავშვების დედა, ზუგდიდის საავადმყოფოში იწვა, მამამ კი შვილები, საბერიოში, ბებიასთან წაიყვანა, სადაც დატოვა და თავად მეუღლის მოსანახულებლად ზუგდიდში დაბრუნდა. ოჯახი სოციალურად დაუცველი იყო და სოციალური შემწეობით ირჩენდა თავს.
სხვა გახმაურებული შემთხვევები. გასული წლები
2024 წლის 13 აგვისტოს, ზუგდიდში ხანძარს ორი მცირეწლოვანი ემსხვერპლა. ნაქირავებ ბინაში, სადაც ხანძარი გაჩნდა დედა ოთხ შვილთან ერთად ცხოვრობდა. სავარაუდოდ, ხანძრის მიზეზი ანთებული სანთელი გახდა. უფროსმა და-ძმამ სახლიდან გამოსვლა მოახერხა, 6 წლის ტყუპი ძმები კი მაშველებს უკვე გარდაცვლილი დახვდათ.
ღამით, როდესაც ტრაგედია მოხდა, დედა სამუშაოდ იყო წასული, ბავშვები დაძინებული დატოვა, სანთელი კი შესაძლოა ანთებული დარჩა, რათა ბავშვებს სიბნელეში არ შეშინებოდათ. ხანძრის წინა დღეს ოჯახს გადაუხდელობის გამო ელექტროენერგია შეუწყვიტეს. მედიაში გავრცელებული ინფორმაციით, ოჯახი სოციალურად დაუცველი იყო.
***
2023 წლის 3 აგვისტოს რაჭაში, შოვში ჩამოწოლილ მეწყერს 33 ადამიანი ემსხვერპლა, მათგან 7 მცირეწლოვანი იყო (ლუკა, ანდრია და ანასტასია დუდაშვილები, ზაზა მესხის და ალინა პოლიკოვსკას სამი არასრულწლოვანი შვილი და გიორგი ხორბალაძე (რომელიც შოვში დედასთან და ბებიასთან ერთად ისვენებდა).
***
2023 წლის 11 ივლისს, თბილისში, წყნეთის დასახლებაში, სკვერის სარეაბილიტაციო სამუშაოების მიმდებარე ტერიტორიაზე, 16 წლის ახალგაზრდა კალათბურთელი, დათუნა ჟღენტი დენის დარტყმით გარდაიცვალა. მოზარდი იმ უბანში სტუმრად იმყოფებოდა. მომხდარის შემდეგ, ვაკის გამგეობამ განცხადება გაავრცელა და თქვა, რომ ფანჩატურში, სადაც შემთხვევა მოხდა, უკანონოდ, კუსტარულად იყო დამონტაჟებული ელექტრომოწყობილობა.
***
2023 წლის 12 მარტს, საღამოს, ბათუმის ბულვარში, არდაგანის ტბის გასწვრივ მდებარე ბატუტი ქარმა გაიტაცა. ბატუტზე ორი ძმა – 9 წლის დავითი და 3 წლის დანიელი – თამაშობდნენ. 9 წლის დავითი მიღებული ტრავმებისგან დაიღუპა, 3 წლის დანიელის გადასარჩენად კი ოჯახმა და ექიმებმა დიდხნიანი ბრძოლა დაიწყეს.
***
2022 წლის 13 ოქტომბერს, 13 წლის მარიტა მეფარიშვილს, თბილისში, ახლადრეაბილიტირებულ ვაკის პარკის შადრევანში დენმა დაარტყა. გოგონას გული გაუჩერდა. როგორც თვითმხილველები ყვებიან, ბავშვები პარკში თამაშობდნენ, ბურთი შადრევანში ჩაუვარდათ და მის ამოსაღებად ჩავიდნენ. მარიტა ვერ გადაარჩინეს, მისი მეგობარი საავადმყოფოში მოხვდა. ვაკის პარკი, რომელშიც ახლად დასრულებული იყო რეაბილიტაცია, ამ შემთხვევამდე რამდენიმე დღით ადრე, საზეიმოდ გახსნა ქალაქის მერმა, კახა კალაძემ.
***
2021 წლის 8 ოქტომბერს, ბათუმში საცხოვრებელი კორპუსის ერთი სადარბაზო მთლიანად ჩამოინგრა. ნანგრევებში 9 ადამიანი დაიღუპა, მათ შორის, სამი ბავშვი. შემთხვევის შემდეგ გაირკვა, რომ კორპუსის პირველ სართულზე სარემონტო სამუშაოები მიმდინარეობდა, რის შედეგადაც, შენობას საყრდენი კედლები გამოაცალეს.
***
2020 წლის 3 თებერვალს, ბაღდათში, საცხოვრებელ სახლში გაჩენილ ხანძარს დედა, მისი ოთხი მცირეწლოვანი შვილი ემსხვერპლნენ – 9 წლის გენადი, 7 წლის ტარიელი, 5 წლის თიკო და 2 წლის როსტომი. ოჯახი სოციალურად დაუცველი იყო. მედიაში გავრცელებული ინფორმაციით, ისინი ცხოვრობდნენ სხვის სახლში, რომელიც მეპატრონემ დაუთმო. სახლი ხის იყო, ხანძარი სავარაუდოდ შეშის ღუმელიდან გაჩნდა და სწრაფად გავრცელდა.
თითქმის ყოველი მესამე ბავშვი საქართველოში სოციალურ შემწეობას იღებს
2024 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით, საქართველოში 18 წლამდე ასაკის ბავშვების რაოდენობა 841,727-ს შეადგენს. მათგან, როგორც საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიშში ვკითხულობთ, 270 712 ბავშვი საარსებო შემწეობას იღებს.
ეს ნიშნავს, რომ მთლიანი რაოდენობის 32,15%, ანუ, თითქმის ყოველი მესამე ბავშვი საარშებო შემწეობაზეა დამოკიდებული. (საარსებო შემწეობას იღებენ ის ოჯახები და პირები, რომლებიც რეგისტრირებულნი არიან სოციალურად დაუცველთა ერთიან ბაზაში და აქვთ განსაზღვრულზე დაბალი სარეიტინგო ქულა. თანხის ოდენობა 200 ლარია).
სულ კი, საქართველოში, “სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზაში”, ომბუდსმენის ანგარიშის მიხედვით, 18 წლამდე ასაკის, 369 924 ბავშვია რეგისტრირებული.
ამავე ანგარიშში ომბუდსმენი წერს, რომ 2024 წელს სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ბაზაში რეგისტრირებული ბავშვების რაოდენობა, წინა წელთან შედარებით, 6,51 პროცენტით გაიზარდა.
შარშან ამ ბაზაში პირველად დარეგისტრირდა 35 ათასამდე ბავშვი (34, 758) და 20 ათასზე მეტი ახალი ოჯახი (20 368). ოთხი ათასზე მეტი ოჯახი კი (4 161) კრიზისულ მდგომარეობაში მყოფი ბავშვიანი ოჯახების სახელმწიფო ქვეპროგრამაში ჩაერთო.
საქართველოში ბავშვების 38 პროცენტი განიცდის მატერიალურ და სოციალურ დანაკლისს ამბობს კიდევ ერთი, გაეროს ბავშვთა ფონდის მხარდაჭერით, “საქსტატის” მიერ, 2022 წლის ივლისიდან სექტემბრამდე ჩატარებული კვლევა საქართველოში ბავშვთა კეთილდღეობის შესახებ. (ეს არის UNICEF-ის მიერ ჩატარებული “ბავშვთა კეთილდღეობის” ბოლო კვლევა, რომელიც მრავალგანზომილებიან სიღარიბეს ეხება).
ამ კვლევაში ვკითხულობთ, რომ ბავშვის მინიმალური ზრდა-განვითარებისთვის 16 აუცილებელი საჭიროება არსებობს. მათ შორის, რამდენიმე ახალი (არა მეორადი) ტანსაცმელი და ფეხსაცმელი, ყოველდღიურად ხორცის პროდუქტები, ნედლი ხილი და ბოსტნეული, წიგნები, სათამაშოები, თბილი სახლი, არდადეგები სახლიდან მოშორებით, ინტერნეტი, დროდადრო მეგობრების დაპატიჟება სათამაშოდ ან საჭმელად და ა.შ.
საქართველოში კი ბავშვების 37.8 პროცენტისთვის ოჯახები ვერ უზრუნველყოფენ სამ ან მეტ საჭიროებას.
კიდევ რას აჩვენებს რიცხვები
სახალხო დამცველის საპარლამენტო ანგარიშის თანახმად, 2024 წელს:
- 2172 პირის მიმართ დაიწყო სისხლისსამართლებრივი დევნა და 608 ბავშვი ცნეს დაზარალებულად ოჯახში ძალადობის საფუძველზე;
- სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი 114 არასრუწლოვანი გადაამისამართეს „ძალადობის მსხვერპლი ბავშვებისთვის ფსიქოსოციალური მომსახურების ცენტრში;
- 1558 ბავშვი იყო სახელმწიფო ზრუნვაში, მათ შორის, 1272 მინდობით აღზრდის პროგრამაში;
- 163 არასრულწლოვანი ირიცხებოდა „მიუსაფარ ბავშვთა თავშესაფრით უზრუნველყოფის” ქვეპროგრამაში.
ვინ არის ამ ყველაფერზე პასუხისმგებელი
“სახელმწიფომ მიეგვაჩვია ბავშვების სიკვდილს, მოცემულობად აქცია, რომ ბავშვები შეიძლება მოკვდნენ საჯარო სივრცეებში, საკუთარი სახლების მიმდებარედ და ამაზე ის არანაირ პასუხისმგებლობას არ იღებს, არც სამართლებრივს, არც მორალურს, არც პოლიტიკურს”, – ამბობს თაკო კაპანაძე, ორგანიზაციის “პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის იურისტი”.
ეს ორგანიზაცია უკვე წლებია იცავს ბავშვების უფლებებს, არაერთი საქმე მიაქვს სტრასბურგშიც, ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში.
თაკო ფიქრობს, რომ ბავშვთა სიღარიბე და ზოგადად, სიღარიბე ქვეყანაში, სახელმწიფოსთვის კარგი ბერკეტია: “იმდენად იყენებს ამას თავისი მიზნებისთვის, რომ არ ზრუნავს მის გამოსწორებაზე”.
მოჰყავს მაგალითებიც. მაგალითად ის, რომ ბავშვთა სიღარიბესთან ერთად სულ უფრო იზრდება იმ ბავშვების რიცხვი, რომელთა მშობლებიც ემიგრაციაში მიდიან. რომ არ არსებობს ქვეყანაში პროგრამები, რომლებიც ბავშვთა კეთილდღეობაზეა მიმართული.
ისიც, რომ სახელმწიფო არასოდეს არ სჯის სათანადოდ დამნაშავეს და ყველაფერს უბედურ შემთხვევას მიაწერს, მისთვის კარგად აჩვენებს სახელმწიფოს დამოკიდებულებას: “უბედური შემთხვევა იქნებოდა მაშინ, როდესაც სახელმწიფო რაღაც ზომებს მიიღებდა, რაღაც სისტემას შექმნიდა და მაინც რაღაც გაიპარებოდა, რაღაც ერთი შემთხვევა მოხდებოდა“.
თაკო ფიქრობს, რომ საქართველოში სიღარიბე გენეტიკურია – ადამიანს, რომელიც სიღარიბეში იბადება, ძალიან უჭირს გაწყვიტოს ჯაჭვი, ამოვიდეს სიღარიბიდან:
“რადგან, რთულია ასეთ დროს მიიღო კარგი განათლება, გქონდეს წვდომა ადეკვატურ საცხოვრისზე, ჯანდაცვის სერვისებზე. ამ ყველაფერზე წვდომა არ გაქვს და კიდევ უფრო ღრმად ეფლობი საღარიბეში“.
