სომხეთი ევროკავშირისგან მნიშვნელოვან ფინანსურ დახმარებას მიიღებს
ყარაბაღის მეორე ომისა და ვადამდელი საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ, ევროკავშირმა სომხეთისთვის 1.6 მილიარდი ევროს ოდენობის ფინანსური დახმარების გამოყოფა გადაწყვიტა ხუთი კონკრეტული პროექტისთვის, რომლებიც ქვეყნის განვითარებისკენ იქნება მიმართული.
ევროკავშირი მზად არის კიდევ ერთი მილიარდი ეკონომიკური სირთულეების გადასალახად გამოყოს. ექსპერტები დარწმუნებულები არიან, რომ ამ გზით ბრიუსელი თავის როლსა და ადგილს ნიშნავს რეგიონში და რუსეთს აგრძნობინებს, რომ არ არის მზად შეეგუოს ძალთა ომის შემდგომ კონფიგურაციას სამხრეთ კავკასიაში.
ევროკავშირი აპირებს ხელი შეუწყობს სომხეთში ძლიერი ეკონომიკის ჩამოყალიბებას, ახალი სამუშაო ადგილების შექმნას – კერძოდ, საინფორმაციო ტექნოლოგიების სფეროში.
ამასთან, ევროკავშირის ფინანსური დახმარების მნიშვნელოვანი ნაწილი მიმართული იქნება კომუნიკაციების განვითარებისკენ, „ჩრდილოეთი-სამხრეთის“ სატრანსპორტო დერეფნის მშენებლობისკენ – სომხეთის ყველაზე მსხვილი დამოუკიდებელი სატრანსპორტო პროექტი. წინასწარი დათვლებით, 490-კილომეტრიანი მაგისტრალის ღირებულება საერთო ჯამში ორ მილიარდ დოლარზე მეტად შეფასდა.
ჩრდილოეთიდან მაგისტრალი სომხეთს საქართველოსთან აკავშირებს და მისი გავლით უზრუნველყოფს შავ ზღვასა და ევროპული ქვეყნებისკენ გასასვლელს. სამხრეთით ავტომაგისტრალი ქვეყანას ირანთან დააკავშირებს. ამ პროექტის წყალობით, სომხეთს შეუძლია მნიშვნელოვან სატრანზიტო ქვეყნად გადაიქცეს.
ევროკავშირის პროგრამაში განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს სიუნიქის პროვინციის განვითარება – სომხეთის სამხრეთ საზღვრის, რომელიც ყარაბაღის მეორე ომის შემდეგ მოვლენათა ეპიცენტრში აღმოჩნდა.
დეტალურად – რისთვის გამოყოფს ფინანსებს და რით არის დაინტერესებული ევროკავშირი, როგორ რეაგირებს ევროპის გააქტიურებაზე რუსეთი და როგორ შეიძლება განვითარდეს მოვლენები მომავალში.
- „სხვა“ პარლამენტი სომხეთში: კონსოლიდაცია თუ დესტაბილიზაცია?
- არჩევნების შედეგები სომხეთში: „ხავერდოვანი“ რევოლუცია „ფოლადისამ“ შეცვალა
- ომის შემდგომი ცხოვრება მთიან ყარაბაღში: ადამიანები წავიდნენ, რომ დაბრუნდნენ
რისთვის იძლევა ევროკავშირი ფულს
ევროკავშირის მიერ გამოქვეყნებულმა დოკუმენტმა ექსპერტების ყურადღება მიიქცია არა მხოლოდ გამოყოფილი სახსრების მასშტაბებით, არამედ კონკრეტული პროექტების არჩევით, რომლისკენაც მიმართული იქნება ფული და მიზნების ფორმულირებით.
ამრიგად, დოკუმენტის მეორე პუნქტი ამბობს, რომ ევროკავშირი მზად არის 600 მილიონი ევრო შესთავაზოს სომხეთს „ჩრდილოეთი-სამხრეთის“ სატრანსპორტო დერეფნის შედარებით რთული მონაკვეთების მშენებლობისთვის. კონკრეტული სახსრები მიმართული იქნება სომხეთის სამხრეთ პროვინციაში, სიუნიქში, მთიან მასივებში ხიდებისა და გვირაბების მშენებლობაზე.
ევროკავშირის ეს გადაწყვეტილება სომხეთს რეალურ შანსს აძლევს ამ მსხვილი პროექტის არა მხოლოდ რეანიმირება მოახდინოს, არამედ ბოლომდე მიიყვანოს სატრანსპორტო დერეფნის მშენებლობა, რომელიც სომხეთისთვის შეუძლებელი იქნებოდა.
სომხეთში „ჩრდილოეთი-სამხრეთის“ მშენებლობა 2012 წელს დაიწყო. 2019 წელს გზის დასრულება და ექსპლუატაციაში მიღება იგეგმებოდა. თუმცა, ამ დრომდე მაგისტრალის მხოლოდ 20%-ია აშენებული. თანაც, ექსპერტების შეფასებით, ეს გზის ყველაზე მსუბუქი მონაკვეთია.
ამასობაში, ავტომაგისტრალი უმნიშვნელოვანესია სომხეთისთვის, რომელიც თურქეთისა და აზერბაიჯანის მხრიდან კვლავინდებურად ბლოკადაში რჩება.
ის საგრძნობლად შეამსუბუქებს ტვირთების ტრანზიტს ირანიდან შავი ზღვის ქართულ პორტებამდე და სომხეთს შესაძლებლობას მისცემს, ძირითადი სატრანზიტო ქვეყანა იყოს რეგიონში.
გამოცოცხლება ამ გზის მშენებლობის ირგვლივ ყარაბაღის მეორე ომის დასრულებისთანავე დაიწყო და ასევე, საუბრები წავიდა სომხეთის სამხრეთის გავლით აზერბაიჯანისთვის დერეფნის მიცემაზე.
ერევანში განსაკუთრებით ყურადღებით უსმენენ განცხადებებს, რომელიც ირანში ისმის. თეირანმა კი აღნიშნა, რომ აპირებს განახორციელოს მსხვილი სატრანსპორტო პროექტი, რომლის შემადგენელი ნაწილიც „ჩრდილოეთი-სამხრეთია“. ეს არის დერეფანი – სპარსეთის ყურე-შავი ზღვა.
„მიმდინარეობს ირანთან ეკონომიკური ურთიერთობების ლიბერალიზაციის პროცესი. და აშშ-ის ახალი ადმინისტრაცია მეტად კეთილგანწყობილია ამ სახელმწიფოს მიმართ. ამ პროექტის რეალიზაცია გრძელვადიან პერსპექტივაში ირანთან უფრო საიმედო სატრანსპორტო კავშირის საშუალებას მოგვცემს, რაც ხელს შეუწყობს ირანთან ეკონომიკური კავშირების გაუმჯობესებას.
მომავალში თუკი ირანთან დაკავშირებით სანქციები მოიხსნება, სამხრეთ მიმართულებით წვდომა გვექნება ბანდარ-აბასის პორტზე (მდებარეობს ირანის სამხრეთში, სპარსეთის ყურის ნაპირზე), რაც ასევე ახალ ეკონომიკურ შესაძლებლობებს აძლევს ჩვენს ეკონომიკას“, – მიაჩნია ეკონომისტ აიკაზ ფანიანს.
რატომ არის ევროკავშირი სიუნიქის განვითარებით დაინტერესებული
600 მილიონი ევრო „ჩრდილოეთი-სამხრეთის“ პროექტისთვის ევროკავშირის ერთადერთი ინიციატივა არ არის, რომელიც სიუნიქის პროვინციას უკავშირდება. ამ რეგიონის განვითარებისთვის ბრიუსელს კიდევ 80 მილიონი ევრო აქვს გათვალისწინებული. ეს სახსრები მცირე და საშუალო ბიზნესის მხარდაჭერას მოხმარდება.
აღსანიშნავია, რომ ევროკავშირის დოკუმენტში, როგორც მიზანი აღნიშნულია „სომხეთის სამხრეთ რაიონების წინააღმდეგობისუნარიანობის გაზრდა“.
სიუნიქის პროვინცია აზერბაიჯანს ესაზღვრება. სწორედ სიუნიქი იყო ერთგვარი ბაზა ყარაბაღის ომის დროს, საიდანაც არმია მარაგდებოდა. 2020 წლის ნოემბერში, ყარაბაღში საბრძოლო მოქმედებების დასრულების შესახებ განცხადებაზე ხელმოწერის შემდეგ, სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარი საგრძნობლად გაფართოვდა და ეს პირველ რიგში სიუნიქს ეხება.
სწორედ ამ პროვინციაში გაჩნდა საზღვრის სადავო მონაკვეთები ორ ქვეყანას შორის. თუმცა, სიუნიქთან დაკავშირებით ყველაზე პრობლემატურ საკითხს წარმოადგენს ე.წ. ზანგეზურის დერეფანი მეღრის გავლით.
აზერბაიჯანი მოითხოვს, რომ ერევანმა ბაქოს დერეფანი მისცეს საკუთარი ტერიტორიის გავლით, რომელიც მას თავის ანკლავთან, ნახიჭევანსა და თურქეთთან პირდაპირი კავშირის საშუალებას მისცემს. ერევანში უმაღლეს დონეზე აცხადებენ, რომ ამის გაკეთებას არ აპირებენ და საუბარი შეიძლება წავიდეს მხოლოდ ყველა კომუნიკაციის გახსნაზე რეგიონში.
„ევროკავშირი სიგნალს აძლევს სხვა ქვეყნებს, რომლებიც ფიქრობენ, რომ სომხეთის ტერიტორიის ხელყოფა შეუძლიათ. და ეს, რა თქმა უნდა, პოლიტიკური გზავნილიცაა. ეს უზარმაზარი თანხა ავტომაგისტრალის მშენებლობის დასრულების საშუალებას მოგვცემს და შეცვლის, როგორც რეგიონის, ისე ქვეყნის სატრანსპორტო იმიჯს“, – ამბობს დეპუტატი არმან ეგოიანი.
ევროკავშირმა შეიძლება კიდევ უფრო მეტი მისცეს სომხეთს
„აღმოსავლეთ პარტნიორობის“ პროგრამის წევრი ქვეყნებისთვის ფინანსური დახმარების პროექტის გამოქვეყნებისთანავე, რეგიონში ევროკავშირის დელეგაციის ვიზიტი შედგა გაფართოებისა და სამეზობლო პოლიტიკის საკითხებში ევროკომისრის, ოლივერ ვარჰეის ხელმძღვანელობით.
სომხეთში ის ქვეყნის პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას შეხვდა და განაცხადა, რომ ევროკავშირი მზად არის დაეხმაროს სომხეთს ეკონომიკური სირთულეების დაძლევაში და ამისთვის კიდევ ერთი მილიარდი ევრო გამოყოს:
„ჩვენ გვსურს მონაწილეობა მივიღოთ სომხეთში დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარებასა და ქვეყნის ეკონომიკის აღდგენაში. მზად ვართ სომხეთის ხელმძღვანელობასთან თანამშრომლობისთვის, იმისათვის, რომ არ დავიშუროთ ძალისხმევა, შევიტანოთ წვლილი თქვენი ქვეყნის უპრეცედენტო ეკონომიკურ და სოციალურ აღდგენაში“.
ევროკომისარმა ასევე მზადყოფნა გამოთქვა, იმუშაონ სომხურ მხარესთან მსხვილმასშტაბიან ეკონომიკურ და საინვესტიციო პროექტებზე სომხეთის ხელისუფლების პრიორიტეტების ფარგლებში.
მისი თქმით, ევროკავშირი მზად არის დაეხმაროს სომხეთს რეგიონული გამოწვევების გადალახვაში, ხელი შეუწყოს 44-დღიანი ომით დაზარალებული რაიონების აღდგენაში და კორონავირუსთან ბრძოლაში – მათ შორის, ვაქცინების მიწოდებით.
ევროკავშირის ასეთი დაინტერესება სომხეთით ისეთივე უპრეცედენტოა, როგორც დაპირებული თანხა.
თანაც, ბრიუსელმა ერევანს მზერა სწორედ რეგიონში გეოპოლიტიკური სიტუაციის შეცვლის შემდეგ მიაპყრო, როდესაც ომის შემდგომ ნათელი გახდა თურქეთისა და რუსეთის პოზიციების გაძლიერება.
პოლიტიკური მიმომხილველი აკოფ ბადალიანი დარწმუნებულია, რომ ევროკავშირის ბოლო გადაწყვეტილებები ერთზე მეტყველებს – ბრიუსელი არ აპირებს შეეგუოს ახალ რეალობას და რეგიონში დარჩენას აპირებს:
„ევროკავშირმა ძალიან მკაფიოდ გამოხატა საკუთარი განზრახვა. აღნიშნული პროგრამა არსებითი მექანიზმია ამ როლში, რომელიც უნდა განხორციელდეს, რადგან ის ჩვენი ინტერესებიდან გამომდინარეობს“.
ის, რომ ომის შემდგომ ევროკავშირის ყურადღება სომხეთის მიმართ გაიზარდა, ესმის სომხეთის პოლიტიკურ ხელმძღვანელობასაც. მმართველი პარტიის, „სამოქალაქო ხელშეკრულების“ წევრი, დეპუტატი არმან ეგონიანი ვარაუდობს, რომ ეს დაკავშირებულია „ომის უსამართლო შედეგებთან“:
„შთაბეჭდილება მრჩება, რომ ყველა საერთაშორისო მოთამაშეს, პირველ რიგში ევროკავშირს ესმის, რომ ახალი „სტატუს-კვო“ უსამართლოა. შესაბამისად, არასტაბილურიც. ვფიქრობ, რომ ყარაბაღის საკითხის აღქმის თვალსაზრისით სასწორი ახლა ჩვენს მხარეს იხრება“.
რას ფიქრობს ამაზე რუსეთი
ტრადიციულად, მოსკოვი საჯაროდ არ აკეთებს კომენტარს ევროკავშირის ნაბიჯებზე. სომხეთში კი ასეთ შემთხვევებში ყოველთვის რუსეთისკენ აქვთ ყურადღება მიპყრობილი, რათა გაიგონ, ხომ არ გაანაწყენეს სტრატეგიული პარტნიორი. მოსკოვი კი ბოლო პერიოდში სულ უფრო მეტად ბრაზდება ერევანზე.
რუსული ფედერალური გამოცემები ამ დრომდე ვერ პატიობენ ნიკოლ ფაშინიანს კოლექტიური უსაფრთხოების შეთანხმების ორგანიზაციიდან და ევრაზიის ეკონომიკური კავშირიდან გამოსვლის შესახებ გაკეთებულ განცხადებას, რომელიც ოპოზიციაში ყოფნის დროს გააკეთა. კრემლთან დაახლოებულ წრეებში საქმიანად საუბრობენ სომხეთის განზრახვაზე, იმოძრაოს ევროკავშირისა და აშშ-ის მიმართულებით, თუმცა, ერევანი ყოველთვის კრემლის ერთ-ერთ ყველაზე ერთგულად მიიჩნეოდა.
ევროკავშირის გამოცოცხლება სომხეთის მიმართ, განსაკუთრებით რუსეთის საზოგადოებრივი უკმაყოფილების ფონზე, დაძაბულობასა და გარკვეულ წინააღმდეგობას იწვევს მოსკოვის მხრიდან, დარწმუნებულია აკოფ ბადალიანი:
„გამოყოფილი ფული – უზარმაზარი სახსრებია სომხეთისთვის, ქვეყნის ეკონომიკის მასშტაბების გათვალისწინებით. ამან არსებითად შეიძლება გაზარდოს სომხეთის ეკონომიკური სუვერენიტეტის დონე. ეს ყველაფერი აისახება სომხეთის პოლიტიკურ ქცევაზეც. და რა თქმა უნდა, ზოგიერთი ქვეყანა დიდ სამუშაოს გასწევს, რათა არ დაუშვას ამ პროექტების განხორციელება და ევროკავშირის როლის გაძლიერება რეგიონში. ეს, პირველ რიგში, აზერბაიჯანი და თურქეთია, ასევე, რუსეთი“.
თუმცა, სომხეთს არ შეუძლია უარი თქვას ევროკავშირის ამ დახმარებაზე. ამ სიტუაციაში აუცილებელია ავუხსნათ რუს კოლეგებს, რომ ეს ყველაფერი არ განხორციელდება რუსეთის ინტერესების წინააღმდეგ, დარწმუნებულია ექსპერტი.
როგორც არ უნდა იყოს, ევროკავშირის დახმარება ომგადატანილი და პანდემიის პირობებში მყოფი სომხეთისთვის – სუფთა ჰაერის ყლუპი და კრიზისიდან თავის დაღწევის შანსია. შეძლებს თუ არა ქვეყანა ისარგებლოს შესაძლებლობით და გაანეიტრალოს მრავალრიცხოვანი რისკები, დრო გვაჩვენებს.
