"მეც შვილი ვარ". როგორ იბრძვიან საქართველოში ქალები მშობლების მემკვიდრეობისთვის
კანონით, საქართველოში მშობლების მემკვიდრეობა შვილებზე, განურჩევლად სქესისა, თანაბრად ნაწილდება. თუმცა რეალურად სხვაგვარად ხდება. ხშირად, მშობლების ქონების მემკვიდრე მხოლოდ ბიჭი-შვილია. ქალები კი, საკუთარი უფლების უცოდინრობის გამო, ასევე წლების განმავლობაში დამკვიდრებული ტრადიციისა და ოჯახური ურთიერთობების დაკარგვის შიშით, ხშირად არც კი აცხადებენ პრეტენზიას მშობლების ქონების კუთვნილ წილზე.
ამ პრაქტიკას სხვა პრობლემამდე მივყავართ – ქალები საქართველოში მამაკაცებთან შედარებით არათანაბარი სასტარტო პირობებით იწყებენ ცხოვრებას, ფინანსურად დაუცველნი რჩებიან და ქმარზე დამოკიდებულები აგრძელებენ ცხოვრებას. ხელცარიელი და უქონელი ქალის დაჩაგვრა კი, ქმრისა და მისი ოჯახის წევრებისთვის უფრო მარტივია.
❖ ❖ ❖
„არ გამიმართლა, არ შემხვდა ქმარი, რომელიც ოჯახს არჩენდა. სულ სვამდა და მლანძღავდა. 12 წელი გავძელი. რამდენიმე წლის წინ კი ხელი მოვკიდე სამ შვილს და მშობლების სახლში დავბრუნდი. ჩემი მისვლა ძმას არ გახარებია. რატომ უნდა ვარჩინო სხვისი გვარის შვილებიო, მითხრა მამამაც. არადა ძლიერი ოჯახი გვაქვს, დიდი სახლი, კარმიდამო, ხეხილი და ვენახი“.
39 წლის მაკას ოჯახი იმერეთის ერთ-ერთ ქალაქში ცხოვრობს. განქორწინების შემდეგ უკან დაბრუნებულს მამამ უთხრა, რომ მშობლიურ სახლზე პრეტენზია არ უნდა ჰქონოდა:
„არადა დედაჩემის თურქეთიდან გამოგზავნილი ფულით მოაწყვეს მთელი სახლი [მაკას დედა თურქეთში სამუშაოდ იყო წასული]. ის დაეხმარა ჩემს ძმასა და რძალს ბიზნესის წამოწყებაში,“ – ამბობს მაკა.
______________________________________________________________________________
● რისთვის იბრძვიან ქალები? ყველაზე მარტივი კითხვები ფემინიზმზე
● “სიმართლე მაინც ვერ დავამტკიცე”. დღიური, რომელსაც ნინი თვითმკვლელობამდე წერდა, ახლა პოლიციაშია
● ფემიციდი საქართველოში: გამოცხადებული სიკვდილების ქრონიკა გრძელდება
● “ჩემი ცოლის დაქალები” – მეტი, ვიდრე გასართობი
______________________________________________________________________________
როცა საქართველოში სამსახური ვერ იშოვა, მაკა იძულებული გახდა შვილები ქმრის ოჯახში დაეტოვებინა, თავად კი, ცოტა ხნით თურქეთში წავიდა სამუშაოდ.
ერთ დღესაც, როცა თურქეთში იყო, ძმამ დაურეკა სანოტარო ბიუროდან, ბანკიდან სესხი გამომაქვს და სახლიდან უნდა ამოეწეროო. თურქმა დიასახლისმა აუხსნა, რომ ეს მშობლების სახლზე უარის თქმას ნიშნავდა, თუ დათანხმდები კარსაც არავინ გაგიღებსო.
მაკამ ნოტარიუსს უარი უთხრა.
„ცოტა ხანში ძმამ და მამამ დამირეკეს. არ დამავიწყდება მამაჩემის ანთებული თვალები. როგორ მლანძღავდა და შლიდა ხელებს. მითხრა, მკვდარი ხარო. სკამზე დავვარდი და გავიფიქრე, მისი შვილი არც არასდროს ვყოფილვარ-თქო“.
❖ ❖ ❖
გაეროს პროგრამის ფარგლებში ჩატარებული სოციოლოგიური კვლევით საქართველოში ყოველი მესამე გამოკითხული მიიჩნევს, რომ მშობლების ქონება სრულად ან მისი უდიდეს ნაწილი ვაჟს უნდა გადაეცეს.
ასე თითქმის თანაბრად ფიქრობენ კაცებიც და ქალებიც.
საქართველოში საუკუნეებით გავრცელებული ტრადიციით, გათხოვების შემდეგ გოგონასთვის გაცემული თანხა ან ნივთები სრულად უკარგავს მას მშობლების მემკვიდრეობაზე უფლებას.
მსგავსი პრაქტიკა დღემდე მოქმედებს, განსაკუთრებით რეგიონებში
ტრადიციულად, საქართველოში მშობლების სახლი მართლაც რჩებოდა ვაჟს, ქალიშვილს კი გათხოვებისას მზითვს ატანდნენ.
ტანსაცმელი, საყოფაცხოვრებო ნივთები, სამკაული, მიწის ნაკვეთი, ფული – მზითვი შეიძლება ნებისმიერი რამ ყოფილიყო. მას გლეხებიცა და თავადაზნაურებიც დიდი მონდომებით, წლების განმავლობაში აგროვებდნენ, რადგან ქალიშვილისთვის ახალ ოჯახში ძვირადღირებული დოვლათი გაეტანებინათ.
სწორედ მზითევს უნდა მიენიჭებინა ქალისთვის ეკონომიკური სიმყარე და დაემკვიდრებინა ქმრის ოჯახში ღირსეული ადგილი.
„დღეს ბევრს ეცინება ადრე მზითვად გატანებულ ნივთებზე, მაგრამ სინამდვილეში მზითვის ღირებულება განუზომლად დიდი იყო. მზითვი სამართლებრივად არ რეგულირდებოდა, თუმცა, ტრადიციად ქცეული ამ წესის შესრულება სავალდებულო იყო“, – ამბობს სოციოლოგი მაია არავიაშვილი.
მზითვის ტრადიციამ რღვევა დაიწყო საბჭოთა საქართველოში. მასობრივი წარმოების ეპოქაში ნივთებმა ის ღირებულება დაკარგეს, რაც ადრე ჰქონდათ. თუმცა, საბჭოთა დროს, როდესაც ტოტალურად ყველაფრის დეფიციტი იყო, წლებით ნაგროვები, პატარძლისთვის გატანებული თეთრეული, ჭურჭელი, საოჯახო ნივთები, ტანსაცმელი მაინც ფასდაუდებელ განძს წარმოადგენდა.
დამოუკიდებლობის მოპოვებასთან ერთად მზითვის გატანების ტრადიცია კიდევ უფრო ძველმოდურად მიიჩნიეს. მზითვის ფუნქცია, ქალი ეკონომიკურად გაეძლიერებინა, ნელ-ნელა გაქრა.
უკვე დამოუკიდებელ საქართველოში, 1997 წლიდან ამოქმედდა კანონი, რომლითაც შვილების რიგითობისა და სქესის მიუხედავად, მშობლების მემკვიდრეობა თანაბრად უნდა განაწილებულიყო.
კანონის თანახმად, მაშინაც კი, თუ მშობელი თავის სრულ ქონებას ანდერძით მხოლოდ ერთ რომელიმე შვილს მიაკუთვნებს, სხვა შვილებს უფლება აქვთ წილი სასამართლოს გზით მოითხოვონ.
სავალდებულო წილი – ასე ჰქვია მას და ის იმ წილის ნახევარს გულისხმობს, რომელსაც მემკვიდრე ანდერძის არარსებობის შემთხვევაში მიიღებდა.
“თუმცა, ამ კანონის გათავისება ორ ათწლეულზე მეტია ვერ მოხდა. მემკვიდრეობის სრულ მფლობელად ისევ ძმას მიიჩნევენ
გამოდის, რომ დღეს ქალებს არც ღირსეული მზითვი ერგებათ და არც მშობლის მემკვიდრეობა,” – მიიჩნევს მაია არავიაშვილი.
❖ ❖ ❖
ნანას მამისგან ქორწინების შემდეგ 10 ათასი მანეთი ერგო. ამ ფულით სახლისთვის ნივთები უნდა შეეძინა, თუმცა სახლი არ ჰქონდა.
„ბინა არც ჩემს ქმარს ჰქონდა. ჩემი მშობლების სახლში კი, ძმის ოჯახი ცხოვრობდა. მამაჩემმა მითხრა, ამხელა სახლია, გადავტიხროთ, ერთ ნაწილში შენ იცხოვრებ, მეორეში – შენი ძმაო. ამას როგორ დავუშვებდი, ძმას როგორ შევეჭრებოდი,” – ამბობს 59 წლის ნანა.
მშობლების გარდაცვალების შემდეგ თბილისის და სოფლის სახლიც ძმას დარჩა. კითხვაც არავის დაუსვამს, და-ძმას მემკვიდრეობის განაწილებაზე არასდროს ულაპარაკია.
_____________________________________________________________________________
● დედა-შვილობა სკაიპით. ათასობით ემიგრანტი ქალი ვერ ხედავს, როგორ იზრდებიან მათი შვილები
● “ქალთა მოძრაობა” გაუპატიურების მუხლში შესწორებას ითხოვს
● გაიგე, რამდენად დიდია შანსი რომ მოგკლან. ანიმაციური ვიდეო ფემიციდის შესახებ
● ფემინიზმი აზერბაიჯანში: როგორ იბრძვიან ქალები
_____________________________________________________________________________
„ვიცი, რომ უსამართლობაა, თუმცა, ძმას ვერაფერს ვეტყოდი. ერთმანეთს სულ ვუდგავართ გვერდით, რამე რომ დამჭირდეს ყველაფერს გააკეთებს ჩემთვის“, – ამბობს ნანა.
ამ უსიტყვო შეთანხმებას ქალები იშვიათად არღვევენ.
ხშირად ამის მიზეზი საკუთარი უფლების არცოდნა და კულტურული ნორმების გაუცნობიერებლად მიყოლაა.
თუმცა, უმეტეს შემთხვევაში ქალები საყვარელ ადამიანებთან, ოჯახის წევრებთან ურთიერთობის გაფუჭების ეშინიათ. ასევე, ეშინიათ საზოგადოების მხრიდან გაკიცხვის და იზოლაციის, რასაც ხშირად აწყდებიან ქალები, რომლებმაც ოჯახთან დავა გაბედეს.
„ქალები გაიბრძოლებენ ხოლმე, მაგრამ იქვე ხდება მათი მიჩუმება. ან იმხელა ბრძოლის გადატანა უწევთ, რომ აღარ უღირთ ქონება ადამიანების დაკარგვის ფასად“, – ამბობს გენდერის მკვლევარი მაიკო ჩიტაია.
მაკას ადვოკატის აყვანა თურქეთში ურჩიეს. შვება იგრძნო, ოჯახის წევრებთან ლაპარაკი მის მაგივრად ახლა ადვოკატს რომ მოუწევდა.
„მამიდა, სახლს რატომ მართმევო, მკითხა ძმისშვილმა, – იხსენებს მაკა, – ნათესავებმაც გამკიცხეს, ეს როგორ იკადრე, რად გინდოდა ადვოკატიო?”
“არადა, ბავშვობაში არასდროს ჩამიცვამს და დამიხურავს, ყველაფერი მაკლდა, იმისთვის, რომ მშობლებს ამხელა სახლი გაემართათ. თუ რამე უნდა მქონოდა ან გამხარებოდა ყველაფერი იმ სახლშია. როგორ მეუბნებიან, რომ იქ ღამის გათევის უფლება არ მაქვს? “ – ამბობს მაკა.
საბოლოოდ, მაკამ მშობლების მემკვიდრეობა შეინარჩუნა. ისე მოხდა, რომ ახლა ის მოხუც მამას უვლის, ძმამაც აღიარა შეცდომა.
თავისი მცირე ბიზნესიც ააწყო – ბანკიდან ჯერ ხუთი ათასი, შემდეგ კი ათი ათასი ლარი ისესხა და სწრაფი კვების ობიექტი გახსნა. რომ არა მშობლების სახლი, სესხს არავინ მისცემდა.
❖ ❖ ❖
ქონებრივი დავის სამართლებრივი წამოწყების კიდევ ერთი ბარიერი უსახსრობაა. ადვოკატის ასანაზღაურებლად ფული ბევრს არ აქვს.
გარდა ამისა, ბაჟის სახით დავის საგნის ანუ კუთვნილი ქონების სამი პროცენტიც უნდა გადაიხადონ. პროცესები კი იწელება, როდის მიიღებს მემკვიდრე ქონებიდან წილს არავინ იცის.
44 წლის ბელა პატაშური ბავშვობის სახლში კუთვნილი ადგილისთვის სამართლებრივ ბრძოლას არასამთავრობო ორგანიზაცია „საფარის“ დახმარების გარეშე ვერ შეძლებდა.
“საფარმა” უსასყიდლოდ გამოუყო ბელას ადვოკატი და ასწავლა როგორ უნდა დაეცვა თავი.
ბელა მცხეთის რაიონის ერთ-ერთ სოფელში დედასთან და უმცროს ძმასთან ერთად ცხოვრობს. Ბელას უფროსი ძმაც ჰყავს.
„დედაჩემმა ერთხელ მითხრა, აირჩიე რომელ ძმასთან ერთად იცხოვრებო. რატომ უნდა ამერჩია, მეც ხომ მეკუთვნოდა რაღაც? ჩემი ფული რომ მქონოდა და ვინმეს საჭმელი არ დაეყვედრებინა, სახლის წინ მიწის ნაკვეთზე ბაღის მოშენება დავიწყე. მცენარეები დავთესე და ნერგებს ინტერნეტში ვყიდდი. ყამირი გავტეხე, ქვიანი მიწა კარაქივით ვაქციე. 100-150 სახეობის მცენარე მაინც მაქვს. დედამ კი ნაკვეთისა და სახლის უმცროსი ძმისთვის ჩუქებაზე განცხადება დაწერა, რომელიც მე გავასაჩივრე. მისი მოთხოვნა არ დააკმაყოფილეს”.
ამგვარი ძალადობის გამტარი ხშირად სწორედ მშობელია, ამბობენ მკვლევარები.
„კვლევისას, ქალები იაზრებდნენ და გული სწყდებოდათ, რომ დედ-მამამ უპირატესობა ძმებს მიანიჭეს. თუმცა, როდესაც ვეკითხებოდით, თავად როგორ გაანაწილებდნენ ქონებას, უპირატესობას თავადაც ბიჭ შვილს ანიჭებდნენ. თავის გამართლებას ტრადიციით ცდილობდნენ“, – ამბობს მაია არავიაშვილი.
❖ ❖ ❖
#მეცშვილივარ – ასე ჰქვია კამპანიას, რომელიც ორგანიზაცია „საფარმა“ ვებ-პლატფორმა „ნაამბობთან“ ერთად რამდენიმე თვის წინ წამოიწყო.
ფეისბუქ-გვერდზე ქალები მემკვიდრეობის უსამართლოდ თუ სამართლიანად განაწილების ისტორიებს იხსენებდნენ. მათ წყენისა და ბრაზის გაზიარების შესაძლებლობა მისცეს. უმეტესობა ანონიმურად ჰყვებოდა თავის ამბავს.
„საფარში“ უამრავი ქალი მოგვმართავს, რომ მოძალადე ქმრისგან წამოვიდნენ და თავშესაფარში განაგრძეს ცხოვრება. თავშესაფარი კი მხოლოდ ექვსი თვით იფარებს ქალებს. ვეკითხებოდით, რატომ არ ბრუნდებოდნენ მშობლების სახლში, ისინი კი გვპასუხობდნენ, რომ იქ ოჯახებთან ერთად ცხოვრობდნენ მათი ძმები და ვერ მივიდოდნენ, – ამბობს კამპანიის კოორდინატორი შორენა გაბუნია, – ამ ფეისბუკ-კამპანიის იდეაც აქედან გაჩნდა. გვინდა დავანახვოთ ქალებს, რომ მშობლების სახლი ისევე ეკუთვნით, როგორც მათ ძმებს.
ასობით წერილი მოდის. უეცრად საოცარი მასშტაბის პრობლემა ამოიფურჩქნა. ლაპარაკი სურთ, მაგრამ საჯაროდ – არა. ყველა ანონიმურად დარჩენას ირჩევს, მთხოვენ სახელები, საცხოვრებელი ადგილები წავშალო“.
რა მასშტაბისაა პრობლემა, ამის წარმოდგენა მხოლოდ ჩვენი და გარშემომყოფი ადამიანების ისტორიებით შეგვიძლია.
ქვეყანაში არ არსებობს სტატისტიკა, რომელიც ზუსტად გვაჩვენებდა, ქალებისა და კაცების რა წილი იღებს მემკვიდრეობას. არც ის ვიცით რამდენი ქონებრივი დავა მიდის კონკრეტულად და-ძმას შორის.
სტატისტიკის სამსახურის 2018 წლის კვლევიდან მხოლოდ იმას ვარკვევთ, რომ კაცები ზოგადად მეტ ქონებას ფლობენ, ვიდრე ქალები. თუმცა, ქალის საკუთრებაში არსებულ ქონებიდან რამდენია მემკვიდრეობით მიღებული და რამდენი შემდგომ შეძენილი, არ ვიცით.
„არადა, სტატისტიკა ზუსტად გვაჩვენებდა პრობლემის მასშტაბს და მას უფრო ხელშესახებს გახდიდა“, – ამბობს მაია არავიაშვილი.
იურისტი თამარ გურჩიანი ფიქრობს, რომ კიდევ ერთი პრობლემა მემკვიდრეობითი სამართლის ნეიტრალურობაა – კანონი გენდერს არ ასხვავებს.
გურჩიანის აზრით, კანონი ქალების მიმართ გენდერულად მგრძნობიარე უნდა გახდეს:
„კანონის ნეიტრალურობა მაშინაა დასაშვები, თუკი ქალი და კაციც თანასწორია. მაგრამ, როდესაც ვხედავთ, რომ მემკვიდრეობის მიღებისას ქალი გაცილებით მეტად ზარალდება, მაშინ კანონი ნეიტრალური კი არა, გენდერულად მგრძნობიარე უნდა იყოს. მოსამართლე უნდა ფლობდეს რაიმე მექანიზმებს, რომლებიც ამ უთანასწორობას დააბალანსებდა“, – ამბობს ის.
❖ ❖ ❖
ანი გოგუაძეს ორი შვილი – გოგონა და ბიჭი ჰყავს.
25 წლის თბილისელი ანი ამბობს, რომ არც ის და არც მისი ქმარი ბიჭ შვილს პრივილეგიებს არ ანიჭებენ, მათ შორის, არც მემკვიდრეობის განაწილებისას.
„არ ვფიქრობ, რომ რომელიმეს მეტი შეხვდება. აუცილებლად გაიყოფა თანაბრად. თუ ოჯახს იმის საშუალება არ აქვს, რომ ორივე შვილი სახლებით უზრუნველყოს, მაშინ თავიდანვე უნდა იზრუნონ, რომ მემკვიდრეობა შუაზე სხვა გზით გაყონ. ვფიქრობ, მშობელმა არ უნდა ჩააყენონ და-ძმა ისეთ მდგომარეობაში, რომ ერთმანეთთან დავა მოუხდეთ“.
32 წლის ნიკა ბიწაძე კი, რომელსაც ორი გოგო და ერთი ბიჭი ჰყავს, ფიქრობს, რომ გოგონებს აუცილებლად დაეხმარება და მემკვიდრეობას გაუნაწილებს, თუმცა, სახლს მაინც ბიჭს დაუტოვებს.
„სანამ გაიზრდებიან, შეიძლება ყველაფერი შეიცვალოს, მაგრამ ამ გადმოსახედიდან ქონების განაწილება მაინც ასე წარმომიდგენია“.
მემკვიდრეობის არათანაბრად განაწილება ან გოგონების ქონების გარეშე დატოვება ქალებზე ძალადობის შეფარული ფორმაა, ამბობენ ექსპერტები, და ქალები ამას თანდათან აცნობიერებენ.
მაგალითად, გაეროს პროგრამის ფარგლებში 2013 წლის ჩატარებულ კვლევაში რესპონდენტთან მხოლოდ 44 პროცენტი მიჩნევდა, რომ მშობლების ქონება თანაბრად უნდა განაწილებულიყო. 2019 წელს კი, ეს მაჩვენებელი 62 პროცენტამდე გაიზარდა.
„ეს რაღაცნაირი მისტიფიცირებული ძალაუფლებაა. ის არანაირ არგუმენტს არ ეფუძნება, მხოლოდ პატრიარქალურ წარმოდგენებს ამყარებს. მაგრამ როდესაც სიღრმეში ჩადიხარ, თვითგამორკვევას იწყებ. უსამართლობის განცდა გეუფლება, რაც ძალიან მტკივნეულია. მაგრამ წყენა ფემინისტური გადმოსახედიდან ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან როდესაც ის ბრაზში ტრანსფორმირდება იწყება ბრძოლაც“, – ამბობს მაიკო ჩიტაია.
