აზერბაიჯანმა ყარაბაღში, ლაჩინის დერეფნის გზაზე გამშვები პუნქტი გახსნა. ინფორმაცია და კომენტარები ბაქოდან და ერევნიდან
საგუშაგო ლაჩინის გზაზე
აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ და სახელმწიფო სასაზღვრო სამსახურმა 23 აპრილს განაცხადეს, რომ ლაჩინის დერეფნის გზაზე, რომელიც სომხეთსა და თვითგამოცხადებულ არცახის რესპუბლიკას ერთმანეთთან აკავშირებს, საკონტროლო გამშვები პუნქტი გახსნეს.
ბაქო ერევანს ადანაშაულებს, რომ ამ გზით მთიან ყარაბაღში სომხეთის ხელისუფლების მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიიდან სამხედროები გადაჰყავდათ, გადაჰქონდათ შეიარაღება, საბრძოლო მასალა, გამოჰქონდათ ბუნებრივი რესურსები და კულტურული ღირებულებები. აზერბაიჯანმა სომხეთი 2020 წლის სამმხრივი განცხადების დარღვევაში დაადანაშაულა.
აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტროში აცხადებენ, რომ ყარაბაღში მცხოვრები სომხებისთვის დერეფნის გასწვრივ გადაადგილებას არანაირი დაბრკოლება არ შეექმნება.
“ლაჩინის გზის დასაწყისში სასაზღვრო კონტროლის მექანიზმის შექმნა უზრუნველყოფს მოძრაობის კანონიერებასა და გამჭვირვალობას, შესაბამისად, გადაადგილების უსაფრთხოებას”. – ნათქვამია აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტროს განცხადებაში.
ერევანსა და ხანკენდში (სტეფანაკერტი) ეს შეფასდა, როგორც 2020 წლის 10 ნოემბრის სამმხრივი ხელშეკრულების უხეში დარღვევა. აზერბაიჯანელი ექსპერტის თქმით, მსოფლიოს ყველა ქვეყანას აქვს უფლება გააკონტროლოს თავისი საზღვრები და ეს არ არღვევს შეთანხმების მოთხოვნებს.
ინფორმაცია ბაქოდან
აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტროს განცხადება
აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ ლაჩინის გზის შესასვლელთან გამშვები პუნქტის გახსნა ასე განმარტა:
„სომხური მხარის მიერ ლაჩინი-ხანკენდის გზის სისტემატური და ფართომასშტაბიანი უკანონო გამოყენების გამო – 2020 წლის 10 ნოემბრის სამმხრივი შეთანხმების საწინააღმდეგოდ – ასევე, გარკვეული საფრთხეების გათვალისწინებით, აზერბაიჯანის მთავრობამ მიიღო გადაწყვეტილება განახორციელოს შესაბამისი ზომები აზერბაიჯანისა და სომხეთის საზღვარზე კონტროლის უზრუნველსაყოფად.
ასეთი უკანონო ქმედებების მაგალითებია სომხეთის შეიარაღებული ძალების პერსონალის როტაცია, რომელიც კვლავ რჩება აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე, იარაღისა და საბრძოლო მასალის ტრანსპორტირება, ტერორისტების გავლა ამ გზაზე, ასევე, ბუნებრივი რესურსების უკანონო ექსპორტი”, – ამბობს საგარეო საქმეთა სამინისტროს სპიკერი აიხან ჰაჯიზადე. მისივე თქმით, შეიქმნება ყველა საჭირო პირობა “ყარაბაღის რეგიონის სომეხი მცხოვრებლების ორივე მიმართულებით გადაადგილებისთვის“.
მათივე თქმით, ამ დამატებითი ღონისძიების ფარგლებში – “რომელიც წარმოადგენს აზერბაიჯანის რესპუბლიკის უსაფრთხოების გარანტიას ლაჩინის გზის გასწვრივ” – შეიქმნება აუცილებელი პირობები სომეხი მოქალაქეების გამჭვირვალე და მოწესრიგებული გადაადგილებისთვის:
“ეს კონტროლის მექანიზმი განხორციელდება რუსეთის სამშვიდობო კონტინგენტთან თანამშრომლობით.“
კომენტარი ბაქოდან
პოლიტიკურმა დამკვირვებელმა გაჯი ნამაზოვმა JAMnews-თან აღნიშნა, რომ სამმხრივი შეთანხმების რაიმე ფორმით დარღვევაზე საუბარი არ შეიძლება.
„2020 წლის 10 ნოემბრის შეთანხმების მეექვსე პუნქტის მიხედვით, აზერბაიჯანი გარანტიას იძლევა ლაჩინის დერეფნის გასწვრივ შეუფერხებელი გადაადგილებისთვის – ეს დერეფანი ორი ქვეყნის საზღვრიდან იწყება.
ქვეყანაში შემოსული და გასული ადამიანებისა და მანქანების შემოწმება მსოფლიოს ყველა ქვეყნის სუვერენული უფლებების ნაწილია. ამ ლოგიკით, სისულელეა აზერბაიჯანის დადანაშაულება საკუთარ საზღვრებზე საგუშაგოს გახსნისთვის“.
პოლიტოლოგმა ყურადღება ყარაბაღის მეორე ომის შემდეგ ხელმოწერილი სამმხრივი შეთანხმების კიდევ ერთ ასპექტზე გაამახვილა:
„სომხეთში შეთანხმების მეექვსე პუნქტზე საუბრისას, რატომღაც ავიწყდებათ მეცხრე პუნქტი, რომელიც ეხება აზერბაიჯანის ძირითად ნაწილსა და ნახიჩევანს შორის შეუფერხებელ კომუნიკაციას.
ხელშეკრულების ხელმოწერიდან ორნახევარი წელი გავიდა. სად არის ეს გზა? ერთი მეტრი ასფალტიც კი არ დაგებულა. ვინ გააკონტროლებს ამ გზას, სად გაივლის და სხვა დანარჩენს არც განვიხილავ – სად არის თვითონ ეს გზა?
აზერბაიჯანმა, ყველანაირი დახმარების გარეშე, თავისით ააშენა ლაჩინის ალტერნატიული გზა, რომელიც გასული ზაფხულიდან მოქმედებს. ანუ უბრალოდ შეასრულა ხელშეკრულების ერთ-ერთი პუნქტი. სომხები, რომლებიც აგრძელებენ იმის მტკიცებას, რომ უზრუნველყოფენ ექსტრატერიტორიულ დერეფანს, არაფერს აკეთებენ. მიუხედავად იმისა, რომ შეთანხმება მოითხოვს გზის უზრუნველყოფას, რომელსაც გააკონტროლებს რუსეთის ეფესბე, მაგრამ გზა ამ დრომდე არ არსებობს.”
კითხვაზე, რა შეიცვლება სომხეთის საზღვარზე გამშვები პუნქტის გახსნით, გაჯი ნამაზოვი პასუხობს:
„ეს გამშვები პუნქტი არაფერს შეცვლის. იქ ერთმანეთის გვერდით დგანან რუსი სამშვიდობოები და აზერბაიჯანელი მესაზღვრეები. ყარაბაღის მცხოვრებლები, ჰუმანიტარული ტვირთი, წითელი ჯვრის მანქანები, როგორც ადრე, ორივე მიმართულებით, ახლაც ჩვეულებრივად გაივლის.
საკითხავია, რამ აღაშფოთა ასე სომხური მხარე და რატომ დაიწყეს საუბარი ხანკენდის უკანონო რეჟიმის სრულ ბლოკადაზე? საქმე ისაა, რომ ამიერიდან, პრაქტიკულად შეუძლებელია სომხეთიდან ყარაბაღში არალეგალური საქონლის გადატანა, ისევე როგორც სამხედრო პერსონალის გადაყვანა. ეს არის ამ ხმაურის მთავარი მიზეზი. რეალურად კი არაფერი შეცვლილა მშვიდობიანი მოსახლეობისთვის.“
ინფორმაცია ერევნიდან
სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს განცხადება
სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიაჩნია, რომ აზერბაიჯანის ხელისუფლების მიერ რუსული სამშვიდობო კონტინგენტის პასუხისმგებლობის ზონაში საგუშაგოს გახსნა საბოლოოდ დაბლოკავს ლაჩინის დერეფანს:
„აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების მიერ გადადგმული ეს ნაბიჯი მათ მორიგ პროვოკაციადაც კი არ შეიძლება ჩაითვალოს. ფაქტობრივად, ეს არის 2020 წლის 10 ნოემბრის სამმხრივი შეთანხმების ერთ-ერთი ფუნდამენტური დებულების უხეში დარღვევა, რომელიც მიზნად ისახავს აზერბაიჯანის თანმიმდევრულ პოლიტიკას მთიან ყარაბაღში ეთნიკური წმენდისა და სომხების განდევნისკენ.
გასული წლის 12 დეკემბრიდან ლაჩინის დერეფნის უკანონო ბლოკირება შეთითხნილი გარემოსდაცვითი საბაბით და დღეს უკვე საგუშაგოს გახსნა ამ უსაფუძვლო მიზეზების გამო, არის მორიგი ნაბიჯი ამ დაგეგმილი პოლიტიკის თანმიმდევრული განხორციელებისკენ.“
განცხადებაში ხაზგასმულია, რომ აზერბაიჯანი არ წყვეტს ლაჩინის დერეფნის ბლოკადას, მიუხედავად საერთაშორისო სასამართლოს გადაწყვეტილებისა, რომელმაც 2023 წლის 22 თებერვალს აზერბაიჯანს დერეფნის გასწვრივ შეუფერხებელი გადაადგილების უზრუნველყოფა დაავალა.
სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიაჩნია, რომ ბაქო ამძიმებს სიტუაციას რეგიონში და ამზადებს ნიადაგს ძალის ფართომასშტაბიანი გამოყენებისთვის. მათი თქმით, აზერბაიჯანის ხელისუფლება ძირს უთხრის მოლაპარაკებების პროცესს თავისი ქმედებებით, “სომხების სიძულვილითა და მუქარის რიტორიკით“.
ამასთან დაკავშირებით, სომხეთის ხელისუფლება მიმართავს გაეროს წევრ ქვეყნებს, რომლებსაც აქვთ საერთაშორისო უსაფრთხოების მანდატი, „მკაფიოდ დაგმონ აზერბაიჯანის ქმედებები, რომლებიც ძირს უთხრის რეგიონულ უსაფრთხოებას“.
განცხადების ბოლო პუნქტში გამოხატულია უკმაყოფილება რუსეთის მიმართ, რომელიც სომხეთის სტრატეგიული მოკავშირეა:
„მოვუწოდებთ რუსეთის ფედერაციას, საბოლოოდ შეასრულოს სამმხრივი შეთანხმების მე-6 პუნქტით ნაკისრი ვალდებულება, აღმოფხვრას დერეფნის უკანონო ბლოკადა და უზრუნველყოს აზერბაიჯანული ძალების გაყვანა ლაჩინის დერეფნის უსაფრთხოების ზონიდან.”
კომენტარი ერევნიდან
პოლიტიკური დამკვირვებელი ნაირა ჰაირუმიანი:
„გორისი-სტეფანაკერტის გზაზე საგუშაგოს დამონტაჟება აღსანიშნავია იმითაც, რომ ეს ხდება სომხების გენოციდის 108-ე წლისთავის წინა დღეს და თურქეთში არჩევნებამდე 20 დღით ადრე, რამაც შეიძლება სერიოზულად შეცვალოს რეგიონული მოვლენების პარადიგმა – მიუხედავად იმისა, ვინ მოიგებს არჩევნებს.
ამ კონტექსტში უნდა აღინიშნოს ბაქოს დაჩქარებული ნაბიჯები. ისინი არც კი მალავენ, რომ დროის რესურსი ცოტა აქვთ. მიუხედავად მცდელობებისა, რომ ეს დიდი ხნის დაგეგმილ ნაბიჯად წარმოაჩინონ, აშკარაა, რომ ბაქო ჩქარობს რეზერვის მომზადებას თურქეთში არჩევნების არასახარბიელო შედეგის შემთხვევაში.
ასევე მნიშვნელოვანია უკრაინის მოსალოდნელი კონტრშეტევის ფაქტორი, რომლის კონტექსტში შესაძლოა შეიცვალოს რუსეთის როლი და გავლენა რეგიონში. ბაქო მოსკოვთან ერთად ცდილობს თავიდან აიცილოს ის ფაქტი, რომ უკრაინული პარადიგმის ცვლილებასთან ერთად გაიზრდება დასავლეთის როლი სამხრეთ კავკასიის რეგიონში.
ამ შემთხვევაში, 10 ნოემბრის სამმხრივი შეთანხმება სრულიად დაკარგავს თავის მნიშვნელობას და საჭირო გახდება სხვა შეთანხმებების მიღწევა – უკვე არა სამმხრივ, არამედ ლეგიტიმურ, საერთაშორისო დონეზე.
ამასთან, არსებობს „ლოკალური“ ფაქტორიც: საგუშაგოს გახსნა ბაქოს არადამაჯერებელი პასუხია სომხეთის მიერ „ზანგეზურის დერეფნის“ ექსტრატერიტორიული სტატუსის მინიჭებაზე უარის თქმის შესახებ. სომხური საბაჟოს მშენებლობა მარგარაში, სომხეთ-თურქეთის საზღვარზე და სომხური გამშვები პუნქტი სოფელ თეჰთან მიუთითებს იმაზე, რომ სომხეთი არ აპირებს ექსტრატერიტორიული დერეფნის უზრუნველყოფას.
აზერბაიჯანის ოფიციალური განცხადებები მიუთითებს, რომ საგუშაგო რუსულ კონტიგენტთან შეთანხმებით შეიქმნა. ამას ხაზს უსვამს თავად ბაქო და ეს იწვევს სომხური მხარის უკმაყოფილებას რუსეთის, როგორც შუამავალი მონოპოლის მიმართ.
არცახის უშიშროების საბჭომ და სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ გაავრცელეს განცხადებები, რომლებშიც რუსეთს პასუხისმგებლობის აღებისკენ მოუწოდეს. მოსკოვის მხრიდან დერეფნის არგანბლოკვამ უნდა გამოიწვიოს სომხური მხარის შემდეგი ნაბიჯი – მიმართოს გაეროს და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებს, რათა მათ განალაგონ მრავალეროვნული სამშვიდობო ჯარები რეგიონში.“
ინფორმაცია მთიანი ყარაბაღიდან
არაღიარებული რესპუბლიკის ხელისუფლებამ ასევე გაავრცელა განცხადება, რომელშიც ნათქვამია:
„აზერბაიჯანმა კიდევ ერთხელ უხეშად დაარღვია სამმხრივი შეთანხმების პუნქტები და სომხეთიდან არცახში იარაღის გადატანის შესახებ მცდარი ინფორმაციის ფონზე, გადაკეტა ხიდი არცახსა და სომხეთის საზღვარზე, რომელიც რუსეთის სამშვიდობო პასუხისმგებლობის ზონაში მდებარეობს.
აზერბაიჯანის ბრალდებები იარაღის გადაზიდვის შესახებ აბსოლუტურად მცდარია, რადგან, ჯერ ერთი, ასეთი ფაქტი არ ყოფილა და მეორეც, თუ აზერბაიჯანული მხარე სრულად აკონტროლებს სამშვიდობოების და წითელი ჯვრის მიერ შუშის მახლობლად გადაკეტილ გზაზე ყველა ტვირთის გადაზიდვას, მაშინ როგორ არის შესაძლებელი ასეთი რამ?
ფაქტობრივად, ბლოკადის 133-ე დღეს, არცახი აღმოჩნდება ალიევის დიქტატორული რეჟიმის ორმაგ ბლოკადაში: შუშასთან და აკარის ხიდთან. აზერბაიჯანის ეს კრიმინალური ქმედება უნდა შეწყდეს ყველა პასუხისმგებელი საერთაშორისო აქტორისა და ორგანიზაციის ჩარევით“.
საერთაშორისო პარტნიორების რეაქცია
ბაქოს ქმედებებთან დაკავშირებით შეშფოთება გამოთქვეს აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტში. მათი განცხადებით, გამშვები პუნქტის დაწესებამ შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას კონფლიქტის მშვიდობიან მოგვარებას. ამის შესახებ აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტის პრესსპიკერის მოადგილემ, ვედანტ პატელმა განაცხადა:
„აშშ ღრმად არის შეშფოთებული, რომ აზერბაიჯანის მიერ ლაჩინის დერეფანზე საგუშაგოს გახსნა ძირს გამოუთხრის სამშვიდობო პროცესში ნდობის აღდგენის მცდელობებს. ჩვენ ვემხრობით ლაჩინის დერეფნის გასწვრივ ხალხის თავისუფალი და ღია გადაადგილებისა და ვაჭრობის აუცილებლობას და მოვუწოდებთ მხარეებს განაახლონ სამშვიდობო მოლაპარაკებები და თავი შეიკავონ საზღვრის გასწვრივ პროვოკაციებისა და მტრული ქმედებებისგან“.
სომხეთში მყოფმა საფრანგეთის სენატის წევრმა და “რესპუბლიკელების” ლიდერმა ბრუნო რეტაიომ ლაჩინის დერეფანში შესვლამდე საკუთარ მიკრობლოგზე ფოტო გამოაქვეყნა და დაწერა:
„აზერბაიჯანის ჯარებმა კონტროლი დაამყარეს მდინარე აკარის ხიდზე, რომელსაც რუსული ჯარები უნდა იცავდნენ. მოვუწოდებ საფრანგეთს გადამწყვეტი რეაგირებისკენ. სომხეთს მარტო ვერ დავტოვებთ. ჩვენ მზად უნდა ვიყოთ სომხეთს მივაწოდოთ აუცილებელი საშუალებები მისი სუვერენული ტერიტორიის დასაცავად.
ჩვენ, უპირველეს ყოვლისა, რეაგირება უნდა მოვახდინოთ როგორც საფრანგეთის პრეზიდენტის, ასევე მთავრობის დონეზე. ამჯერად ჩვენ მოვითხოვთ სანქციების დაწესებას, რადგან არ გვესმის, რატომ შეიძლება განვასხვავოთ ვითარება რუსეთსა და უკრაინაში, სადაც სანქციები გამოიყენება რუსეთის წინააღმდეგ, რომელმაც შელახა უკრაინის სუვერენული ტერიტორია, მაგრამ იგივე არ გამოიყენება აზერბაიჯანის წინააღმდეგ.“
