ანალიზი: გაზი ხმელთაშუა ზღვაში, როგორც საფრთხე ნატოს სტაბილურობისთვის
აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვაში, გაზის გიგანტურმა ახალმა საბადომ ნატოს ორ წევრ ქვეყანას – თურქეთსა და საბერძნეთს შორის დაპირისპირება გამოიწვია. კონფლიქტში რეგიონის სხვა ქვეყნებიც ერთვებიან. ამავდროულად, თურქეთს მხარს მხოლოდ აზერბაიჯანი უჭერს.
ძირითადი წყარო BBC
თურქეთი და საბერძნეთი კუნძულ კრეტასთან საზღვაო-საბრძოლო მანევრების ჩატარებას ერთდროულად გეგმავენ და მუქარის შემცველ გაფრთხილებებს ცვლიან.
კონფლიქტის არსი
ახლად აღმოჩენილი გაზის საბადო დაძაბულობის მიზეზი გახდა, რადგან თურქეთი და საბერძნეთი თვლიან, რომ ის მდებარეობს კონტინენტურ შელფზე, რომელიც მათ სუვერენულ ეკონომიკურ ზონას მიეკუთვნება.
ეკონომიკური ზონა – სანაპიროს მიმდებარე ტერიტორია, სადაც ნებისმიერი რესურსის დამუშავების უფლება (ზღვაში ან შელფზე განთავსებული) ერთ ქვეყანას ეკუთვნის.
მიზეზი ისტორიული და გეოგრაფიული ხასიათისაა: თურქეთის სანაპიროს ახლოს, რამდენიმე კუნძული მდებარეობს, რომლებიც საბერძნეთს ეკუთვნის.
ამიტომ, იმის განსაზღვრა, თუ სად იწყება ერთი ქვეყნის სუვერენული ეკონომიკური ზონა და მთავრდება მეორის, უკიდურესად რთულია.
თუკი საბერძნეთი საკუთარ ტერიტორიულ წყლებს 6 მილიდან საერთაშორისო მასშტაბით დაშვებულ მაქსიმალურ 12 მილამდე გააფართოებს – თურქეთის მტკიცებით, მისი საზღვაო გზები მნიშვნელოვნად დაზარალდება.
ხმელთაშუა ზღვაში ტერიტორიების დემარკაციის ბერძნული ვერსია. თურქეთს ხელს არ აძლევს, რომ პატარა ბერძნული „კუნძულის“ კასტელორიზოს (აღნიშნულია რუკაზე) გამო, ის ფაქტობრივად კარგავს ხმელთაშუა ზღვაში თავისი პოტენციური საზღვაო ზონების ნახევარს. რუკა Telegram-არხი თურქეთი ონლაინ.
როგორ გახდა კონფლიქტი რეგიონალური
თავდაპირველად, ახალი საბადოს ექსპლუატაციაზე შეთანხმდნენ საბერძნეთი, ეგვიპტე, ისრაელი და კვიპროსი – ის სწორედ მათ ტერიტორიულ წყლებში მდებარეობს.
თურქეთმა მიიჩნია, რომ მისი ინტერესები არ გაითვალისწინეს, რადგან საბადო ნაწილობრივ მის ეკონომიკურ ზონაშიც შედის.
მან ამ დავაში ლიბიაც ჩართო და ამ ქვეყანასთან ერთად ერთიანი ეკონომიკური ზონაც შექმნა, რომელიც ეწინააღმდეგება საბერძნეთის გეგმებს.
დამატებითი გარემოებები
საბერძნეთისა და თურქეთის ურთიერთობები ისტორიულად რთულად ვითარდებოდა.
ბოლო პერიოდში, ამ ორ ქვეყანას შორის დაპირისპირება ორი მიზეზით წარმოიქმნა:
• თურქეთის ხელისუფლების მიერ სტამბოლში, აია-სოფიას მუზეუმის მეჩეთად გადაკეთება.
• თურქეთის ხელისუფლების პოლიტიკა, რომელიც ხელს არ უშლიდა სირიიდან და ახლო აღმოსავლეთის სხვა ქვეყნებიდან ევროკავშირის ტერიტორიაზე მოსახვედრად წამოსული დევნილების თურქეთიდან საბერძნეთში გადასვლას.
ვიდეოში ჩანს – ათასობით სირიელი დევნილის შტურმი საბერძნეთის საზღვარზე მას შემდეგ, რაც თურქეთმა 2020 წლის 29 თებერვალს, სირიელი დევნილებისთვის ევროპასთან საზღვარი გახსნა – აღმოსავლეთ სირიაში მყოფ თურქულ სამხედრო ქვედანაყოფებზე, რუსეთის მიერ მხარდაჭერილი სირიის სამთავრობო ძალების უპრეცედენტო თავდასხმის შემდეგ.
• აია-სოფია მეჩეთი გახდა. ფოტო და ისტორია
ახალი გაზის საბადოს გარშემო დაწყებული დავა მესამე „ცხელი წერტილი“ გახდა.
ამას გარდა, კვიპროსი, რომელიც საბადოს დამუშავების ერთ-ერთი პირველი მონაწილეა, 1974 წლიდან გაყოფილი ქვეყანაა. ის გაყოფილია ქრისტიანულ კვიპროსის რესპუბლიკად, რომელიც გაეროსა და ევროკავშირის წევრია და მუსლიმურ ჩრდილოეთ კვიპროსის რესპუბლიკად, რომელიც მხოლოდ თურქეთის მიერ არის აღიარებული.
ვინ მოაგვარებს კონფლიქტს
სიტუაციას ართულებს ის, რომ საბერძნეთი და თურქეთი ნატოს წევრი ქვეყნები არიან და, ამავდროულად, საბერძნეთი ევროკავშირის წევრიც არის. ამიტომ მათ შორის ღია კონფლიქტის დაშვება ამ ორ ორგანიზაციას არ შეუძლია.
ოპონენტებს შორის შუამავლის როლი საკუთარ თავზე გერმანიამ აიღო, რომელიც ახლა ევროკავშირის თავმჯდომარეა.
გერმანიის საგარეო საქმეთა მინისტრი, ჰაიკო მაასი აგვისტოს ბოლოს ათენსა და სტამბოლში იმყოფებოდა და მხარეები გააფრთხილა, რომ „ნებისმიერმა ნაპერწკალმა შესაძლოა კატასტროფა გამოიწვიოს“.
მუშავდება გაზის საბადოს ექსპლუატაციაში ყველა დაინტერესებული ქვეყნის სამართლიანი მონაწილეობის რამდენიმე გეგმა.
ამ დაპირისპირებაში თურქეთს ღიად მხარი მხოლოდ აზერბაიჯანმა დაუჭირა.
2020 წლის 2 სექტემბერს, აზერბაიჯანში საბერძნეთის ახალი ელჩისგან რწმუნებათა სიგელების მიღების დროს, პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა განაცხადა:
„შემიძლია კიდევ ერთხელ გითხრათ, რომ თურქეთი არა მხოლოდ მეგობარი, არამედ მოძმე სახელმწიფოა და თურქები – ჩვენი ძმები. ჩვენი ყოველგვარი მორიდების გარეშე ვუჭერთ და დავუჭერთ მხარს თურქეთს ნებისმიერ შემთხვევაში (…), მათ შორის, აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთში საძიებო სამუშაოებთან დაკავშირებით“.
თურქული ოპოზიციური პარტიის, Gelecek Partisi (მომავლის პარტიის) დამფუძნებელმა, აჰმეთ დავუთოღლუმ საპასუხოდ ასეთი კომენტარი გააკეთა:
„ჩვენ მხარს ვუჭერთ ხელისუფლებას აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვის საკითხში. თუმცა, მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ აზერბაიჯანი ერთადერთი ქვეყანაა, რომელიც მხარს გვიჭერს. და ეს აიხსნება არა ჩვენი არასწორი პოზიციით, არამედ ჩვენი დიპლომატიის სისუსტით“.
