როგორ ეხმარებიან ერევანში ძალადობის მსხვერპლ ქალებს? პირადი ისტორიები
ძალადობის მსხვერპლი ქალების ისტორიები
ერევანში არის ორი სახლი, რომელიც არაფრით განსხვავდება სხვებისგან და სადაც ცხოვრობენ ქალები, რომლებიც ძალადობის მსხვერპლები არიან. ისინი სახლებიდან გაიქცნენ და იძულებულნი გახდნენ დაემალონ მოძალადეებს.
ცოტამ თუ იცის ამ სახლების არსებობის შესახებ. არც ის იციან, სად მდებარეობს ეს თავშესაფრები. ყველაზე მკაცრი კონფიდენციალურობა დაცულია თავშესაფრისა და მისი მცხოვრებლების დასაცავად. აქ ისინი ცდილობენ “ფეხზე დადგნენ”, ფიზიკური და ფსიქიკური ტრავმები დაძლიონ და ახალი პროფესიები აითვისონ.
გთავაზობთ ქალების ისტორიებს, რომლებიც იძულებულნი არიან თავშესაფრებს შეაფარონ თავი; ასევე მათი მხარდამჭერი ორგანიზაციის პოზიცია იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა მოგვარდეს ძალადობის მსხვერპლთა პრობლემები.
“ახლა ცოცხალი არ ვიქნებოდი”
25 წლის ნარინე (სახელი შეცვლილია) ახლა ერთ-ერთ თავშესაფარში ცხოვრობს. ის მოგვითხრობს, რატომ მოხვდა აქ:
„არაჯანსაღი ურთიერთობა და ძალადობა იქამდე მივიდა, რომ ჩემმა ქმარმა სკამზე მიმაბა, ელექტრო ხერხი ჩართო და თქვა, რომ ფეხებს მომაჭრიდა. ეს შეიძლება დაახლოებით 15 წუთი გრძელდებოდა და მთელი ამ ხნის განმავლობაში მეშინოდა, რომ ფეხების გარეშე დავრჩებოდი. ძალიან პატარა გავთხოვდი, სოფელში ვცხოვრობდით – მე, ჩემი ქმარი და შვილი.
ხანდახან დანას მაძლევდა, ბავშვს თავზე ფეხს ადებდა და ამბობდა, რომ თუ რამეს არ მოვიჭრიდი, ჩვენს ბავშვს მოკლავდა. ის გამუდმებით აკრიტიკებდა ჩემს გარეგნობას, უნდოდა თავი უღირსად მეგრძნო და ერთხელ საერთოდ მაიძულა თავი გადამეპარსა. ის მე მუდმივად მამცირებდა – დაახლოებით ორი წელი ვიცხოვრე ასე. ბავშვის გულისთვის ვძლებდი.
შეიძლება ითქვას, გამიმართლა, რომ ერთხელაც მშობლები მოვიდნენ ჩვენთან სტუმრად, მათ იგრძნეს, რომ რაღაც “ისე ვერ იყო” და წაგვიყვანეს იქიდან. გარკვეული პერიოდის შემდეგ პოლიციასთან ერთად შევძელი იმ სახლში მისვლა და საკუთარი ნივთების აღება. ალბათ, ახლა ცოცხალი არ ვიქნებოდი, იმ დღეს მშობლები რომ არ მოსულიყვნენ და იქიდან არ წავეყვანე“.
როგორ უზრუნველვყოთ თავშესაფრების და მათი მაცხოვრებლების უსაფრთხოება
ცენტრის საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურის უფროსი, უფლებადამცველი ზარა ხოჰანისიანი ამბობს, რომ თანამშრომლების შერჩევისას დიდი ყურადღება ექცევა იმას, თუ რამდენად სანდოები შეიძლება იყვნენ ისინი. მათ, ვისაც არ აქვს თავშესაფართან დაკავშირებული კონკრეტული პასუხისმგებლობა, არც კი იციან სად მუშაობენ:
„რაც ნაკლებმა ადამიანმა იცის თავისი ადგილი, მით უფრო უსაფრთხო იქნება ის. თავშესაფრებში მცხოვრები ქალები ასევე იღებენ ვალდებულებას, არ გაამჟღავნონ თავშესაფრის ადგილმდებარეობა და ხელი მოაწერონ ასეთ დოკუმენტს. გაჟონვის მხოლოდ ერთი შემთხვევა დაფიქსირდა, როცა ქალმა, რომელმაც თავშესაფარი დატოვა და ქმარს დაუბრუნდა, უთხრა, სად იყო ამდენი ხნის განმავლობაში. ამის შემდეგ თავშესაფარი სხვა ადგილას გადავიდა. ანონიმურობა და უსაფრთხოება არის ყველაზე მნიშვნელოვანი ოპერაციული პრინციპები. მაშინაც კი, თუ მშობლები დაგვირეკავენ და გკითხავენ: „ჩემი ქალიშვილი შენთან არის?“, მათ ეუბნებიან, რომ თუ ის ჩვენთან არის და თქვენთან საუბარს მოინდომებს, თავად დაგიკავშირდებათ“.
პირობები თავშესაფრებში
აქ ერთდროულად შეიძლება იყოს 24 ქალი და მათი შვილები. მაგრამ თუ უფრო მეტ ქალს სჭირდება თავშესაფარი, მათ დახმარებაზე უარს არ ეუბნებიან.
„ჩვენ ვპოულობთ შესაძლებლობას და ვცდილობთ მათ განთავსებას. რა თქმა უნდა, არის პრობლემები. თავშესაფრების ფართობი მცირეა. რეგიონებში თავშესაფრებს ვერ გავხსნით, რადგან მათი ადგილმდებარეობის დადგენა და ქალების მოძიება უფრო ადვილი გახდება“, – განმარტავს ზარა ოვანესიანი.
ის ხაზს უსვამს, რომ მხოლოდ 2020 წელს დაიწყო მთავრობამ თავშესაფრების ნაწილობრივ თანადაფინანსება:
„2018 წლამდე სახელმწიფო არ ცნობდა ოჯახში ძალადობის არსებობას. სისხლის სამართლის კოდექსი შეიცავდა მხოლოდ ცემასა და სექსუალურ ძალადობას. 2022 წელს მიღებულ იქნა ახალი სისხლის სამართლის კოდექსი და გაიზარდა სასჯელები ოჯახში ძალადობისთვის. მაგრამ სისხლის სამართლის კოდექსში ჯერ კიდევ არ არსებობს ცალკეული დანაშაული, რომელიც კვალიფიცირდება როგორც „ოჯახური ძალადობა“.
ვინ და როგორ მიიღება თავშესაფრებში?
„ყველა ქალი, რომელიც დაუკავშირდა ცენტრს, არ თავსდება თავშესაფრებში. ქალი რეკავს 24-საათიან ცხელ ხაზზე, ცენტრის თანამშრომელი აგროვებს მონაცემებს და გადასცემს სოციალურ მუშაკს. სოციალური მუშაკი მასთან დღის განმავლობაში ამყარებს კონტაქტს, თუ, რა თქმა უნდა, ეს არ არის გადაუდებელი შემთხვევა – რეაგირების კურსი დამოკიდებულია გადაუდებლობაზე. თუ ქალზე იმ წუთებში ძალადობენ და სასწრაფო დახმარება სჭირდება, ჩვენ მათ რამდენიმე წუთში ვპასუხობთ“, – განმარტავს უფლებადამცველი.
ის იხსენებს, რომ მსგავსი შემთხვევა ახალი წლის ღამეს მოხდა და საჭირო გახდა, რაც შეიძლება მალე მისულიყვნენ ქალის დასახმარებლად:
„ქმარმა ბუხრის საწმენდით სცემა ცოლს, რომელსაც ერთი წლის ბავშვი ჰყავდა. ჩვენთან ძალიან მძიმე მდგომარეობაში გადავიყვანეთ. დაზიანებები ისეთი სერიოზული იყო, ის დღემდე გადის მკურნალობის კურსს“.
ცენტრი ქალებს თავშესაფარში გადასვლას სთავაზობს, მაგრამ არ აძალებს
„შარშან გვქონდა ფემიციდის შემთხვევა. მოკლულია ქალი, რომელმაც წერილობით უარი განაცხადა თავშესაფარში გადასვლაზე და აღნიშნა, რომ ამ დროისთვის ამის მიზანშეწონილობას ვერ ხედავს. არის შემთხვევები, როცა ქალი რეაბილიტაციის შემდეგ ქმარს უბრუნდება და ძალადობა მეორდება. გვქონდა შემთხვევა, როცა ერთი და იგივე ქალი 8-ჯერ მივიღეთ. იყო შემთხვევა, როცა ქალი ორჯერ გავიდა ჩვენი თავშესაფრიდან, მაგრამ შემდეგ იმავე კაცმა მოკლა.
ისინი ბრუნდებიან, რადგან დამოკიდებულება და შიში ძალიან დიდია. თუ ცენტრში ხანგრძლივი სარეაბილიტაციო პროცესი არ დასრულებულა, შეწყდა და ქალი თავშესაფრიდან წასვლას გადაწყვეტს, ჩვენ ვერაფერს გავაწყობთ, ეს მისი არჩევანია. მოძალადე მამაკაცები საკმაოდ აკვიატებულები არიან. თაფლობის თვის ფაზაში ისინი ქალებს ჰპირდებიან ყველაფერ საუკეთესოს მსოფლიოში, რომ შეიცვლებიან, რომ ძალადობა აღარ განმეორდება, რომ ძალიან უყვართ. თუმცა, გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ეს დაპირებები საბოლოოდ ძალადობაში გადაიზრდება ხოლმე და ბევრად უფრო მძიმე შედეგებით მთავრდება“, – ამბობს ზარა ხოჰანისიანი.
როგორ რეაგირებს პოლიცია
60 წლის სონაზე (სახელი შეცვლილია) 30 წლის განმავლობაში ძალადობდნენ. ის ამბობს, რომ ორჯერ სცადა სახლიდან გაქცევა:
„პოლიციამ მითხრა, რომ მე რაღაცას არასწორად ვაკეთებდი. ვთხოვე თავშესაფარი, გამოსავალი. პოლიციელმა კი თქვა: „გინდა სახლი მოგცე, მაგრამ საცხოვრებლი ვის მოვთხოვო?”
ზარა ხოჰანისიანი ადასტურებს, რომ პოლიცია ზოგჯერ არაპროფესიონალურ დამოკიდებულებას ავლენს სიტუაციისა და მსხვერპლის მიმართ, და ამართლებს მამაკაცს:
„ხელისუფლებამ ოჯახში ძალადობა პრობლემად აღიარა და მის აღსაკვეთად კანონმდებლობა უკვე მიიღო. ადრე, როცა ადამიანები პოლიციას მიმართავდნენ, თუ ფიზიკური ძალადობა არ ხდებოდა, პოლიციას არ გააჩნდა რაიმე ინსტრუმენტი დამნაშავესთან დასაპირისპირებლად. ახლა არის ოჯახში ძალადობის პრევენციის საკანონმდებლო ღონისძიებები, რომლის ფარგლებშიც პოლიცია ახორციელებს პრევენციას სერიოზული შედეგების თავიდან აცილების მიზნით.
ძალადობის დროს ქალები ხანდახან ვერ ახერხებენ ურთიერთობის ხანგრძლივად გაწყვეტას საზოგადოებრივი აზრისა და სტერეოტიპების გამო. ხშირად ქალი თავის მდგომარეობას უყვება ახლობლებს, მაგრამ, მაგალითად, ისინი ეუბნებიან: „ის შენი ქმარია. რა უნდა გააკეთოს მან? მან უნდა გააკონტროლოს თქვენი სახსრები, ეს ნორმალურია.” ამ შემთხვევაში მცირდება იმის ალბათობა, რომ ქალი მიიღებს მხარდაჭერას და არ დაადანაშაულებენ დაშორების შემთხვევაში. იგივე პრობლემაა პოლიციაშიც, სადაც ქალები სტერეოტიპული მიდგომების წინაშე დგანან“.
“მოძალადეების პერსონაჟები ერთმანეთს ძალიან ჰგავს”
მარინე აგუმიანი, ერთ-ერთი ფსიქოლოგი, რომელიც მუშაობს თავშესაფარში ქალებთან, ამბობს, რომ მათ სრულად ესმით რა ელით მათ, როცა უსაფრთხოდ იქნებიან:
„თავშესაფარში ნარინეს დიდი ხნის განმავლობაში ესიზმრებოდა კოშმარები, მძიმე ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაში იყო. ასეთი სიტუაციების მთელი დახვეწილობა ის არის, რომ ძალადობის დროს ქალებს არ ესმით რა ხდება – ტვინი ძირითადად გადარჩენაზე მუშაობს. ჩვენი ამოცანაა არა მხოლოდ ძალადობის მსხვერპლი ქალის რეაბილიტაცია, არამედ ისეთ მდგომარეობამდე მიყვანა, რომ აღარ მისცემს თავს უფლებას, მოექცნენ ამგვარად“.
ფსიქოლოგის თქმით, ძალადობის შემთხვევები ძალიან ჰგავს:
„თითქმის იდენტური სცენარია ყველა შემთხვევაში. მოძალადეების პერსონაჟები და გამოსახულებებიც კი ძალიან ჰგავს ერთმანეთს. ზოგჯერ გგონია, რომ პაციენტები ერთსა და იმავე ადამიანზე საუბრობენ. მათ აქვთ საერთო თვისებები. ისინი საკუთარ საქციელს ხშირად ასე განმარტავენ: „უყვარს, ამიტომაც ეჭვიანობს“. ისინი ავლენენ უკიდურეს შეშფოთებას და არ აძლევენ ქალს მუშაობის ან ფინანსურად დამოუკიდებლად არსებობის უფლებას. მათ სურთ ერთპიროვნული მმართველობა და შეუძლიათ გამოიყენონ ნებისმიერი საშუალება ამის მისაღწევად. ასევე, თითქმის ყველა მოძალადე ცდილობს მსხვერპლის დამცირებას, მისი თვითშეფასების ნულამდე დაყვანას და დარწმუნებას, რომ მისი ბრალია, რომ მამაკაცი მას ასე ექცევა. სამწუხარო ის არის, რომ ბევრი ასეთი რამ შეიძლება აღიქმებოდეს როგორც ნორმალურად ჩვენს საზოგადოებაში, მაგრამ სინამდვილეში ეს არის მოძალადის სიგნალი.”
ბავშვების ფაქტორი
ფსიქოლოგი ამბობს, რომ მოძალადეები ხშირად დაშორების შემდეგაც იყენებენ შვილებს ქალზე ძალადობის იარაღად.
„10 წლის შვილი სახლში დავტოვე და წამოვედი. 10 წელი ვიყავით დაქორწინებულები, აქედან 9 წელმა მხოლოდ ძალადობა მომიტანა. არავის ეგონა, რომ ჩემი ქმარი შეიძლება მოძალადე ყოფილიყო. ყველა მეუბნებოდა: ”ის მხარს გიჭერს, მეტი გჭირდება?” მოძალადის ოჯახში გავიზარდე. შეიძლება ითქვას, გავექეცი მამაჩემის ძალადობას, გავთხოვდი და ძალადობა ისე განმეორდა.
ახლა ვცდილობ ყველაფერი გავაკეთო იმისთვის, რომ ფინანსური მდგომარეობა დავასტაბილურო და ჩემი შვილიც ჩემთან წავიყვანო. წასასვლელი არსად მქონდა, შვილი მყავდა და მემუქრებოდნენ, შვილს ვეღარასდროს ნახავო“, – ამბობს 32 წლის ლუსინე (სახელი შეცვლილია).
ზარა ხოჰანისიანი მიიჩნევს, რომ ბავშვების პრობლემა ყველაზე რთულია. ხშირად ქალები ახერხებენ როგორმე თავი დააღწიონ მოძალადეებს, ბავშვები კი სახლში რჩებიან ან სკოლაში მისიან.
„ამიტომ ყოველთვის გირჩევთ, როგორც კი ქალი საფრთხეს იგრძნობს, დარეკოს ცხელ ხაზზე. ეს არის უსაფრთხოების გეგმის შემუშავება რაიმე ქმედების განხორციელებამდე. პროფესიონალური მხარდაჭერის გარეშე ქალი იმპულსურად მოქმედებს და შეიძლება ბოლო მომენტამდე არ იცოდეს, როგორ ჯობია სახლიდან გაქცევა, როგორ მოაწყოს ყველაფერი, რა ნივთები წაიღოს თან. უსაფრთხოების გეგმა ეხმარება ქალს მშვიდად იმოქმედოს. შემდეგ ბავშვებიც უფრო ნაკლებად დაუცველ მდგომარეობაში აღმოჩნდებიან.
ჩვენ მხარს ვუჭერთ ქალის გადაწყვეტილებას, გადავიდეს თავშესაფარში შვილებთან ერთად. იმის გამო, რომ მისი რეაბილიტაცია ბოლომდე ვერ შედგება, როდესაც მთელი მისი ფიქრები მოძალადის გვერდით დარჩენილ ბავშვებზეა მიმართული“.
უფლებადამცველის თქმით, მამები ხშირად იყენებენ შვილებს დედების წინააღმდეგ:
„იყო შემთხვევები, როცა დედა იღებდა მეურვეობას, მაგრამ წლების განმავლობაში ვერ ვახერხებდით ბავშვის მოყვანას. სამწუხაროდ, ის ფაქტი, რომ მამა ძალადობს დედაზე, არ არის ის ფაქტორი, რომ ბავშვს ამ გარემოდან წასვლის სურვილი გაუჩინოს. დედას შეუძლია მისი წაყვანა მხოლოდ სასამართლოს გზით.
ჩვენ ვაპირებთ მივაღწიოთ საკანონმდებლო ცვლილებებს, რომ ბავშვი აღიარებული იყოს ძალადობის მსხვერპლად, თუნდაც ის იყოს მხოლოდ თვითმხილველი. თუ მოვახერხეთ დედისთვის ფსიქოლოგიური და იურიდიული დახმარება, მაშინ ბავშვი იქ მარტო რჩება. არანაირ დახმარებას არ იღებს, მათ შორის არც ფსიქოლოგიურ დახმარებასაც. მხოლოდ სასამართლოში შეუძლიათ ექსპერტიზა ჩაატარონ იმის გასაგებად, ეშინია თუ არა მას მამის“.
რამდენ ხანს შეუძლია ქალს თავშესაფარში ყოფნა?
„თავშესაფარში ყოფნის ხანგრძლივობას რეაბილიტაციის პროცესის დინამიკა განსაზღვრავს. თუ ქალი ჯერ კიდევ განსაცდელის სტადიაზეა და ქმარი აგრძელებს მის დევნას, რისკები ფასდება როგორც მაღალი და მას შეუძლია თავშესაფარში ერთი წელიც კი დარჩეს. მაქსიმალური პერიოდი არ არის, მაგრამ სასურველია 3 თვის შემდეგ ქალი სხვა უსაფრთხო ადგილას გადაიყვანონ, რათა უფრო მშვიდ გარემოში იყოს. თავშესაფარს ხომ თავისი წესები აქვს.
მაგალითად, თქვენ არ შეგიძლიათ გამოიყენოთ საკუთარი ტელეფონი, რადგან სხვებს შეუძლიათ გამოიყენონ იგი თავშესაფრის ადგილმდებარეობის დასადგენად. თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მას ოჯახთან კავშირი არ აქვს. მაგრამ მხოლოდ თავშესაფრის თანამშრომლის მეშვეობით, რომელიც აკმაყოფილებს უსაფრთხოების სტანდარტებს. ეს წესები პრობლემურია ბავშვებისთვის. თუ ისინი სკოლაში სწავლობენ, სასწრაფოდ იცვლება საგანმანათლებლო დაწესებულება ან სწავლების მეთოდი, რათა მამამ ვერ აკონტროლოს შვილები და ვერ გაიგოს, სად არიან ისინი“, – განმარტავს ზარა ჰოვანნისიანი.
მისი თქმით, ბოლო ერთი წლის განმავლობაში ახალგაზრდა ქალები უკვე ხშირად მიმართავენ მათ:
„საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში ჩვენთან მოდიოდნენ 30-დან 40 წლამდე ქალები ძირითადად 10 წლიანი ძალადობის შემდეგ. გასული წლის განმავლობაში ჩვენ შევნიშნეთ “გაახალგაზრდავების” ტენდენცია. ეს ჩვენთვის გამარჯვებაა. იმიტომ, რომ ეს აჩვენებს, რომ ქალებმა იციან, რომ მათ სურთ თავიდან აიცილონ ძალადობა ადრეულ ეტაპზე“.
უფლებადამცველის თქმით, მათ ძირითადად ერევანიდან მიმართავენ. ეს აიხსნება მოსახლეობის სიმჭიდროვით. დახმარების მსურველთა მნიშვნელოვანი ნაწილი არმავირის, გეღარქუნიკისა და შირაქის რეგიონებიდანაა.
ექსპერტები ხაზს უსვამენ, რომ თავშესაფარში ქალები იღებენ არა მხოლოდ სამედიცინო, იურიდიულ და ფსიქოლოგიურ დახმარებას, არამედ სწავლობენ პროფესიებსა და ხელობას. ეს აუცილებელია მათი ფინანსური სტაბილურობისა და დამოუკიდებლობისთვის.
