“Gürcü arzusu” necə Konstitusiya istəyir?

“Gürcü arzusu” Konstitusiyanı dəyişmək niyyətindədir, bu da hələ seçkilərdən əvvəl məlumuydu. Bundan əlavə, komanda konstitusiyaya dəyişikliklərin ediləcəyini hələ 2012-ci ildə, hakimiyyətə gəlməmişdən öncə bildirib, halbuki onda onun konstitusiya çoxluğu olmayıb və məsələ ertələnib.

Bu gün vəziyyət başqadır. 150 parlament üzvündən 115 nəfəri “Gürcü arzusu”nu təmsil edir, bundan əlavə də daha iki deputat parlamentə bu partiyanın üzvü kimi keçməsələr də, onu bütün məsələlərdə dəstəkləyirlər. Konstitusiyanı dəyişmək üçün 113 deputatın razılığı lazımdır, buna görə də hakim partiyaya həmin məsələnin öhdəsindən gəlmək problem yaratmayacaq.

Konstitusiyaya dəyişikliklərin edilməsi ilə bağlı iş parlamentin işi ilə eyni vaxtda başlayıb.

Hakimiyyət əsas qanunu dəyişməyə tələsir. Layihə aprelin axırlarına qədər hazır olmalıdır, bu vaxt da onun parlamentə müzakirəsinə başlamalıdırlar.

Qüvvədə olan qanunvericiliyə görə, dəyişikliklər layihəsi əvvəlcə ictimai müzakirədən keçməlidir, onun təsdiqlənməsi isə iki müxtəlif sessiya müddətində baş tutmalıdır. Qanunvericiliyə əsasən, yanvar ayından dekabra qədər olan dövr iki – yay və payız sessiyalarına bölünür. Yəni  hakimiyyət ilin sonuna qədər layihənin işini bitirmək istəyir.

Müxalifət və qeyri-hökumət sektoru həmin tələskənlikdə problem görürlər – onlar hesab edir ki, hakimiyyət Konstitusiyanı öz partiya maraqlarına uyğunlaşdırmağa çalışır.

Konstitusiyada əsas dəyişikliklər:

Prezident

Konstitusiya dəyişikliklərinin episentrində prezident institutu durur. Ən mühüm dəyişikliklər məhz ona aiddir.

Prezident seçkiləri haqqında qanun

Əsas dəyişiklik prezident seçkiləri haqqında qanundur. Layihəyə əsasən, indən sonra Gürcüstan əhalisi prezidenti birbaşa səsvermə ilə seçəcək. Yəni artıq prezident seçkiləri olmayacaq. İlkin ehtimala görə, o, parlament tərəfindən seçiləcək. (Belə bir fikir var ki, prezident seçkiləri parlamentarilər və yerli özünüidarə orqanlarının nümayəndələrindən ibarət seçki kollegiyası tərəfindən keçiriləcək. Bununla belə, bu variantın qəbul edilməsi şansı daha azdır, çünki hakim partiya prezidentin parlament tərəfindən seçilməsini üstün tutur).

Hakimiyyətin əsas arqumenti: Gürcüstan maksimal dərəcədə parlament idarəçiliyi üsuluna yaxınlaşmalıdır, buna görə də birbaşa prezident seçkilərinə ehtiyac yoxdur, çünki bir qayda olaraq, parlament respublikasında prezidenti birbaşa səsvermə ilə seçmirlər.

Buna qarşı çıxanların əsas arqumenti: Gürcüstan zəif demokratiyası olan ölkədir, buna görə də hakimiyyətin qollarını balanslaşdıra bilən müstəqil arbitrə ehtiyac var. Bu gün həmin rolu Konstitusiya prezidentin üzərinə qoyur. Birbaşa yolla seçilməyən prezident parlament çoxluğundan tamamiylə asılı olan bir fiqura çevriləcək, bir siyasi partiyanın təsiri altında olacaq, arbitr və vasitəçi funksiyalarını yerinə yetirə bilməyəcək. Adətən birbaşa olmayan səsvermə yolu ilə prezident ikipalatalı parlament şəraitində seçilir ki, bu da əvvəlcədən prezidentin bir siyasi qrup tərəfindən seçilməsinin qarşısını almaq imkanı verir. Gürcüstanda bu, ərazi bütövlüyü bərpa olunana qədər alınmayacaq, çünki ali palata ərazi vahidlərinin nümayəndələrindən ibarət olur, bu məsələni də Abxaziya və Sxinvali regionu olmadan həll etmək mümkün deyil.

[/notification]

Prezidentin səlahiyyətləri

Seçkilər haqqında qanun prezident institutuna aid yeganə dəyişiklik deyil. Hakim komanda prezidenti demək olar ki, bütün funksiyalarından məhrum etməyi planlaşdırır.

Bu gün qüvvədə olan Konstitusiyaya əsasən, prezident dövlət başçısı, silahlı qüvvələrin ali baş komandanıdır və Gürcüstanı beynəlxalq münasibətlərdə təmsil edir. Və ən əsası hakimiyyətin qolları arasında əsas tarazlaşdırıcı qüvvədir. Bu da onun funksiyalarını müəyyən edir

Konstitusiya komissiyasında hakim komandanın prezidentin aşağıdakı funksiyalardan məhrum edilməsi təklifləri nəzərdən keçirilir:

Konstitusiyaya ediləcək dəyişikliklərin 2018-ci il prezident seçkilərindən sonra deyil, 2023-cü il seçkilərindən sonra işə düşəcəyi gözlənilir.

Parlament harada olacaq?

Parlamentin Kutaisi şəhərində olması Mixail Saakaşvilinin təşəbbüsü ilə Konstitusiyada 2011-ci ilin iyul ayında təsbit edilib. 2009-2012-ci illərdə Kutaisi şəhərində 326 milyon lari həcmində yeni parlament binası tikilib.

“Milli hərəkat”ın əsas arqumenti ondan ibarətdir ki, Gürcüstanda mühüm institutlar təkcə Tbilisidə deyil, həm də başqa şəhərlərdə olmalıdır. Misal üçün, elə həmin dövrdə Konstitusiya Məhkəməsini Batumiyə köçürmək qərarı verilib.

“Gürcü arzusu” hakimiyyətə gələndən sonra bu məsələ ilə bağlı mübahisələr səngimək bilmir – mövzu siyasi prinsip məsələsinə çevrilib. Keçmiş hakimiyyətin tərəfdarları parlamenti Kutaisidə saxlamağı tələb edirlər, “Gürcü arzusu” və onun tərəfdarları parlamentin Tbilisiyə qayıtmasını tələb edirlər.

Bu gün parlament faktiki olaraq iki şəhərdə fəaliyyət göstərir – Kutaisidəki yeni binada və Tbilisidə, Rustaveli prospektində yerləşən binada. Bütün bunlar da ciddi xərclər tələb edir.

Məsələ konstitusiya dəyişiklikləri “kompleksi”nə daxil edilib, müsbət qərar verildiyi halda parlament Tbilisiyə qayıdacaq.

Hər iki tərəfin arqumentləri dəyişməz olaraq qalır. Saakaşvilinin tərəfdarları bildirir ki, regionun inkişafı üçün parlamenti Kutaisidə saxlamaq lazımdır. Hakimiyyətin tərəfdarları isə bildirir ki, Kutaisidə parlament binasının istismarı büdcə üçün çox baha başa gəlir, həm də Kutaisidə deputatlar və aparat işçilərinin qaldığı evlərin kirayəsi də büdcədən ödənilir.

Majoritarlara ehtiyac varmı?

Digər konstitusiya dəyişikliklərindən fərqli olaraq, bu dəyişikliyi müxalifət və qeyri-hökumət sektoru tələb edir, hakimiyyət isə əksinə, daha soyuq yanaşır.

Bu, Gürcüstan parlamentinə majoritar sistem üzrə seçkilər haqqında qanunla bağlı məsələdir.

Qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən, Gürcüstan parlamenti birpalatalıdır, 150 deputatdan ibarətdir, onların da 77-si proporsional, 73 nəfəri isə majoritar sistem üzrə, seçki dairələrinə müvafiq olaraq seçilir.

Son seçkilər göstərdi ki, seçki sistemi yüksək ədalətlilik dərəcəsi ilə seçilmir. Misal üçün, “Gürcü arzusu”na seçki iştirakçılarının daha az hissəsi səs verdi, buna baxmayaraq da konstitusion çoxluq əldə etdi ki, bu da majoritar deputatların hesabına oldu.

2012-ci ildə bu sistemi ləğv etməyi o vaxtlar müxalifətdə olan “Gürcü arzusu”nun özü vəd edirdi. Amma hakimiyyətə gələndən sonra da vədini yerinə yetirməyə tələsmir, çünki bu sistem istənilən hakimiyyət üçün rahat bir rıçaqdır.

Hakim komandada bu məsələ ilə bağlı yekdil fikir yoxdur. Komandanın bir hissəsi majoritar sistemin dəyişdirilməsi, onun modernləşdirilməsinin lehinə çıxış edir, digər bir hissəsi isə majoritar sistemin mütləq olduğunu hesab edir, çünki  hər bir regionun parlamentdə öz nümayəndəsi olmalıdır.

Müxalifət və qeyri-hökumət sektoru isə belə bir arqument gətirir ki, seçki dövrü zamanı hər bir hakimiyyətin istifadə etdiyi güclü inzibati resurs majoritar dairədə iqtidaryönlü nümayəndənin qələbə çalmasına zəmanət verir ki, bu da başqa partiyaların nümayəndələrinə qarşı ədalətsizlikdir.

Nəzərə almaq lazımdır ki, parlamentə daxil olan majoritarlar çox güman ki, bu sistemin lehinə səs verməyəcəklər. Onların səsi olmadan isə (parlamentdə 73 majoritar var) konstitusion çoxluq (113 səs) toplamaq mümkün olmayacaq

Ailə nədir

Konstitusiyaya daha bir dəyişiklik ediləcək – hakim partiyanın təşəbbüsü ilə Konstitusiyada nikah anlayışına dəqiqləşdirmə gətiriləcək. “Gürcü arzusu” Konstitusiyada qeyd etməyi planlaşdırır ki, “Nikah qadınla kişinin ailə qurma məqsədiylə könüllü ittifaqıdır”.

İndiki Konstitusiyada nikahın aşağıdakı tərifi verilir: “Nikah evlilərin bərabər hüquqları və könüllü istəyinə əsaslanır” (paraqraf 36.1).

Bunun nəyi pisdir: müxalifət bildirir ki, Konstitusiyada bu cür qeyd populizmdir və bu addımıyla hakimiyyət ənənəvi seçicilərin simpatiyalarını qazanmaq istəyir. Hüquq müdafiəçiləri hesab edir ki,  bu qeyd diskriminasiya xarakteri daşıyır, çünki Gürcüstanda nikahlarını rəsmiləşdirməyən şəxslər və onların övladları ailə sayılmayacaq. Konstitusionalistlər də bu cür qeydə heç bir ehtiyac görmürlər. Onların sözlərinə görə, ailənin tərifi onsuz da vətəndaş məcəlləsində verilib və bunu Konstitusiyada təkrar etməyə heç bir ehtiyac yoxdur.