"Cənubi Qafqaz Ankaranın xarici siyasətində prioritetini itirir": Yerevandan şərh
Türkiyənin xarici siyasəti
Türkiyə Yaxın Şərqdən və Cənubi Qafqazdan tutmuş Ukrayna və Afrikaya qədər kəskin beynəlxalq münaqişələrdə fəal vasitəçi kimi çıxış edir. Qlobal proseslərə təsirini və nüfuzunu artırmaq üçün o, diplomatiyadan və coğrafi mövqeyindən məharətlə istifadə edir.
Türkiyənin dünya gücünə çevrilmək istəyinin regiondakı vəziyyəti nə dərəcədə çətinləşdirəcəyi və Ermənistan üzərində geosiyasi təzyiqləri artıra biləcəyi haqda türkoloq Ruben Safrastyan mövqe bildirir.
- “Qafqazda yeni bir dövrün başlanması üçün bir şans var”: Ermənistan XİN rəhbəri Antalyadakı forumda
- “Qafqazda yeni bir dövrün başlanması üçün bir şans var”: Ermənistan XİN rəhbəri Antalyadakı forumda
- Ermənistan-Türkiyə sərhədi açılacaqmı? Ermənistanın sərhəd kəndindən reportaj
Ruben Safrastyan, türkoloq
Qlobal təsirə can atmaq
“2020-ci ildə Qarabağda baş vermiş müharibədən sonra Türkiyənin Cənubi Qafqazdakı rolu artdı. Lakin onun ambisiyaları bu regionun hüdudlarından xeyli uzağa gedir. Ankara daha yüksək statusa can atır. O, qlobal proseslərə təsir göstərə biləcək dünya gücü statusuna iddia edir. Bu, Türkiyənin xarici siyasətinin əsas hədəflərindən biridir. Və bu hədəf böyük ölçüdə prezident Ərdoğanın şəxsi ambisiyaları ilə müəyyən olunur.
Amma Türkiyə əhali, iqtisadiyyat və ərazi baxımından məhdud resurslara malik olan orta səviyyəli regional dövlət kimi bu miqyasda məqsədləri həyata keçirməkdə çətinliklərlə qarşılaşır. Özünü qlobal səviyyədə göstərmək üçün o, müxtəlif münaqişələrdə fəal vasitəçi kimi çıxış edir. Bu yolla o, təsir gücünü artırmağa çalışır.
Cənubi Qafqazda Türkiyə Rusiya və İranla yanaşı aparıcı güclərdən biri olaraq qalır. Amma onun diqqəti getdikcə daha çox Yaxın Şərqə yönəlir. Ankara burada strateji hədəflərinə çatmaq üçün daha çox imkanlar görür. Cənubi Qafqaz isə əhəmiyyətinə baxmayaraq, Ankaranın xarici siyasətində tədricən prioritet mövqeyini itirir.”
ABŞ-ın dəstəyi və Türkiyənin Suriyadakı rolu
“ABŞ-ın dəstəyini alan Türkiyə Yaxın Şərqdə, xüsusən də Suriyada öz rolunu aktivləşdirdi. Burada o, özünəməxsus xarakteri olan yeni rejimin ölkədə vəziyyəti nəzarətdə saxlamasına yardım edir.
Suriya çoxsaylı xalqların, dini inancların və buna uyğun olaraq münaqişələrin olduğu mürəkkəb bir ölkədir. ABŞ-ın bölgədəki iştirakının azalmasından sonra Türkiyə bu boşluğu doldurmağa çalışır. Bu, onun qlobal proseslərə təsir göstərən bir dövlətə çevrilmək niyyətinin qismən həyata keçirilməsidir.
Lakin orta səviyyəli regional dövlət kimi, Türkiyə artan məsuliyyətin öhdəsindən çətinliklə gəlir. O, ABŞ-ın milyardlarla dollarlıq hərbi sazişlərlə dəstəklədiyi Səudiyyə Ərəbistanı ilə rəqabət aparır. Bu ölkə isə, ABŞ-la mümkün razılaşmalar fonunda İranın güclənmə ehtimalını və Misirin ambisiyalarını nəzərə alaraq, Suriyada İsrailin təsirini balanslaşdırmağa çalışır. Bu mürəkkəb oyunda Yaxın Şərq Ankaranın əsas prioritetinə çevrilib, Cənubi Qafqaz isə daha az prioritet daşıyır.”
Türkiyə və Azərbaycanın yanaşmalarında fərqlər
“Türkiyə və Azərbaycan Ermənistan-Azərbaycan sülh prosesinə fərqli baxırlar. Ankara bu prosesi qlobal perspektivdən qiymətləndirir. O, sülh müqaviləsinin imzalanmasını sürətləndirməyə çalışır ki, Cənubi Qafqazda Azərbaycanın vasitəsilə öz aparıcı rolunu rəsmiləşdirsin. Bu, onun regionda nüfuzunu sənədlə təsdiqləməyə yönəlmiş strateji addımdır.
Azərbaycan isə əksinə, daha çox taktiki şəkildə hərəkət edir. O, daha lokal məqsədləri izləyir. Əsasən də, Ermənistandan əlavə güzəştlər almağa çalışır. Bakı üçün əsas məqsəd praktiki nəticələr əldə etməkdir. Halbuki Türkiyə üçün nəticənin konkret məzmunundan asılı olmayaraq, prosesin tez başa çatması kifayətdir.”
Nəqliyyat ambisiyaları
“Türkiyə üçün ‘Zəngəzur dəhlizi’ adlandırılan yol strateji əhəmiyyət daşıyır. Dəhlizin eksteryal statusu Ankaraya Azərbaycanla və Xəzər dənizi vasitəsilə Mərkəzi Asiyadakı türkdilli ölkələrlə maneəsiz əlaqə qurmağa imkan verərdi.
Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan türkdilli ölkələr arasında əməkdaşlığın gücləndirilməsi və vahid türk dünyasının yaradılması ideyasını fəal şəkildə irəli sürür. Türkiyə uzaqgörən planlarını da gizlətmir. O, regionda özünəməxsus bir neft-qaz nəqliyyat mərkəzinə çevrilmək niyyətindədir. Türkiyənin planına görə, Mərkəzi Asiyadan gələn bütün enerji resursları Azərbaycan və Ermənistanın cənubu (Bakı və Ankaranın “Zəngəzur dəhlizi” adlandırdığı Mehri yolu) vasitəsilə Türkiyəyə çatdırılmalı, oradan isə Avropaya paylanmalıdır.
Hazırda Ərdoğanın layihəsinin reallaşdırılması çətinləşib: Türkiyənin dəmiryolu şəbəkəsi Naxçıvanla birləşmir. Bunun üçün körpüləri və tunelləri əhatə edən mürəkkəb dağ relyefi ilə Qarsdan Naxçıvana qədər 220 kilometrlik xəttin çəkilməsi lazımdır. On il davam edən müzakirələrə baxmayaraq, tikinti işləri yalnız son vaxtlar ləng şəkildə başlayıb. Son proqnozlara görə, layihə 2029-cu ildən tez başa çatmayacaq.
Lakin əgər Türkiyə üçün bu “dəhliz” daha çox siyasi ideya olaraq qalırsa, Azərbaycan üçün onun praktik əhəmiyyəti var. Yəni: bu dəhliz Naxçıvanla birbaşa dəmiryolu əlaqəsini təmin edəcək.
Hazırda Bakı bu məqsədlə İran üzərindən keçən avtomobil yolundan istifadə edir və həmin yolu daha rahat etmək üçün modernləşdirməyə başlayıb. Amma eyni zamanda Tehrandan asılılığı azaltmağa və Ermənistana təzyiqi artırmağa çalışır.
Türkiyə də İranın tranzit üzərindəki nəzarətinin aradan qaldırılmasında maraqlıdır. Məhz bu səbəbdən hər iki ölkə dəhlizin Ermənistan ərazisində eksteryal statusuna malik olmasında israr edir. Yəni Yerevanın öz suveren ərazisindən keçən yol üzərində nəzarət etməsini istəmirlər.”
Türkiyənin ambisiyalarına məhdudiyyətlər
“Ankara və Bakının Ermənistana təzyiqlərinin uğurla nəticələnəcəyi inandırıcı deyil. Ermənistan eksteryal bir dəhlizə razı olmayacaq. Yol Ermənistan ərazisindən keçir və bu yol üzərində nəzarət Ermənistanın əlində olmalıdır.
Nəzəri cəhətdən Azərbaycan hərbi gücdən istifadə edə bilərdi. Lakin 2020-ci ildə Qarabağda baş verən müharibədəki ciddi itkilər və hazırkı geosiyasi reallıqlar fonunda bu, az ehtimal olunur.
Türkiyə üçün isə regionda status-kvonu rəsmiləşdirmək vacibdir. Dağlıq Qarabağ müharibəsinin əsas nəticəsi Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı təsirinin zəifləməsidir. Qarabağ münaqişəsi uzun illər Moskva üçün təsir vasitəsi olub, lakin indi bu alət əldən çıxıb.
Ankara bu nəticəni möhkəmləndirməyə çalışır və regionda daha əlverişli dövrlərə qədər mövqelərini qorumaq istəyir. Lakin qlobal miqyaslı ambisiyalarına baxmayaraq, Türkiyənin resursları orta səviyyəli bir dövlət olaraq məhduddur və bu da onun hədəflərini çətin reallaşan edir.”
Türkiyənin xarici siyasəti
Azərbaycanda xəbərlər
