Fransa-Azərbaycan münasibətləri: Yeni Kaledoniya, “Bakı təşəbbüs qrupu” və enerji diplomatiyası fonunda
Azərbaycan: Fosil yanacaqlar və diktatura
ARTE-nin “Azərbaycan: Fossil yanacaqlar və diktatura” adlı materialında Azərbaycanın Fransanın daxili işlərinə qarışdığı iddiaları fonunda iki ölkə arasında həm yaxınlaşma, həm də gərginlik müşahidə olunur.
Fransa-Almaniya ortaq media platforması “ARTE” son buraxılışında Azərbaycanın yalnız enerji siyasətində deyil, həm də Fransanın uzaq ərazilərində – xüsusilə Yeni Kaledoniyada siyasi təsir cəhdləri göstərdiyinə toxunulub.
“Açıq Xəritələrlə” proqramında yayımlanan video həm ölkə daxilindəki siyasi sistemi, həm də xaricdə artan diplomatik fəallığı tənqidi baxış altında təqdim edir.
ARTE-nin təqdimatında Azərbaycan “neft və qaz gəlirlərinə əsaslanan, güclü mərkəzləşdirilmiş siyasi sistem” kimi təsvir edilir. Burada qeyd olunur ki, enerji resursları hökumət üçün həm iqtisadi sabitlik, həm də siyasi güc alətinə çevrilib.
- Neft və qaz ixracı Azərbaycanın regiondakı mövqeyini gücləndirsə də, enerji gəlirləri ölkə daxilində demokratik institutların inkişafına töhfə verməyib.
- Proqramda Azərbaycan hökumətinin mətbuat azadlığını məhdudlaşdırdığı, müxalifət üzvlərini və fəalları təzyiqlərlə üzləşdirdiyi vurğulanır.
- “Rəqəmsal destabilizasiya” anlayışı təqdim edilərək, hakimiyyətin texnoloji vasitələrlə ictimai fikrə nəzarət etdiyi iddia olunur.
- Dağlıq Qarabağ bölgəsində baş verən hadisələr “etnik təmizləmə” termini ilə xarakterizə edilir və erməni əhalinin bölgəni tərk etməsi xatırladılır.
ARTE-də deyilənlər və Fransa mediasında müzakirələr
Proqramda Azərbaycanın “müstəmləkəçilikdən qurtarmaq” ritorikasının Fransanın dənizaşırı ərazilərində ideoloji təsir vasitəsinə çevirdiyi bildirilir. Fransız analitiklərə görə, bu proses Yeni Kaledoniyada baş verən hadisələrdə özünü göstərib.
2024-ün mayında Yeni Kaledoniyada baş verən iğtişaşlardan sonra Fransa hökuməti Azərbaycanı “daxili işlərinə müdaxilə və dezinformasiya kampaniyası” aparmaqda ittiham edib. Daxili İşlər naziri Gérald Darmanin bəyan edib ki, “Azərbaycan sosial media vasitəsilə müstəqillik tərəfdarlarını dəstəkləyir və Fransanın suverenliyinə təzyiq göstərməyə çalışır”.
Fransız monitorinq agentliyi “Viginum” tərəfindən hazırlanan hesabatda “Azərbaycanla əlaqəli hesabların” Yeni Kaledoniya etirazlarını “Fransanın imperial siyasətinə qarşı azadlıq hərəkatı” kimi təqdim edildiyi bildirilirdi. Həmçinin, 2024-ün aprelində Azərbaycan Milli Məclisinin sədri Sahibə Qafarova ilə Yeni Kaledoniya parlament üzvü Omayra Naisseline arasında imzalanan əməkdaşlıq memorandumu Fransa mediasında mübahisə doğurub.
Lakin həmin memorandum oktyabr ayında Yeni Kaledoniya parlamentinin yeni rəhbərliyi tərəfindən “etibarsız” elan edilib.
Azərbaycan hökuməti bütün bu iddiaları “əsassız” adlandıraraq rədd edib. Xarici İşlər Nazirliyi bəyan edib ki, “Azərbaycanın heç bir dövlətin daxili işlərinə müdaxilə etmək niyyəti yoxdur və sözügedən iddialar siyasi manipulyasiyadır”.
- “Dekolonizasiya” adı altında diplomatik revanş: Azərbaycanın Yeni Kaledoniya siyasəti və Bakı Təşəbbüs Qrupu
- Fransalı qraffiti rəssamı Azərbaycanda 3 il azadlıqdan məhrum edilib
- Azərbaycanda “Fransanın casus şəbəkəsi işi”nin yeni təfərrüatları məlum olub
“Bakı təşəbbüs qrupu” – ideoloji və diplomatik alət kimi
Yeni Kaledoniya məsələsində tez-tez adı çəkilən “Bakı Təşəbbüs Qrupu” 2023-ün yayında Bakıda keçirilmiş “Müstəmləkəçilik ideologiyaları və reallıqları” adlı beynəlxalq konfransda formalaşıb.
Qrupun məqsədi, təşkilatçılara görə, “Fransa tərəfindən idarə olunan dənizaşırı ərazilərdəki xalqların səsinin beynəlxalq arenaya çıxarılması”dır. Qrupun tədbirlərində Martinika, Qvadelupa, Fransız Polineziyası və Yeni Kaledoniya kimi ərazilərdən nümayəndələr iştirak edir.
Fransız ekspertlər bu təşəbbüsü “ideoloji təsir mexanizmi” kimi qiymətləndirirlər. “Institut Montaigne” tədqiqat mərkəzinin hesabatına əsasən, “Azərbaycan dekolonizasiya ritorikasını diplomatik təzyiq vasitəsinə çevirir, xüsusilə Fransa ilə Ermənistan arasındakı yaxın münasibətlərə cavab kimi”.
Bəzi analitiklər isə hesab edirlər ki, “Bakı Təşəbbüs Qrupu” Azərbaycanın “yumşaq güc” siyasətinin bir hissəsidir, yəni Qərbin post-kolonial siyasətinə qarşı alternativ diplomatik diskurs formalaşdırmaq cəhdidir.
Fransa-Azərbaycan münasibətlərində paradoks: diplomatik istilik və strateji gərginlik
Yeni Kaledoniya böhranı fonunda iki ölkə arasında gərginlik artsa da, son aylarda Fransa və Azərbaycan liderləri arasında açıq dialoqun davam etdiyi müşahidə olunur.
Oktyabrın 2-də Kopenhagendə keçirilən Avropa Siyasi Birliyi sammiti çərçivəsində Prezident İlham Əliyev və Emmanuel Makron arasında görüş baş tutub. Görüş zamanı tərəflər regional sülh prosesi, enerji əməkdaşlığı və COP29 tədbirinə hazırlıqları müzakirə ediblər.
Fransa Prezidenti Əliyevi Ermənistanla aparılan danışıqlara görə təbrik edib və “Avropa ilə Azərbaycan arasında enerji tərəfdaşlığının əhəmiyyətini” vurğulayıb. Parisdəki diplomatik dairələrdə bu görüş “münasibətlərin yenidən istiləşməsi” kimi qiymətləndirilsə də, müşahidəçilər qeyd edirlər ki, bu, həm də “balans diplomatiyası”dır, yəni tərəflər strateji ziddiyyətlərə baxmayaraq, əməkdaşlıq imkanlarını qorumağa çalışırlar.
Eyni zamanda, Əliyevin bəzi çıxışlarında Fransa hökumətinin “müstəmləkəçilik mirası” tənqid olunur. Prezident bəyan edib ki, “Fransa Yeni Kaledoniya və digər dənizaşırı ərazilərdə azadlıq tələblərini boğmaqla, hələ də kolonial düşüncədən qurtula bilmir”.
Bu qarşılıqlı bəyanatlar münasibətlərin “isti, amma kövrək” mərhələdə olduğunu göstərir.
Enerji diplomatiyası və qarşılıqlı asılılıq
Fransa və Azərbaycan arasında iqtisadi əlaqələrin əsasını enerji əməkdaşlığı təşkil edir. Avropa İttifaqı Rusiyadan qaz asılılığını azaltmaq məqsədilə 2022-ci ildə Bakı ilə enerji memorandumunu imzalayıb.
Azərbaycanın “enerji təchizatçısı” rolu, xüsusilə 2024-2025-ci illərdə Avropanın enerji bazarında onun siyasi çəkisini artırıb. Bununla belə, Parisdə bəzi dairələr hesab edir ki, “Azərbaycan enerji diplomatiyasını təkcə iqtisadi deyil, siyasi təsir vasitəsi kimi də istifadə edir”.
Kontekst və nəticə: diplomatik revanş, yoxsa yeni ideoloji xətt?
Fransa və Azərbaycan arasında münasibətlər son iki ildə ziddiyyətli məzmun alıb. Bir tərəfdə enerji əməkdaşlığı, iqtisadi fayda və regional dialoq dayanır; digər tərəfdə isə ideoloji qarşıdurma – “müstəmləkəçilik” və “dezinformasiya” ritorikası.
Fransa üçün bu, daxili təhlükəsizlik və suverenlik məsələsidir; Azərbaycan üçünsə, beynəlxalq imic və “post-kolonial ədalət” diskursunun bir hissəsi.
Analitiklər hesab edirlər ki, Bakı üçün “Bakı Təşəbbüs Qrupu” həm diplomatik revanşın, həm də yeni xarici siyasət xəttinin bir alətidir. Qrupun fəaliyyəti Azərbaycanın Qərb mərkəzli beynəlxalq nizamda öz yerini “alternativ təsir gücü” kimi müəyyənləşdirmək cəhdinin davamıdır.
Bununla belə, belə təşəbbüslər Fransanın suverenlik həssaslığı ilə toqquşduqca, iki ölkə arasında həm ideoloji, həm də informasiya müharibəsinin yeni mərhələsi başlayır.
Fransa və Azərbaycan münasibətləri hazırda “tənqidli dialoq” mərhələsindədir. Diplomatik kanallar açıq qalsa da, ideoloji ziddiyyətlər, xüsusilə Yeni Kaledoniya və Bakı təşəbbüs qrupu ətrafında, bu münasibətlərin gələcəyini müəyyən edəcək əsas faktorlardan biridir.
Azərbaycan: Fosil yanacaqlar və diktatura
