Վրաստանի պատրիարքարան. «Մենք չենք սատարել ուկրաինական եկեղեցու ավտոկեֆալիային»
«Ուկրաինական ալիքները տեղեկություններ են տարածել, թե Վրաց ուղղափառ եկեղեցին սատարել է ուկրաինական եկեղեցու ավտոկեֆալիային, ինչը չի համապատասխանում իրականությանն», — ասված է հատուկ հայտարարությունում, որը հրապարակվել է պատրիարքարանի կայքում հոկտեմբերի 8-ին:
Հայտարարությունում նշվում է, որ Վրաց ուղղափառ եկեղեցին այդ հարցի վերաբերյալ դեռ վերջնական որոշում չի կայացրել: Այն հայտարարում է, որ սպասում է Կոստանդնուպոլսի պարիարքարանի և Ռուս ուղղափառ եկեղեցու որոշումներին:
«Մինչև Կոստանդնուպոլսի, ինչպես նաև Մոսկվայի պատրիարքարանները պաշտոնական որոշում չկայացնեն, որը հիմնված կլինի եկեղեցական կանոնական նորմերի վրա, Վրաստանի պատրիարքարանը ձեռնպահ կմնա գնահատականներից», — ասված է հայտարարությունում:
Վրաստանի պատրիարքարանը նշում է, որ ինչպես ռուսական, այնպես էլ ուկրաինական լրատվամիջոցներում «հաճախ են կանխակալ հաղորդագրություններ հայտնվում Վրաց ուղղափառ եկեղեցու դիրքորոշման վերաբերյալ, և երկու կողմերն էլ ջանում են մեր ասածն իրենց օգտին օգտագործել»:
Վրաց եկեղեցին առանձնահատուկ ընդգծում է, որ Գերագույն Ռադայի խոսնակ Անդրեյ Պառուբիի վրաստանյան այցից հետո ուկրաինական լրավամիջոցներում սխալ տեղեկատվություն է տարածվել, թե Վրաց ուղղափառ եկեղեցու կաթողիկոս-պատրիարք Իլյա Երկրորդն աջակցություն է հայտնել Ուկրաինայի համար ավտոկեֆալիային (անկախություն):
«Հանդիպմանը հյուրը [Անդրեյ Պառուբին] հայտարարել է, որ իրենք ձգտում են ավտոկեֆալիա ստանալ… Եթե այդպիսի բան տեղի ունենա, այդ իրադարձությունը կարելի է ողջունել, սակայն մեր կողմից նշվել է, որ այս փուլում դա դյուրին գործ չէ: Այդ պատճառով էլ զգուշավորություն է պետք, որպեսզի բնակչության շրջանում դիմակայություն չառաջանա, և ավելի վտանգավոր գործընթացներ չզարգանան», — նամակում նշվում են Ռադայի խոսնակի հետ հանդիպման մանրամասները:
Անդրեյ Պառուբին Վրաստան էր ժամանել՝ մասնակցլեու ՎՈւԱՄ երկրների Խորհրդարանական վեհաժողովին: Նա լրագրողներին ասել էր, որ հանդիպել է Վրաստանի կաթողիկոս-պատրիարքին, որն աջակցություն է հայտնել ուկրաինական եկեղեցու ավտոկեֆալիային:
Չնայած որ վրացական եկեղեցին չի շտապում արտահայտել իր դիրքորոշումը, Կիևի պատրիարքը նրանից աջակցություն է սպասում:
«Նրանք մեզ պետք է աջակցեն, քանի որ մենք ուղղափառ ենք, ինչպես վրացիները: Պատճառ չեմ տեսնում, թե ինչու մենք չենք կարող միասին լինել: Ռուսաստանը հարձակվել է և Վրաստանի, և Ուկրաինայի վրա: Մենք նույն կերպ ենք տառապում և պետք է միասին աղոթենք: Մենք հավատում ենք, որ Վրաց եկեղեցին մեզ կմիանա այդ աղոթքում», — հայտարարել է պատրիարք Ֆիլարետը «Ռուսթավի-2» հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում:
____
Ի՞նչ են խոսում վրացի հոգևորականներն ու աստվածաբանները
Պատրիարքի քորեպիսկոպոս Յակովը հայտարարել է, որ աջակցում է ռուսական եկեղեցուց ուկրաինականի անկախությանը:
«Ուկրաինան մեծ երկիր է: Եվ, իհարկե, իրավունք ունի ավտոկեֆալիա պահանջելու: Դա իմ անձնական կարծիքն է», — ասել է հայր Յակովը լրագրողներին: Ըստ նրա՝ հարցը կլուծեն Տիեզերական պատրիարքն ու Ռուս եկեղեցին: Հայր Յակովը կարծում է, որ ուկրաինական եկեղեցուն ավտոկեֆալիա տրամադրելու դեպքում գործընթացը կարող է «դոմինոյի» սկզբունքով շարունակվել, ինչը Ռուսաստանի համար մեծ հարված կլինի:
Այլ դիրքորոշում է հայտնել Սինոդի անդամ, միտրոպոլիտ Անանիան: Նա կարծում է, որ հարցը պետք է լուծի Ռուս ուղղափառ եկեղեցին, իսկ Վրաց եկեղեցին պետք է վարվի այնպես, ինչպես կասի Մոսկվայի պատրիարքարանը:
«Սկզբում ուկրաինական եկեղեցու ավտոկեֆալիան պետք է ճանաչի մայր եկեղեցին: Տվայալ դեպքում դա ռուսական եկեղեցին է: Եթե այն ճանաչի, ապա մյուս բոլոր եկեղեցիները նույնպես կճանաչեն», — ասել է Անանիան Առաջին ալիքին տված հարցազրույցում:
Վրացի աստվածաբանները կարծում են, որ Վրաստանի պատրիարքարանը կաշխատի առավելագույնս ժամանակ շահել:
«Վրաստանի պատրիարքարանի պաշտոնական դիրքորոշումը երեսպաշտական է և հակասլավոնական», բացի այդ, դա «մեծ մեղք է Աստծո առջև», կարծում է աստվածաբան Բեքա Մինդիաշվիլին և նշում դրա երկու գլխավոր պատճառ:
Ա
ռաջինը պատմական է: Վրաց եկեղեցին գրեթե նույն կերպ է յուրացվել և արձակվել Ռուսական կայսրության կողմից, ինչպես այսօր ուկրաինական եկեղեցին: Ըստ Մինդիաշվիլիի՝ Ուկրաինայում Ռուսաստանի շահերը կրոնական չեն, այլ կայսրական և աշխարհաքաղաքական. նա ուզում է Ուկրաինակում քաղաքական և գաղափարական ազդեցության ուժեղ գործիք ունենալ:
«Ուկրաինայում հենց Մոսկվայի քաղաքական ագրեսիայի շնորհիվ արդեն դիմակայություն կա կրոնական հատկանիշով… Միակ ճանապարհը, որը տանում է դեպի ուղղափառ միասնականությունը, ռուսական աշխարհաքաղաքական ազդեցությունից ազատվելը և ուրաինական կրոնական միավորման՝ ավտոկեֆալիայի ճամաչումն է: Այլ ոչ թե ընդհակառակն, ինչպես պնդում է պատրիարքարանը», — կարծում է աստվածաբանը:
Ըստ նրա՝ Վրաստանի պատրիարքարանի դիրքորոշումն ուկրաինական եկեղեցու ավտոկեֆալիայի հարցում ցույց է տալիս, որ այն գտնվում է Ռուսաստանի ուժեղ ազդեցության տակ:
Աստվածաբան Միրիան Գամրեկելաշվիլին «Նեթգազեթիին» տված հարցազրույցում պնդում է, որ Վրաց եկեղեցին սպասում է Կոստանդնուպոլսի որոշմանն այնպես, ինչպես այլ եկեղեցիները, սակայն նրա դիրքորոշումն «ավելի մոսկվամետ է»:
Նրա խոսքով՝ պատրիարքարանի դիրքորոշումն է կանխորոշում նաև Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի եկեղեցիների հարցը: Նա չի բացառում, որ այն դեպքում, եթե Վրաց եկեղեցին ճանաչի Ուկրաինայի ավտոկեֆալիան, Ռուսաստանը կարող է ճանաչել աբխազական եկեղեցու ավտոկեֆալիան: Սակայն «դա կամայական ընթացակարգ կլիներ՝ առանց միջազգային ճանաչման և լեգիտիմացման», կարծում է Գամրեկելաշվիլին:
Իսկ Բեքա Մինդիաշվիլին պնդում է, որ Վրաց եկեղեցին պարզապես օգտագործում է աբխազական և հարավօսական եկեղեցիների հարցը և «դրանով արդարացնում իր ռուսամետ դիրքորոշումը»:
Անգամ եթե Ռուսաստանը ճանաչի աբխազական եկեղեցին, դա շատ բան չի փոխի, քանի որ Աբխազիայի կրոնական շրջանակներն այսօր էլ են Մոսկվային ենթարկվում, և վրացի հոգևորականները չեն կարող ոչ Աբխազիա, ոչ Հարավային Օսիա մեկնել, ասում է Մինդիաշվիլին:
«Ցխինվալիի շրջանում և Աբխազիայում եկեղեցու կյանքն առանց այդ էլ տնօրինում է ռուսական եկեղեցին և հատուկ ծառայությունները: [Ռուսաստանի կողմից] դա միայն ֆորմալ ճանաչում կլինի, որը չեն կիսի ուրիշները: Բացի այդ, դա Ռուսաստանի համար հակաարդյունավետ կլինի, քանի որ կանաչ լույս կվառի այլ ավտոկեֆալ եկեղեցիների ճանաչման համար», — ասում է աստվածաբանը:
_______
Ռուսաստան և Ուկրաինա. վեճ՝ եկեղեցու շուրջ
Ռուս ուղղափառ եկեղեցին հայտարարում է, որ պատրաստ է կտրել կապը Կոստանդնուպոլսի պատրիարքարանի հետ այն դեպքում, եթե այն ուկրաինական ուղղափառ եկեղեցուն ավտոկեֆալիա՝ անկախություն, տրամադրի:
Այս ռադիկալ հայտարարությունը Ռուս ուղղափառ եկեղեցու ազդեցիկ ներկայացուցիչ միտրոպոլիտ Իլարիոնը (Ալֆեև) արել է այն բանից հետո, երբ Կոստանդնուպոլիսը սեպտեմբերի սկզբին Ուկրաինա է ուղարկել իր էկզարխներին, որոնք պետք է ուկրաինական եկեղեցին նախապատրաստեն անկախության:
Մոսկվան այդ քայլը նենգ է անվանել: Իսկ Կիևում հայտարարում են, որ, քանի որ իրադարձություններն այդքան արագ են զարգանում, ուկրաինական եկեղեցին կարող է ավտոկեֆալիա ստանալ արդեն հոտեմբերին:
Սեպտեմբերի 14-ին Ռուսաստանի պատրիարքարանի Սուրբ սինոդն արտահերթ նիստ անցկացրեց և որոշեց դադարեցնել Կոստանդնուպոլսի եպիսկոպոսների հետ պատարագները: Որոշվեց նաև, որ Կոստանդնուպոլսի պատրիարքը չի հիշատակվելու ռուսական եկեղեցիներում հնչող աղոթքներում:
Փոխարենը հրահանգվեց բոլոր եկեղեցիներում աղոթել «ուկրաինական պառակտումը հաղթահարելու» համար:
Այսօր Ուկրաինայում գործում է ուղղափառ եկեղեցու երեք ճյուղ: Դրանից միայն մեկն՝ ամենախոշորը, Ուկրաինական ուղղափառ եկեղեցին (Մոսկվայի պատրիարքարան) է ճանաչում մնացած ուղղափառ աշխարհը: Ուկրաինական եկեղեցին (Մոսկվայի պատրիարքարան) անկախ կառույց չէ, այն ենթարկվում է Ռուսաստանի պատրիարքարանին: Մնացած երկու ուղղափառ ուղղությունները՝ Կիևի պատրիարքարանը և Ուկրաինայի ավտոկեֆալ եկեղեցին, Ռուսաստանի պատրիարքարանը «աղանդավորական խմբավորումներ» է անվանում:
Սոցիոլոգիական հետազոտության համաձայն՝ 2018թ-ի ապրիլի դրությամբ ուկրաինացիների մոտ երկու երրորդն ասում էր, որ ուղղափառ է: Նրանց գրեթե կեսը՝ 43 տոկոսը, հայտարարել էր, որ աջակցում է Կիևի պատրիարքարանին, 20 տոկոսը՝ Մոսկվայի պատրիարքարանին, իսկ կես տոկոսն՝ Ուկրաինական ավտոկեֆալ եկեղեցուն:
Ընդ որում, ուկրաինացի սոցիոլոգները նշում են, որ դեռ հինգ տարի առաջ իրավիճակն այլ էր: Մոսկվայի պատրիարքարանն ավելի շատ կողմնակից ուներ, սակայն Եվրամայդանը, Ղրիմի բռնակցումը և Ուկրաինայի հանդեպ Կրեմլի քաղաքականությունն ազդել է հավատացյալների տրամադրությունների վրա:
2018 թ-ի ապրիլին ուկրաինական ճանաչված երկու պատրիարքարաններն Ուկրաինայի նախագահ Պյոտր Պորոշենկոյի և ուկրաինական Ռադայի աջակցությամբ պաշտոնական նամակ են ուղարկել Կոստանդնուպոլսի պատրիարք Բարդուղիմեոսին և խնդրել ավտոկեֆալիա տրամադրել:
Դ
ա Մոսկվայի զայրույթն է առաջացրել:
Մոսկվան ուկրաինական եկեղեցին իր կանոնական տարածքն է համարում և չի պատրաստվում դրանից հրաժարվել:
Ուկրաինական եկեղեցին մեծ նշանակություն ունի Ռուսաստանի համար մի քանի պատճառով:
Առաջինն ու թերևս ամենազգալին քաղաքականն է: Ուկրաինական ավտոկեֆալիան էլ ավելի կհեռացնի Ուկրաինան ռուսական ազդեցության ուղեեծրից: Ռուսական հասարակությունում դա ընկալվում է որպես Մոսկվայի քաղաքականության պարտություն, ինչը բնավ շահեկան չէ Կրեմլին, որի պրոպագանդան վերջին ժամանակներս ամբողջությամբ կառուցվում է Ուկրաինայում տարած «հաղթանակի» վրա:
Երկրորդ պատճառը հսկայական կարողությունն է, որն ունի ուկրաինական եկեղեցին և որը տնօրինում է ռուսական եկեղեցին: Ուկրաինայում գործում է ավելի քան 12 հազար եկեղեցի և հոգևոր հաստատություն, ինչը կազմում է ռուսական եկեղեցու ընդհանուր ունեցվածքի կեսը:
Երրորդ և ոչ պակաս կարևոր պատճառը պատմականն է և խորհրդանշականը: Ռուսաստանն ու ռուսական եկեղեցին իրենց պատմության հաշվարկը վարում են հենց Կիևի իշխան Վլադիմիրի կողմից Կիևյան Ռուսիան քրիստոնեական դարձնելու պահից: Այսպիսով, Ռուսաստանը չի պատրաստվում ուկրաինական եկեղեցուն զիջել այդ կարևոր պատմական ժառանգությունը:
Ռուսաստանն արդեն Կոստանդնուպոլսի հետ կապեր խզելու փորձ ունի: Պատճառը նաև նախկին ռուսական մետրոպոլիան էր, որը Ռուսաստանը չէր ցանկանում կորցնել: Դա տեղի է ունեցել 1996թ-ին, երբ Կոստանդնուպոլիսը ճանաչել է Էստոնական ուղղափառ եկեղեցու ավտոկեֆալիան: Այն ժամանակ Մոսկվայի և Կոստանդնուպոլսի միջև գժտությունը մի քանի ամիս տևեց: Սակայն Էստոնիան Ուկրաինա չէ, որի հանդեպ Ռուսաստանը մինչև հիմա հատուկ սեփականատիրական զգացմունքներ և հույզեր ունի:
«Մենք երբեք չենք համաձայնի մեր Եկեղեցու սուրբ կանոնական սահմանների փոփոխությանը, քանի որ Կիևը սուրբ Ռուսիայի հոգևոր օրրան է, ինչպես Մծխեթան՝ Վրաստանի և Կոսովոն՝ Սերբիայի համար», — հայտարարել է Ռուսաստանի պատրիարք Կիրիլը դեռ 2016թ-ին:
«Անկախ ուկրաինական եկեղեցու ստեղծմամբ ռուսական կայսրական նախագիծը պարզապես կավարտվի: Եթե Ռուսաստանի պատմությունը չսկսվի Կիևյան Ռուսիայից և Վլադիմիր իշխանի փառաբանությունից, ապա ինչի՞ց այն պետք է սկսվի: Ո՞րտեղից պետք է Ռուսաստանը սկսի հաշվարկել իր պատմությունը: Ոսկե հորդայի՞ց», — Բի-Բի-Սիին տված հարցազրույցում հայտարարել է Կիևի պատրիարքարանի ներկայացուցիչ եպիսկոպոս Եվստատին:
