რუსეთიდან დასავლეთისკენ, დასავლეთიდან რუსეთისკენ
დამოუკიდებლობის მოპოვების დღიდან ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნები არჩევანის წინაშე დგანან _ დასავლეთი თუ რუსეთი? ცენტრალური აზიისა და ყაზახეთისთვის ეს საკითხი მეორეხარისხოვანია, მაგრამ პოსტსაბჭოთა სივრცის ევროპულ ნაწილში მდებარე ქვეყნები მუდმივ ზეწოლას განიცდიან.
ბალტიისპირეთის ქვეყნებმა ერთმნიშვნელოვნად ევროპასთან ინტეგრაცია აირჩიეს. რუსეთმა ამ სახელმწოფოების შეკავება ვერ შეძლო, რასაც ვერ ვიტყვით უკრაინაზე, მოლდოვაზე, ბელარუსზე, საქართველოზე, სომხეთსა და აზერბაიჯანზე. რუსეთი ყველაფერს აკეთებს იმისთვის,რომ ეს ქვეყნები თავისი გავლენიდან არ გაუშვას;თვის მხრივ, დასავლეთიც ყველაფერს აკეთებს, რომ ეს დიდი რეგიონი რუსეთს ჩამოაშოროს.
ბელარუსი და სომხეთი რუსეთის მოკავშირეები არიან და მის შექმნილ ყველა პოლიტიკურ თუ ეკონომიკურ ორგანიზაციაში არიან გაერთიანებულები.თუმცა, ამ ქვეყნებს დასავლეთიც „ეპოტინება“. მაგალითად, აღსანიშნავია, რომ დასავლეთი ნატოს ფარგლებში სომხეთთან თანამშრომლობაზე უარს არ ამბობს. გარდა ამისა, ევროკავშირიც ახორციელებს სომხეთთან დაახლოების პროგრამებს. იმის მიუხედავად, რომ ლუკაშენკოს წარსულში ხშირად მოისენიებდნენ „ევროპის უკანასკელ დიქტატორად“, ბელარუსს ზოგიერთი სანქცია მოუხსნეს. მაინც ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ვაშინგტონსა და ბრიუსელში ერევანთან და მინსკთან სრულფასოვანი ურთიერთობის აღდგენის ილუზია ჰქონდეთ.
ახორციელებს
2009 წლის მაისში დამტკიცდა ევროკავშირის „აღმოსავლეთის პარტნიორობა“ პროგრამა , რომლის ოფიციალური მიზანია ევროკავშირსა და პოსტსაბჭოთა სივრცის 6 ქვეყანას შორის ინტეგრაციული კონტაქტების განვითარება. ამ პროგრამამ რუსეთის უკმაყოფილება გამოიწვია და პოსტსაბჭოთა სივრცეში მძაფრი დაპირისპირების მიზეზი გახდა. ხსენებული ქვეყნების დასავლეთთან დაახლოების მცდელობამ უკრაინის კონფლიქტი და მოლდავეთის კრიზისი გამოიწვია. საქართველომ კი, დასავლეთისკენ სწრაფვის გამო, რუსეთის დარტყმა სხვებზე ადრე იწვნია _ 2008 წლის აგვისტოში რუსეთსა და საქართველოს შორის ომი დაიწყო, რის შემდეგაც რუსეთმა საქართველოს ორი რეგიონის _ აფხაზეთისა და სამხრეთი ოსეთის დამოუკიდებლობა აღიარა.სომხეთისა და ბელორუსის შესახებ ზემოთ უკვე ვთქვით. აზერბაიჯანი კი ამ ექვსი ქვეყნიდან ყველაზე განსაკუთრებულ მდგომარეობაში აღმოჩნდა.
დამოუკიდებლობის მოპოვებისთანავე ნახშირწყალბადებით მდიდარმა აზერბაიჯანმა განვითარების პროდასავლური კურსი აირჩია. რუსეთის წინააღმდეგობის მიუხედავად, უცხოური კომპანიების კონსორციუმთან შეთანხმებას მოაწერა ხელი, ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენი ააგო და კასპიის ნავთობის დიდ მარაგები მსოფლიო ბაზრებზე გაიტანა. ამჟამად სამხრეთი ევროპის გაზსადენის მშენებლობა მიმდინარეობს, რაც რუსეთის აგრესიულ უკმაყოფილებას იწვევს. აზერბაიჯანი ევროპის ენერგოუსაფრთხოების ერთ-ერთი გარანტი გახდა.
ბაქო პოლიტიკური თვალსაზრისითაც გახსნილი იყო დასავლეთის მიმართ. თავისი მთავარი პრობლემის, ყარაბახის კონფლიქტის მოგვარების საკითხში აზერბაიჯანი ევროპელი და ამერიკელი პარტნიორების შუამდგომლობაზე ამყარებდა იმედს. ბაქო აქტიურ მონაწილეობას იღებს ტერორიზმთან ბრძოლაში, აზერბაიჯანი ავღანეთის სამშვიდობო მისიის მნიშვნელოვანი წარმომადგენელია,ხოლო 2012-13 წლებში გაერო–ს უშიშროების საბჭოს არამუდმივი წევრიც იყო.აზერბაიჯანი ამ ორგანიზაციაში აღმოსავლეთი ევროპის რეგიონს წარმოადგენდა. „აღმოსავლეთის პარტნიორობის“ პროგრამას ბაქოში ენთუზიაზმით შეხვდნენ. მხარეები ასოცირების ხელშეკრულების ხელმოწერის შესაძლებლობასაც განიხილავდნენ,თუმცა უცებ ყველაფერი შეიცვალა.
ეს „უცებ“ 2012 წელს დადგა, როდესაც ბაქოში „ევროვიზიის“ კონკურსი გაიმართა. აზერბაიჯანმა ამ ღონისძიების ორგანიზებას ასობით მილიონი დოლარი დაახარჯა და ევროპისგან ქვეყნის ეკონომიკური და სოციალური განვითარების შესახებ აღფრთოვანებულ შეფასებებს ელოდა, თუმცა პირიქით მოხდა _ აზერბაიჯანი უფლებადამცველების ყურადღების ცენტრში მოექცა, რომლებიც ქვეყნის ხელისუფლებას პოლიტიკური ოპონენტების დევნაში ადანაშაულებდნენ. ეს ბაქოში ძალიან უარყოფითად აღიქვეს და დასავლეთს „ორმაგი სტანდარტების“ გამოყენება დასდეს ბრალად.
აქაიქ იმასაც ამბობდნენ,რომ დასავლური ინსტიტუტები დესტრუქციულ როლს ასრულებდნენ ყარაბახის კონფლიქტის დარეგულირებაში. დასავლეთი დიდი ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნების მსგავსი, „ფეისბუქრევოლუციის“ მოწყობის მცდელობაშიც დაადანაშაულეს; ევროატლანტიკურ სივრცეში ინტეგრაციის მომხრეები კი „მეხუთე კოლონად“ გამოაცხადეს. პოლიციამ სხვადასხვა მიზეზით რამდენიმე უფლებადამცველი და ჟურნალისტი დააკავა.აზერბაიჯანიდან რამდენიმე საერთაშორისო ორგანიზაციის წარმომადგენელიც გაყარეს, და ეს განსაკუთრებით ამერიკის შეერთებული შტატებიდან დაფინანსებულ ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს შეეხოთ.
უკრაინული „ევრომაიდანის“ შემდეგ, როდესაც რუსეთმა ყირიმი დაიპყრო, დონეცკისა და ლუჰანსკის ოლქებში კი საბრძოლო მოქმედებები დაიწყო, აზერბაიჯანსა და დასავლეთს შორის ურთიერთობა კიდევ უფრო გაუარესდა. ბაქოში გადაწყვიტეს, რომ პუტინის რუსეთი ანგარიშგასაწევი ძალაა და კრემლის გაღიზიანება არ ღირს.რასაკვირველია,არც დასავლეთის მიერ ოპოზიციური პარტიების მხარდაჭერა დავიწყებიათ.
აზერბაიჯანსა და დასავლეთს შორის ურთიერთობების გაუარესებამ 2015 წელს პიკს მიაღწია _ როდესაც ევროპული ქვეყნების ლიდერებმა ბაქოში გამართული პირველი ევროპული თამაშების გახსნის ცერემონიაში მონაწილეობაზე უარი განაცხადეს,ხოლო ეუთომ არჩევნებზე დამკვირვებლების გამოგზავნა არ მოისურვა. 2015 წლის მონაცემებით, აზერბაიჯანში დაახლოებით 100 პოლიტპატიმარია, რომელთა დიდი ნაწილი სინდისის პატიმრებად აღიარეს. უნდა აღინიშნოს, რომ საერთაშორისო უფლებადამცველი ორგანიზაციების არაერთი მოთხოვნის მიუხედავად, სასამართლოს ერთი მათგანიც არ გაუმართლებია. აღმოსავლეთ უკრაინასა და ახლო აღმოსავლეთში რუსეთის აგრესიულმა პოლიტიკამ ცეცხლზე ნავთი დაასხა _ შედეგად, პროსახელისუფლებო მედიასაშუალებებმა და პოლიტიკოსებმა ქვეყანაში არსებულ პრობლემებში დასავლეთი დაადანაშულეს, და ამით რუსეთს თავი მდბლად დაუკრეს.
აზერბაიჯანი ორაზროვან სიტუაციაში აღმოჩნდა. ორი ათწლეულის განმავლობაში ქვეყანა დასავლეთთან პარტნიორულ ურთიერთობას ამყარებდა. აზერბაიჯანის ეკონომიკა ენერგორესურსების დასავლეთის ქვეყნებში რეალიზაციით სულდგმულობს. ქვეყანა ნაბიჯ-ნაბიჯ უახლოვდებოდა ვაშინგტონსა და ბრიუსელს ,მათ შორის _ სამხედრო სფეროშიც. აზერბაიჯანის სტრატეგიული პარტნიორია თურქეთი, რომელსაც რუსეთთან გამწვავებული კონფლიქტი აქვს. თუმცა, მეორე მხრივ, ბაქოს მოსკოვზე მაინც თვალი რჩება,რადგან აზერბაიჯანის ხელისუფლებას კრემლის მხარდაჭერა სჭირდება, ქვეყანაში რაიმე „სამხრეთკავკასიური გაზაფხულის“ ან „ფეისბუქ-რევოლუციის“ მსგავსი რომ არ დაუშვას.
თუკი გავითვალისწინებთ, რომ რუსეთმა პოსტსაბჭოთა სივრცეში ‘ისლამური სახელმწიფოს’ არდაშვება ითავა, კრემლის პოზიციის გაუთვალისწინებლად, ბაქოს საგარეო პოლიტიკაში ბალანსის დაცვა ძალიან გაუჭირდება; ამიტომ აზერბაიჯანი, რომელიც თურქეთის მოკავშირედ ითვლება, არ რეაგირებს იმაზე, რომ რუსეთი ბალისტიკურ რაკეტებს კასპიის ზღვის აკვატორიიდან უშვებს; მიუხედავად იმისა, რომ ცოტა ხნით ადრე კასპიის ზღვა „მშვიდობის ზღვად“ გამოცხადდა.
აზერბაიჯანის საგარეო პოლიტიკის შემდგომი მიმართულება ბუნდოვანია.რასაკვირველია, ხელისუფლებას ერჩივნა,რომ დაბალანსებული პოლიტიკა ჰქონოდა რუსეთთანაც და დასავლეთთანაც _ თანაბრად დაშორებოდა ან დაახლოებოდა ორივეს, მაგრამ უახლოეს მომავალში ამის მიღწევა შეუძლებელია. ამჟამად სახეზეა იძულებითი მეტი პარტნიორობა რუსეთთან, რაც ყოველთვის ცეცხლთან თამაშის ტოლფასია. ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული პრობლემები, საერთაშორისო ორგანიზაციების მიმართ ხისტი პოლიტიკა და „რევოლუციური გაზაფხულის“ შიში აზერბაიჯანის დასავლეთისკენ სვლას აბრკოლებს.
