პრესის დღე აზერბაიჯანში - ზოგი ციხეშია, ზოგს კი რასიზმის შეტევა აქვს

141 წლის წინ, 22 ივლისს პირველი აზერბაიჯანული გაზეთის “ეკინჩის” (“მთესველი”) პირველი ეგზემპლარი დაიბეჭდა. 141 წლის შემდეგ კი აზერბაიჯანმა, პრესის თავისუფლების მიხედვით, ბოლოდან მე-11 ადგილი დაიკავა.

მოკლედ პრესის შესახებ

პრესის თავისუფლების შესახებ აზერბაიჯანში ყველა ლაპარაკობს. ამ საკითხს აქტიურად განიხილავენ საერთაშორისო ორგანიზაციები, უფლებადამცველები და თავად ჟურნალისტები. რაიმე ახლის დამატება რთულია; მთლიანობაში კი საკმარისია იმის აღნიშვნა, რომ:

• ხადიჯა ისმაილოვამ (“რადიო თავისუფლება”) საპატიმროში ორი წელი გაატარა (გადასახადებისათვის თავის არიდებისა და სხვა ბრალდებების საფუძველზე); 
• რაუფ მირკადიროვმა (გაზეთი “სარკე”) ციხეში 2 წელი გაატარა (ბრალდებით “სახელმწიფოს ღალატი”)
• Freedom House-ის რეიტინგის მიხედვით, მედიის თავისუფლების მხრივ, აზერბაიჯანი მსოფლიოში 188-ე ადგილს იკავებს და სიაში ვიეტნამსა და ბაჰრეინს შორისაა წარმოდგენილი. ამდენად, აზერბაიჯანი აღნიშნულ ნუსხაში ბოლოდან მეთერთმეტე ქვეყანაა. 
• ორგანიზაციამ “Reporters without borders” ქვეყანას 163-ე ადგილი მიანიჭა სიაში, სადაც 180 სახელმწიფოა წარმოდგენილი. 

საიდუმლო არ არის, რომ აზერბაიჯანში პრესის თავისუფლებისთვის ყველაზე მეტად იღწვიან სახელმწიფო სტრუქტურები, რომლებიც დღედაღამ სიტყვის თავისუფლების სადარაჯოზე დგანან. რა მდგომარეობაა სხვა მედიასაშუალებებში?

  ამ ვითარებას ზუსტად ცხადყოფს რამდენიმე დღის წინათ მომხდარი შემთხვევა და ის რეაქცია, რაც მას მოჰყვა.

რასიზმი პატრიოტული სოუსით. თქვენ შეუკვეთეთ?

აზერბაიჯანულ ტელეარხ “Space”-დან გათავისუფლებულია შავკანიანი წამყვანი, რომელიც ეთერში ამინდის პროგნოზს აცხადებდა.

გაზეთმა “აზერბაიჯანი” ამ საკითხთან დაკავშირებით კრიტიკული სტატია გამოაქვეყნა. ავტორმა არ დაიმახსოვრა წამყვანის სახელი (ტენდაი შერენი), რასაც სიამაყით აღნიშნავს. მასალაში ყურადღება გამახვილებულია იმაზე, რომ ტელევიზია კულტურის, აღზრდისა და განათლების რუპორია. სტატიაში აღნიშნულია, რომ ტელევიზიით უნდა გამოდიოდნენ ლამაზი, “ეროვნული ნაკვთების” მქონე ადამიანები, რადგან ტელეეთერი, ეროვნული ღირებულებების გარდა, აზერბაიჯანელი ქალების სილამაზის პროპაგანდის საშუალებაცაა, რაც “აზერბაიჯანელი მამაკაცის ხასიათის” გაგებაში გვეხმარება.

 “ამ მიზნით ტელეარხმა “Space” (რომელსაც სახელწოდებაც კი “იმპორტული” აქვს) საინტერესო სიახლე შემოგვთავაზა. ამ ტელეკომპანიამ აზერბაიჯანის ამინდის პროგნოზის გამოცხადება მუქკანიან აფრიკელ ქალს მიანდო (ჩვენ მისი კანის ფერის საწინააღმდეგო არაფერი გვაქვს – დემოკრატიულად ვაზროვნებთ)!” – ნათქვამია მასალაში. საბოლოოდ ავტორი იმაზე ქილიკობს, თითქოს არხი ამგვარი “ეპატაჟით” “სხვებისგან გამორჩეულობას” ცდილობდა და აღშფოთებით აღნიშნავს, რომ ტელეარხმა ფაქტობრივად ეროვნული ღირებულებები შებღალა: “დღეს მაყურებლის რაიმეთი გაოცება რთულია. თუკი “Space”-ის მესვეურებს ამით ტელემაყურებლის გაოცება უნდოდათ, მაშინ მიზანი მიღწეულია – მათ ეს შეძლეს! ძალიან გაგვაკვირვეს:

* უგემოვნობით;
* აზერბაიჯანელი ქალის სილამაზისადმი გულგრილობით და მისი უგულებელყოფით;
* და აზერბაიჯანული ენის მიმართ უპატიცემულობის გამოვლენით!

ეს “აფრიკელი ლამაზმანი” ხომ გაჭირვებით მეტყველებს აზერბაიჯანულად!”

 ოფიციალური ვერსიით, ტელევიზიისა და რადიომაუწყებლობის ეროვნულმა საბჭომ განაცხადა, რომ წამყვანი აზერბაიჯანული ენის ნორმებს არღვევს. საბჭოს განყოფილების გამგემ, თავაქიულ დადაშოვმა ინტერვიუში აღნიშნა: “აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე ტელე-რადიომაუწყებლობის სფეროში სახელმწიფო ენის გამოყენების სპეციალური წესები არსებობს. ხსენებული რეგულაციების მიხედვით, დაუშვებელია სიტყვების წარმოთქმის წესის დარღვევა. ასევე, არხის ხელმძღვანელობას ეკისრება სუფთად, გამართულად მეტყველი წამყვანის შერჩევის პასუხისმგებლობა.” დადაშოვმა ისიც განაცხადა, რომ თუკი წამყვანი აზერბაიჯანული ენის ცოდნის დონეს აიმაღლებს და სიტყვების სწორად წარმოთქმის უნარს დახვეწს, სამომავლოდ არხზე მუშაობასთან დაკავშირებით დაბრკოლება აღარ შეექმნება.

თავისთავად, წამყვანთან დაკავშირებული შემთხვევა, შრომითი კანონმდებლობისა და საკუთრივ ადამიანის უფლებების კუთხით, დისკუსიის საგნად შეიძლება იქცეს. სამაგიეროდ, გაზეთ “აზერბაიჯანის” რეაქცია პრესის დღისთვის მომზადებული ღონისძიებების მშვენიერ დაგვირგვინებად იქცა.

ას ორმოცდაერთი წლის წინათ კი ცნობილ აზერბაიჯანელ განმანათლებელს, ჰასან-ბეკ ზარდაბის “ეკინჩის” გამოსაცემად დიდი ძალისხმევის გაწევა მოუხდა. იგი კორექტორიც იყო, რედაქტორიც, და კორესპონდენტიც. ამბობენ, რომ ჰასან-ბეკი ოცნებობდა, უბრალო ხალხში კულტურა და მეცნიერება გაევრცელებინა. გაზეთი აკრიტიკებდა ცრუმორწმუნეობასა და ჩამორჩენილობას, ასევე, ქალების განათლების უფლებებისთვის იბრძოდა. სულ 56 ნომერი გამოვიდა, შემდეგ კი ადგილობრივმა ხელისუფლებამ (აზერბაიჯანი კი იმ პერიოდში რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში იყო) გაზეთი დახურა. არსებობს ვერსია, რომ გამოცემის აკრძალვის ერთ-ერთ ძირითად მიზეზად იმ ფანატიკოსი მუსლიმების გაუთავებელი დაბეზღებები და დასმენები იქცა, რომლებსაც “ეკინჩი” აკრიტიკებდა.

გამოქვეყნდა: 22.07.2016