შეტაკებები ყარაბაღში, მერვე დღე: რა მოხდა და რას უნდა ველოდოთ
27 სექტემბრიდან მოყოლებული მთიანი ყარაბაღის გარშემო, სრულმასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებები მიმდინარეობს. იბომბება საზღვრისპირა ქალაქები და სოფლებიც, როგორც აზერბაიჯანში, ისე სომხეთში. ორივე მხრიდან, უკვე, დაახლოებით, 300 ადამიანი დაიღუპა, მათ შორის, მშვიდობიანი მოქალაქეები, ათასობით დაიჭრა.
გაერო და დასავლეთის ქვეყნები მხარეებს წინაპირობების გარეშე ბრძოლის შეწყვეტისა და სამშვიდობო მოლაპარაკებების მაგიდასთან დაბრუნებისკენ მოუწოდებენ. თურქეთმა განაცხადა, რომ მხარს უჭერს აზერბაიჯანს „ოკუპირებული მიწების გათავისუფლებისთვის სამართლიან ბრძოლაში“.
საბრძოლო მოქმედებების შესახებ
4 ოქტომბრის დილა, ყარაბაღში საბრძოლო მოქმედებების მერვე დღე. ამ დროისთვის განვითარებული მოვლენების მოკლე რეზიუმე ასე გამოიყურება:
• დაღუპულ სომეხ სამხედროთა რიცხვმა 200-ს გადააჭარბა, დაჭრილების შესახებ ინფორმაცია არ ვრცელდება. რამდენი აზერბაიჯანელი სამხედრო გარდაიცვალა – უცნობია. ინფორმაციას მხოლოდ მშვიდობიან მოსახლეობას შორის მსხვერპლის შესახებ ავრცელებენ: 22 დაიღუპა, 74 დაიჭრა. ერთადერთი ინფორმაცია აზერბაიჯანელ სამხედროთა შორის მსხვერპლის შესახებ, კვლავ საგამოძიებო ცენტრი „ხაზარის“ მიერ 27 სექტემბერს გამოქვეყნებული მონაცემებია – 11 გარდაცვლილი სამხედრო. ექსპერტები ბრძოლების ინტენსივობიდან გამომდინარე, რომელიც უკვე მერვე დღეა გრძელდება, ვარაუდობენ, რომ ბევრი სამხედრო დაიღუპა.
• დილიდან იბომბება განჯა, აზერბაიჯანის მნიშვნელობით მეორე ქალაქი.
• ყარაბაღის პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ მისმა არმიამ მიზანში ამოიღო მსხვილი სამხედრო ობიექტები აზერბაიჯანში.
• ყარაბაღის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ აზერბაიჯანი დაადანაშაულა იმაში, რომ მისი სამხედროები უთვალთვალებენ და ესვრიან ყარაბაღში მყოფ ჟურნალისტებს.
• აზერბაიჯანმა განაცხადა, რომ მისმა არმიამ კონტროლი დაამყარა ჯაბრაილისა და ფუზულის რაიონების შვიდ სოფელზე (ყარაბაღის მიმდებარე რაიონები, რომლებიც 1990-იანების დასაწყისში, ყარაბაღის ომის შემდეგ, სომხური მხარის კონტროლქვეშაა).
• აზერბაიჯანელმა სამხედროებმა სახელმწიფო დროშა აღმართეს ყარაბაღში, სოფელ მადაგიზში, რომელიც 3 ოქტომბერს დაიკავეს. პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა განაცხადა, რომ სოფელს აზერბაიჯანული სახელწოდება დაუბრუნდა – სუგოვუშანი.
• ყარაბაღის პრეზიდენტი არაიკ არუთუნიანი ფრონტის ხაზზე გაემგზავრა და საბრძოლო მოქმედებებს „წმინდა ომი“ უწოდა.
• მთიანი ყარაბაღის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ საერთაშორისო თანამეგობრობას რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის აღიარებისკენ მოუწოდა, „რათა უზრუნველყოფილი იყოს მისი მცხოვრებლების სიცოცხლისა და მშვიდობიანი განვითარების უფლება“.
• სომხეთის პარლამენტის დელეგაცია, სპიკერის, არარატ მირზოიანის ხელმძღვანელობით, სასწრაფოდ ყარაბაღში გაემგზავრა.
• სომხეთის სპეცსამსახურებმა საბრძოლო მოქმედებებში თურქეთიდან ჩამოსული დაქირავებული მებრძოლების მონაწილეობის დამადასტურებელი მასალები გამოაქვეყნეს. გავრცელდა ვიდეო, რომელშიც, როგორც ამტკიცებენ, წარმოდგენილია ამ მებრძოლების საუბრის ჩანაწერები და სხვა არსებული მტკიცებულებები.
• აზერბაიჯანის პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი და სომხეთის პრემიერ-მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი პროგრამული განცხადებებით გამოვიდნენ.
• მათ შორის, ილჰამ ალიევმა დაასახელა საბრძოლო მოქმედებების შეწყვეტისა და მოლაპარაკებების დაწყების საკუთარი პირობები: ყველა სომეხმა მებრძოლმა შეთანხმებული გრაფიკის მიხედვით უნდა დატოვოს ყარაბაღი და მიმდებარე აზერბაიჯანული რაიონები.
• ნიკოლ ფაშინიანმა კვლავ „აზერბაიჯანის უპრეცედენტო აგრესიაზე“ ისაუბრა და „სომხეთისა და ყარაბაღის ყველა მცხოვრებს მოუწოდა, მიუძღვნან თავი გამარჯვებას“. „გამარჯვება და მხოლოდ გამარჯვება – ეს არის ის, რასაც საბოლოოდ ველით!“, – ამ სიტყვებით დაასრულა გამოსვლა ფაშინიანმა.
• საფრანგეთის პრეზიდენტმა ემანუელ მაკრონმა აზერბაიჯანის პრეზიდენტ ილჰამ ალიევს დაურეკა და ზავის დადებისა და მოლაპარაკებების პროცესის განახლებისკენ მოუწოდა. ალიევმა ესკალაციაზე სრული პასუხისმგებლობა სომხურ მხარეს დააკისრა.
• ეუთოს მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარეებმა (ყარაბაღის კონფლიქტის მოლაპარაკებების მთავარმა ფასილიტატორებმა) მხარეებს ჰუმანიტარული ზავისკენ მოუწოდეს, რათა ბრძოლის ველიდან დაღუპულ სამხედრო მოსამსახურეთა ცხედრები გაიტანონ.
წინაისტორია
მთიანი ყარაბაღი ოფიციალურად აზერბაიჯანის ნაწილია, მაგრამ 1988-1994 წლების ომის შემდეგ, არსებობს, როგორც დე ფაქტო დამოუკიდებელი მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკა.
ეს რესპუბლიკა მსოფლიოს არც ერთი სახელმწიფოს მიერ არ არის აღიარებული. სომხეთი მხარს უჭერს თვითგამოცხადებულ რესპუბლიკას, მაგრამ ოფიციალურად არასოდეს უღიარებია.
არაღიარებული რესპუბლიკის მთავრობის კონტროლის ქვეშ არის მოსაზღვრე შვიდი აზერბაიჯანული რაიონი. მთელ ტერიტორიაზე მხოლოდ ეთნიკური სომხები ცხოვრობენ მას შემდეგ, რაც 1990-იანების ომის მერე, ეთნიკურად აზერბაიჯანელები განდევნეს.
ის ომი ზავზე ხელმოწერით დასრულდა. კონფლიქტის დარეგულირებისთვის საერთაშორისო შუამავლობით დაწყებულმა მოლაპარაკებებმა მას შემდეგ შედეგი არ გამოიღო. აზერბაიჯანი ყარაბაღსა და მის მიმდებარე ტერიტორიას, რომელიც ომის დროს დაკარგა, კვლავინდებურად ოკუპირებულად მიიჩნევს და მის დაბრუნებას ითხოვს.
რეგიონში რეგულარულად ისვრიან. უკანასკნელი მსხვილმასშტაბიანი საბრძოლო მოქმედებები – სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე, 2020 წლის 12-16 ივლისის ესკალაცია და „აპრილის ომი“ ან „ოთხდღიანი ომია, რომელიც 2016 წლის 2-6 აპრილს მოხდა. შედეგად, ორივე მხრიდან ათობით ადამიანი დაიღუპა.
კავკასიაში მომხდარი აფეთქება, რატომ ქმნის ომის გაფართოების საფრთხეს
ბევრი საერთაშორისო გამოცემა აქვეყნებს ინფორმაციას იმის შესახებ, რომ აზერბაიჯანის მხარეს იბრძვიან თურქეთიდან და სირიიდან ჩამოსული მებრძოლები. ჯერჯერობით ეს სტატიები ანონიმურ წყაროებს ეყრდნობა.
საფრანგეთის პრეზიდენტმა ემანუელ მაკრონმა ასევე დაადანაშაულა თურქეთი მთიან ყარაბაღში საომრად სირიელი ჯიჰადისტების გაგზავნაში.
აზერბაიჯანი და თურქეთი კატეგორიულად უარყოფენ ამ ინფორმაციას.
სირიის ადამიანის უფლებათა სადამკვირვებლო ცენტრმაც გამოაქვეყნა ინფორმაცია. მისი მონაცემებით, დაახლოებით, 900 სირიელი დაქირავებული მებრძოლი გადაიყვანეს აზერბაიჯანში თურქულმა დაცვის კომპანიებმა. მაგრამ ასევე, სომხური წარმოშობის მებრძოლებიც ჩავიდნენ სომხეთში სირიიდან, რათა მის მხარეს იბრძოლონ.
რამდენიმე დღის წინ, სომხეთმა ისრაელიდან საკუთარი ელჩი კონსულტაციებისთვის გაიწვია – ეს დაკავშირებულია იმასთან, რომ ისრაელი აზერბაიჯანს აწვდის იარაღს, რომელსაც კონფლიქტში იყენებს.
თუკი ყარაბაღში მიმდინარე კონფლიქტში სირიელი მებრძოლების მონაწილეობა დადასტურდა, ეს უკვე საომარი მოქმედებების მესამე თეატრი იქნება თურქეთისა და რუსეთის რეგიონალური დაპირისპირების.
სომხეთი რუსეთის სტრატეგიული პარტნიორია სამხრეთ კავკასიაში, გიუმრიში, სომხეთში, განთავსებულია რუსული სამხედრო ბაზა. თუმცა, რუსეთს ძალიან ახლო პარტნიორული ურთიერთობები აქვს აზერბაიჯანთანაც.
მოსკოვიდან წამოსული ძირითადი განცხადებები ემთხვევა იმას, რასაც დასავლეთის ქვეყნები ამბობენ: კონფლიქტი აუცილებლად დიპლომატიური გზით უნდა დარეგულირდეს.
