ვის და რა დახმარებას უწევენ სომხეთში, კორონავირუსის ეკონომიკური შედეგების დასაძლევად

სომხეთის მთავრობამ კორონავირუსის ეკონომიკური შედეგების ნეიტრალიზაციის 21 პროგრამა დაამტკიცა. საუბარია მოსახლეობის სოციალურ დახმარებასა და ბიზნესის მხარდამჭერ ეკონომიკურ ღონისძიებებზე. ასევე, გათვალისწინებულია ამჟამინდელ ვითარებაში დასაქმების სტიმულირების პროგრამები, სტუდენტებისთვის სწავლის საფასურის ანაზღაურება და კორონავირუსის დასაძლევად ინოვაციური გადაწყვეტილებების ძიება.

ივნისის დასაწყისის მონაცემებით, ანტიკრიზისული ღონისძიებებით ისარგებლა 51 800-მა კომპანიამ  და 1.1 მილიონზე მეტმა ადამიანმა. ეს არის ოფიციალური მონაცემები ქვეყნის პრემიერ-მინისტრისგან.

დეტალები: ვის და რა დახმარებას ერგება, რატომ სარგებლობენ მდიდრები დახმარებით და ვისაც მართლაც სჭირდება – ვერა, უკიდურესი სიღარიბის დაძლევის გეგმებსა და შრომითი უფლებების დაცვაზე.

სოციალური პროგრამების შესახებ 

დახმარების აღმოჩენა სახელმწიფომ პრიორიტეტად გამოაცხადა: მას მიიღებენ, პირველ რიგში ისინი, ვისაც კორონავირუსის გავრცელებამ მნიშვნელოვანი მატერიალური ზიანი მიაყენა, ასევე, სოციალურად გაჭირვებული ოჯახები, რომელთაც ბავშვები ჰყავთ.

• პირველი პროგრამა გათვლილია მათზე, ვისაც 14 წლამდე ბავშვები ჰყავთ და ვინც 2020 წლის მარტში სამსახური დაკარგა – კარანტინის დაწესების შემდეგ. დახმარება თითოეულ ბავშვზე შეადგენს 100 ათას დრამს (დაახლოებით, 210 დოლარს).

მას 2 093 ბავშვი მიიღებს. ამასთან, მათ მშობლებს განცხადების დაწერაც არ სჭირდებათ. სახელმწიფო შემოსავლების სამსახური, დამსაქმებლებიდან მიღებულ საგადასახადო ანგარიშებზე დაყრდნობით, ადგენს მათ სიას, ვისაც დახმარება ეხება, შრომისა და სოციალურ საკითხთა სამინისტრო კი გადაიხდის.

• მეორე პროგრამა გათვლილია მოქალაქეებზე, რომლებიც კერძო ბიზნესში იყვნენ დასაქმებული და სამსახური 2020 წლის მარტში დაკარგეს. თითოეულ მათგანს სახელმწიფო აძლევს დახმარებას მინიმალური ხელფასის ოდენობით – 68 ათას დრამს (142$). ასეთი სულ 7 925 ადამიანია.

• მესამე პროგრამა გათვალისწინებულია ორსულ ქალებზე, რომელთა ქმრებიც არ მუშაობენ ან სამსახური მარტში დაკარგეს. ჯანდაცვის სამინისტროს მიერ წარმოდგენილი მონაცემებით, სომხეთში, დაახლოებით, 10 ათასი ორსულია – მარტოხელა და დაუსაქმებელი, ან უმუშევარზე დაქორწინებული. თითოეული მათგანი 100 ათას დრამს (დაახლოებით, 210$-ს) მიიღებს.

• მეოთხე პროგრამა – მათთვისაა, ვინც კორონავირუსისგან ყველაზე მეტად დაზარალებულ სექტორებში მუშაობს. საუბარია საზოგადოებრივი კვების სფეროზე, ტურიზმზე, სკოლამდელ განათლებაზე, სილამაზის სალონებსა და სპორტდარბაზებზე. ამ პროგრამით დახმარებას იღებს თითქმის 96 ათასი ადამიანი.

• ყველაზე მასშტაბური პროგრამა გათვლილია ბავშვებზე, რომელთა მშობლებიც უმუშევრები არიან. თითოეული ბავშვისთვის სახელმწიფო გამოყოფს 26 500 დრამს (55$). სულ დახმარებას მიიღებს 154 ათასზე მეტი ბავშვი.

სხვა პროგრამები მოქალაქეთა კომუნალური ხარჯების ნაწილობრივ ანაზღაურებას ითვალისწინებს. ამით, დაახლოებით, 1 მილიონი ადამიანი ისარგებლებს.

მილიონერების შესახებ, რომლებიც დახმარებას იღებენ და მათზე, ვინც „ჩრდილში“ დარჩა 

„ცუდია, რომ დღევანდელ სომხეთში, კრიზისის პირობებში, ვიღაც, ვისაც ბანკში 50 მილიონი აქვს, დახმარების მისაღებად მიდის… ეს ძალიან ცუდია, რომ მათ კეთილგანწყობის იმედი აქვთ: კარგი, მიიღო და მიიღო. არა, არავითარი კარგი, ბოლო კაპიკამდე უნდა დააბრუნონ“, – განაცხადა ცოტა ხნის წინ, პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა.

როგორც გაირკვა, ხელისუფლებამ აღმოაჩინა, რომ სახელმწიფო დახმარების პროგრამით 26 000 დრამი მიიღო 50-მა ადამიანმა, რომელთაც ანგარიშზე ჰქონდათ, დაახლოებით, 20 მილიონი დრამი (40 ათას დოლარზე მეტი) და 70-მა ადამიანმა, რომელთა ქონებაც მილიარდ დრამს (2 მილიონ დოლარს) აღემატება.

ამ პროგრამით ისარგებლეს ძალოვან სტრუქტურებში დასაქმებულებმაც, მიუხედავად იმისა, რომ ის მხოლოდ უმუშევრებსა და ყველაზე მოწყვლად ჯგუფებში შემავალ ოჯახებზე იყო გათვლილი.

როგორ შეიძლებოდა ასე მომხდარიყო? საქმე ისაა, რომ ძალოვანი სტრუქტურების თანამშრომელთა მონაცემები გასაიდუმლოებულია, ისინი გადასახადების გადამხდელთა სიაში არ ირიცხებიან და მათი მონაცემების ნახვა შეუძლებელია დასაქმებულ ადამიანთა სიებში.

შემდეგ, პრემიერი კიდევ ერთი შოკისმომგვრელი განცხადებით გამოვიდა:

„87 ათასი დასაქმებული ჩრდილიდან გამოვიდა“.

ეს საგანგებო მდგომარეობის პირობებში მოხდა, როდესაც დაურეგისტრირებელმა დასაქმებულებმა თავად განაცხადეს ამის შესახებ. ამ დრომდე შეუძლებელი იყო სომხეთის ჩრდილოვანი ეკონომიკის რეალური მასშტაბების წარმოდგენა. და ეს ადამიანები ახლა ყველაზე დაუცველები არიან, რადგან მათზე არანაირი პასუხისმგებლობა არ ეკისრება არც დამსაქმებელს და არც სახელმწიფოს.

რატომ ვერ ახერხებენ ადამიანები დახმარების მიღებას? 

• განათლება, ყურადღება 

დახმარების მიღებაზე 55 ათასი განაცხადი არ დაკმაყოფილდა, რადგან მათში შეცდომით იყო მითითებული პირადი მონაცემები – სახელი, გვარი, მამის სახელი.

• მონაცემთა ბაზების არასრულყოფილება 

სოციალური დახმარება გაიცემა მხოლოდ ონლაინპლატფორმის საშუალებით. მოქალაქეთა მონაცემები შედარებულია რამდენიმე სახელმწიფო სტრუქტურის ბაზაში. სახელმწიფო შემოსავლების კომიტეტი ამოწმებს, არის თუ არა მოქალაქე გადასახადების გადამხდელი, ეროვნული უსაფრთხოების სამსახური – იმყოფება თუ არა პიროვნება სომხეთში, მოქალაქეთა რეგისტრაციის სამსახური – დაბადების მოწმობის ნამდვილობას, ჯანდაცვის სამინისტრო – არის თუ არა ქალი ორსულთა აღრიცხვაზე, მოქალაქეთა სახელმწიფო რეესტრი – რეგისტრაციის არსებობას. მონაცემთა გაციფრულება ყველა ორგანოსთვის – შედარებით ახალი რამ არის და მათი ერთმანეთთან შედარება ხანდახან კვირები გრძელდება.

• დაურეგისტრირებელი ურთიერთობა სახელმწიფოსა და მოქალაქეებს შორის 

ასევე, გაირკვა, რომ სომხეთის ბევრი მცხოვრები არ ჩქარობს საკუთარი ოჯახური მდგომარეობის ოფიციალურად დარეგისტრირებას, საცხოვრებელი მისამართის დაფიქსირებას, ხშირად მათ პირადობის დამადასტურებელი საბუთებიც კი არ აქვთ.

შრომითი უფლებების შესახებ 

საგანგებო მდგომარეობის პირობებში ნათელი გახდა დამსაქმებელთა მიერ დასაქმებულთა უფლებების დარღვევის ფაქტები. მოქმედი შრომითი კოდექსი, კერძოდ, არ შეიცავდა ჩანაწერს დასაქმებულსა და დამსაქმებლებს შორის სამართლებრივი ურთიერთობების შესახებ პანდემიის პირობებში.

მოქმედი კანონმდებლობა დამსაქმებელს საშუალებას აძლევდა, შექმნილი ვითარება ფორსმაჟორად გაეფორმებინა და ყველანაირი პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებულიყო.

შრომისა და სოციალურ საკითხთა სამინისტრო საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებისთანავე, კანონმდებლობაში ცვლილებების შეტანის ინიციატივით გამოვიდა. ეროვნულმა კრებამ მათ მხარი დაუჭირა. 

ახლა კანონმდებლობაში უკვე 

• არის „დისტანციური მუშაობის“ ცნების განსაზღვრება, 
• შემოთავაზებულია ხელფასების სრულად გადახდა იმ შემთხვევაში, თუკი შესაძლებელია დასაქმებულის მიერ მოვალეობის შესრულება დისტანციურ რეჟიმში,
• დადგენილია გარემოებები, როდესაც დამსაქმებელს საშუალება აქვს, თანამშრომელს ხელფასი არ გადაუხადოს იძულებითი გაჩერების პირობებში,
• გათვალისწინებულია დამსაქმებლისთვის სავალდებულო მოთხოვნა, რომ თუკი მუშაობის გაგრძელება შეუძლებელია, დასაქმებულს გამოუყენებელი შვებულება მისცეს. 

ბიზნესის დახმარების შესახებ 

კორონავირუსის შედეგების გასანეიტრალებელი ეკონომიკური პროგრამების მთლიანმა ბიუჯეტმა 150 მილიარდი დრამი (დაახლოებით, 310 მილიონი დოლარი) შეადგინა.

პირველი ეკონომიკური ღონისძიება გათვლილია სუფთა საკრედიტო ისტორიის მქონე კომპანიებზე.

• საქართველოში კორონავირუსით სამედიცინო სფეროს 119 წარმომადგენელი დაინფიცირდა. სომხეთში უკვე 302 ადამიანი გარდაიცვალა
• კორონავირუსი, ქრონიკა. რუსეთში, მედიკოსთა შორის სიკვდილიანობის ძალიან მაღალი მაჩვენებელია

სახელმწიფომ 50%-იანი თანადაფინანსება შესთავაზა კომპანიებს, რომლებიც დახმარებას ითხოვენ

• თანამშრომლებისთვის ხელფასების გადასახდელად ან საგადასახადო ვალდებულებების შესასრულებლად, 
• სომხეთში, მზა პროდუქციის წარმოებისთვის ნედლეულის შესაძენად, 
• საკვები პროდუქტის იმპორტისთვის, 
• აღჭურვილობის, მოწყობილობების, სასოფლო-სამეურნეო საქონლის იმპორტისთვის, თუ ისინი გამოყენებული იქნება წარმოების ორგანიზების ან მისი გაფართოების მიზნით, 
• სასუქის, თესლის ან ნერგების იმპორტისთვის,
• ელექტროენერგიის, წყლისა და გაზის საფასურის დასაფარად. 

„ჩვენ ანტიკრიზისულ საკრედიტო პორტფელებს ვთავაზობთ, რომლის არსიც შემდეგია: 50%-ის დაფინანსებას ახორციელებენ კომერციული ბანკები და საკრედიტო ორგანიზაციები, 50%-მდე – სახელმწიფო. სახელმწიფო დახმარება ხდება პროცენტის გარეშე, ბანკებისა და საკრედიტო ორგანიზაციების პროცენტებს კი ხელისუფლება ასუბსიდირებს. ანუ, კომერციული კომპანიები კრედიტს პროცენტის გარეშე იღებენ“,  – განმარტა პრემიერმა.

დახმარება ეხება მცირე და საშუალო საწარმოებს ეკონომიკის ყველაზე დაზარალებულ სფეროებში. ისინი თავიანთი 2019 წლის საერთო ბრუნვის 10%-ის ოდენობის კრედიტს იღებენ. სესხის დაფარვა პირველი ექვსი თვის განმავლობაში არ იწყება, ორი წლის განმავლობაში – პროცენტის. მხოლოდ მესამე წელს იქნება საჭირო კრედიტის პროცენტის გადახდა, რომელიც 12%-ს შეადგენს.

სახელმწიფოს კიდევ ერთი პროგრამა მზად არის მხარი დაუჭიროს საინტერესო და პერსპექტიული იდეების დამწყებ მეწარმეებს. სახელმწიფო აძლევს ბანკებს გარანტიას, რომ მათზე გასცენ კრედიტი 10 მილიონ დრამამდე (20 ათას დოლარამდე).

დამტკიცებულია საგრანტე პროგრამებიც. მაგალითად, ერთჯერად ფინანსურ დახმარებას მიიღებენ ორგანიზაციები, რომელთაც 2-დან 50-მდე თანამშრომელი ჰყავთ. მიზანი – ხელი შეუწყონ მეწარმეებს სამუშაო ადგილების შენარჩუნებაში. ამ დახმარებას მიიღებს თითქმის 12 ათასი კომპანია, პროგრამის საერთო ბიუჯეტია – 1.8 მილიარდი დრამი (3.7 მილიონი დოლარი).

დახმარება გათვალისწინებულია მიკროსაწარმოებისთვის – 2020 წლის პირველი კვარტალის ბრუნვის 10%-ის ოდენობით.

მთავრობის ეკონომიკური პროგრამების ფარგლებში მიღებული განაცხადების თითქმის 60% დაკმაყოფილდა. 40%-მა დახმარება ვერ მიიღო, რადგან განაცხადები არ შეესაბამებოდა მთავრობის მიერ გამოცხადებულ მოთხოვნებს.

პროგნოზები 

ავტორიტეტული საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტოები მსოფლიო ეკონომიკაზე კორონავირუსის პანდემიის გავლენას 2008 წლის გლობალურ ფინანსურ კრიზისს უთანაბრებენ.

მსოფლიო ბანკის პროგნოზის თანახმად, COVID-19-ის პანდემიის პირობებში, გლობალური ეკონომიკური სიტუაცია გამოიწვევს სომხეთში ეკონომიკის 2.8%-მდე ვარდნას 2020 წელს. ამავდროულად, ექსპერტები იმედოვნებენ: ქვეყნის ეკონომიკა ზრდას უკვე 2021 წელს დააფიქსირებს და მშპ, დაახლოებით, 4.9%-ით გაიზრდება.

ამ პროგნოზებისა და მთავრობის ქმედებების ეფექტურობაზე მსჯელობა შესაძლებელი იქნება თვეების შემდეგ. ადგილობრივი ექსპერტები მიიჩნევენ, რომ წლის ნულოვან ნიშნულზე დასრულება – უკვე არცთუ ისე ცუდი შედეგი იქნება.

ყველა პესიმისტური პროგნოზის მიუხედავად, ხელისუფლება 2023 წლისთვის ქვეყანაში უკიდურესი სიღარიბის გაქრობას ვარაუდობს:

„თუკი ახლანდელი ტემპების შენარჩუნებას მოვახერხებთ, ამის გაკეთება შესაძლებელი იქნება. ყოველ შემთხვევაში, პანდემიამდე, სომხეთში, სიღარიბის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი გვქონდა დაფიქსირებული“, – განაცხადა პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა.