სომხეთი: რამდენად დაზარალდება ბიზნესი კორონავირუსისგან და რა ელის ეკონომიკას საგანგებო მდგომარეობის შემდეგ?
სომხეთში, იმ დანაკარგის ნიველირებას ცდილობენ, რომელიც გადაადგილებასა და ბიზნესის მუშაობაზე დაწესებულმა შეზღუდვებმა გამოიწვია. 16 მარტიდან, ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობაა გამოცხადებული და ბიზნესის ძირითადმა ნაწილმა – დიდი კონცერნებიდან დაწყებული, მცირე წარმოებით დასრულებული – მუშაობა შეწყვიტა. საქმიანობის გაგრძელების საშუალება მისცეს მხოლოდ სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი და სტრატეგიული სფეროს წარმომადგენლებს.
14 აპრილს, საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმი კიდევ ერთი თვით გახანგრძლივდა, მაგრამ კომენდატურამ მუშაობის უფლება მისცა გადამამუშავებელ მრეწველობას, სამშენებლო სექტორსა და ინჟინრებს.
ამავდროულად, მთავრობამ სასწრაფოდ შეიმუშავა და დაამტკიცა ბიზნესის ხელშეწყობის პროგრამები.
რამდენად ეფექტიანია ეს ნაბიჯები, რამდენად სწრაფად შეძლებს ეკონომიკა კრიზისის დაძლევას, რომელიც ხანგრძლივმა გაჩერებამ გამოიწვია, როდის უნდა ველოდოთ ზრდის ძველი მაჩვენებლების დაბრუნებას – ადგილობრივი ექსპერტებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების მოსაზრებები.
- სომხეთი, კორონავირუსი: როგორ და რით ცხოვრობენ ადამიანები – პრემიერ-მინისტრმა მოქალაქეები ტელეფონით გამოკითხა
- სომხეთი, კორონავირუსი: უმიზეზოდ სახლიდან გასვლა არ შეიძლება, მეტი შეზღუდვა ბიზნესისთვის
რას აკეთებს ხელისუფლება
სომხეთის ხელისუფლებამ სწრაფი რეაგირება მოახდინა კორონავირუსის გავრცელებაზე და უკვე 16 მარტს, როდესაც ქვეყანაში 50 ინფიცირებულიც არ იყო, საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა. როგორც ჩანს, ამის მიზეზი გახდა ოპერატიული ინფორმაცია ინფიცირებულთა პოტენციური წრის შესახებ.
საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმის გამოცხადების შემდეგ, ინფიცირებულთა რიცხვი მკვეთრად გაიზარდა და მართალია, მთლიანობაში სიტუაცია კონტროლქვეშაა და ჯანდაცვის სისტემა ჯერჯერობით დატვირთვას უმკლავდება, სომხეთი დიდხანს ინარჩუნებდა ლიდერობას რეგიონში ინფიცირებულთა რაოდენობით.
ცოტა ხნის წინ მას აზერბაიჯანმა გადაასწრო. საკარანტინო ზომების შემოღების პირველივე დღეებიდან, მინისტრთა კაბინეტი კორონავირუსის უარყოფითი სოციალური და ეკონომიკური შედეგების შესამსუბუქებლად ზომების შემუშავებას შეუდგა.
ზომების ნაწილი მოსახლეობის ყველაზე დაუცველი ნაწილის ფინანსურ დახმარებას ითვალისწინებს – ამ პერიოდში სამსახურის გარეშე დარჩენილი ოჯახებისთვის, არასრულწლოვანი ბავშვების მშობლებისთვის, ტურიზმისა და მომსახურების სფეროს წარმომადგენლებისთვის, ორსულებისთვის და ა.შ.
მეორე პაკეტი პირდაპირ კერძო სექტორის დახმარებისკენაა მიმართული. ბიზნესს შესაძლებლობა მიეცა აეღო უპროცენტო კრედიტები ხელფასების გადასახდელად, ნედლეულის შესაძენად და ექსპორტისთვის. გათვალისწინებულია დახმარება იმ ბიზნესმენებისადმი, რომლებმაც გაჩერების პირობებში თანამშრომლები არ შეამცირეს და მათთვის ხელფასის გადახდა განაგრძეს.
ამისათვის სახელმწიფო 300 მილიონ დოლარზე მეტს გამოყოფს თავისი სარეზერვო ფონდიდან. ადგილობრივი ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ 2018 წლის „ხავერდოვანი რევოლუციის“ შემდგომმა ეკონომიკურმა ზრდამ მოქმედ ხელისუფლებამ გარკვეული ბაზა შეუქმნა დღევანდელი ნაბიჯებისთვის.
რას ფიქრობენ საერთაშორისო ორგანიზაციებში
ავტორიტეტული ანალიტიკური და სარეიტინგო სააგენტოები ახლა დაკავებული არიან ქვენების განვითარების ადრე გაკეთებული პროგნოზების გადახედვით და ახალი პროგნოზების გაკეთებით.
რაც შეეხება სომხეთს, მსოფლიო ბანკი ელის, რომ 2020 წლის შედეგებით, მშპ 1.7%-ით გაიზრდება. მომდევნო წლებში კი ზრდა 4%-ის ფარგლებში იქნება.
ნაკლებად ოპტიმისტური პროგნოზი აქვს სარეიტინგო სააგენტოს Moody’s. ის წელს, მშპ-ის ნახევარპროცენტიან ზრდას ვარაუდობს და ელის, რომ 2021 წელს, ზრდის ტემპები აღდგება.
საერთაშორისო სავალუტო ფონდი მსოფლიოს 150-ზე მეტ ქვეყანაში ეკონომიკური ზრდის უარყოფით მაჩვენებელს ვარაუდობს, მათ შორის, სომხეთში. ვარდნა 1.7%-ს შეადგენს. ამასთან, ანგარიშის ავტორები ვარაუდობენ, რომ მომავალ წელს, მშპ 4.8%-ით გაიზრდება.
ამასთან, მთელი ეს ორგანიზაციები ვარაუდობენ, რომ საყოველთაო კრიზისის პირობებში, სომხეთის ეკონომიკა რეგიონის ქვეყნებს შორის ყველაზე ნაკლებად დაზარალდება. საქართველო და აზერბაიჯანი უფრო ღრმა ვარდნას განიცდიან, მათ შორის, ნავთობის ფასის დაცემის გამო.
რა იქნება სინამდვილეში – ადგილობრივი ექსპერტების მოსაზრებები
საერთაშორისო ორგანიზაციების პროგნოზებში ყოველთვის არის შეცდომების გარკვეული წილი.
და ადგილობრივი ექსპერტებიც არ ელიან მათგან სიზუსტეს, განსაკუთრებით ახლა, როდესაც გაურკვეველია, რამდენ ხანს გაგრძელდება საკარანტინო შეზღუდვები თავად სომხეთსა და მის ფარგლებს გარეთ.
სომხეთის ეკონომიკა ყველა სექტორში უარყოფითი მაჩვენებლისკენ წავიდა, ამბობს ეროვნული კრების დეპუტატი, ეკონომისტი, არტაკ მანუქიანი:
„რამდენიმე სფეროს გამოკლებით, ისეთების, როგორიცაა საცალო ვაჭრობა და ფარმაცევტული საქმიანობა, ყველა სხვა სფეროში ვარდნა შეინიშნება. თუმცა, შენარჩუნებულია იმპორტისა და ექსპორტის შესაძლებლობა, ამ კონტექსტში ახლა მთავარი ისაა, რომ არ გვაქვს პრობლემები საკვების მხრივ“.
თუკი ხელისუფლება მოახერხებს და წელს ნებისმიერი, ყველაზე მინიმალური დადებითი მაჩვენებლით მაინც დახურავს, ეს იქნება მიღწევა, მიაჩნია ეკონომისტ ვააგნ ხაჩატრიანს. კარანტინის რეჟიმში მცხოვრები ყველა ქვეყნის ეკონომიკა, ახლა დაკავშირებულია მხოლოდ საკვებისა და სამედიცინო პრეპარატების წარმოებასთან. სხვა სფეროები მთლიანად გაჩერებულია:
„უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ჩვენი ეკონომიკის აღდგენა დამოკიდებული იქნება არამხოლოდ ჩვენზე. ბევრ რამეს ის დინამიკა განაპირობებს, რომელსაც ჩვენი პარტნიორები აჩვენებენ, პირველ რიგში, ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის ქვეყნები (2015 წლიდან სომხეთი რუსეთის ინიციატივით შექმნილი ამ ორგანიზაციის წევრია – JAMnews). 2009 წელს (2008 წლის მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის შემდეგ) ნათელი გახდა, რომ რუსეთის ეკონომიკური ტენდენციები პირდაპირ აისახება ჩვენზე“.
რუსეთი კი მძიმედ განიცდის კორონავირუსის პანდემიას. მისი ეკონომიკა და ეროვნული ვალუტა პირდაპირ დამოკიდებულია ნავთობის ფასზე. „ოპეკი პლუსის“ ქვეყნები, ნავთობის ექსპორტიორი ქვეყნების არაოფიციალური ფორმატი (The Organization of the Petroleum Exporting Countries – OPEC) და რუსეთი შეთანხმდნენ ნავთობის მოპოვების მოცულობის შემცირებაზე. ამასთან, მსოფლიო ეკონომიკა გაჩერდა – შესაბამისად, საგრძნობლად შემცირდა ნავთობზე მოთხოვნა და, საერთაშორისო სტრუქტურების პროგნოზებით, რუსეთის ეკონომიკამ, რომელიც ბოლო წლებში ისედაც სტაგნაციას განიცდიდა, შესაძლოა, კიდევ 5-6 პროცენტი დაკარგოს.
„ჩვენი ძირითადი ბაზარი, როგორც ექსპორტის, ისე ფინანსური საშუალებების გენერაციის მხრივ, რუსეთია. ხომ ნათელია, რომ რუსეთში ახლა მოთხოვნის დონის შემცირებაა? ახლა, თუკი ჩვენ წარმოვიდგენთ, რომ გადავლახეთ პანდემია, ამ შემთხვევაშიც კი ტურისტები, რომლებიც ჩვენთან ჩამოდიოდნენ, აღარ ჩამოვლენ“, – აღნიშნავს არტაკ მანუქიანი.
ექსპერტი ასევე ვარაუდობს, რომ მეორე ტრიმესტრში ვარდნა გაგრძელდება:
„თუკი ივლისში ნულს მაინც დავუბრუნდებით ან რაიმე ზრდა იქნება, ეს ძალიან დიდი მიღწევა იქნება. ჩემი ვარაუდი არის – -1%-დან 2%-მდე. მაგრამ, კიდევ ერთხელ აღვნიშნავ, ეს ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, როდის დასრულდება ვირუსის გავრცელება“.
კრიზისის პირობებში ხელისუფლება ფერმერებს მიწის დამუშავებისკენ მოუწოდებს. სოფლის მეურნეობა კვლავ აცხადებს პრეტენზიას ეკონომიკის მთავარ დარგად ქცევაზე.
კატალიზატორი შესაძლოა ასევე გახდეს მშენებლობის სფერო. ხელისუფლებამ შეზღუდვები შეამსუბუქა და ფაქტობრივად სრული ნებართვა გასცა სამშენებლო საქმიანობაზე.
ევროპაში მხოლოდ ორმა ქვეყანამ არ შემოიღო კარანტინი – ბელარუსმა და შვედეთმა. მართებული იყო ბიზნესების დახურვა და ყველა სახის ეკონომიკური საქმიანობის შეზღუდვა სომხეთში?
ყველაფერი დამოკიდებულია პრიორიტეტებზე, დარწმუნებულია არტაკ მანუქიანი. სომხეთში, ადამიანების ჯანმრთელობა არჩიეს. მაგრამ ასეთი ვითარება დიდხანს არ შეიძლება გაგრძელდეს და როგორც კი შესაძლებლობა გაჩნდება, ქვეყნები დაინტერესებულები იქნებიან, რომ რაც შეიძლება სწრაფად აამოქმედონ ბიზნესი და გახსნან საზღვრები:
„ჩვენ მაქსიმალურად უნდა ვცადოთ ეკონომიკის აღორძინება. ჩვენ, როგორც წესი, ორიენტირებული ვართ იმაზე, თუ რამდენი ადამიანი შეიძლება დაინფიცირდეს. მაგრამ განკურნებულებს იმუნიტეტი აქვთ, რაც მათ საშუალებას აძლევს, აღარ დაინფიცირდნენ. საქმე ისაა, რომ მოვა დრო, როდესაც სახელმწიფოები დაიწყებენ თანამშრომლობისთვის კარის გახსნას. განსაკუთრებით მაის-ივნისში ვნახავთ ასეთ სურათს“.
სომხეთისთვის მთავარი კითხვაა – როდის მოხერხდება ეკონომიკური ზრდის წინა ტემპების დაბრუნება.
ვირუსის გავრცელებამდე, 2020 წლის პირველ ორ თვეში, ეკონომიკური აქტივობა 8.7%-ით გაიზარდა 2019 წლის იმავე პერიოდთან შედარებით. გასულ წელს, ეკონომიკურმა ზრდამ 7.6% შეადგინა.
„თუკი ვივარაუდებთ, რომ ზაფხულში ეპიდემია უკან დაიხევს და მსოფლიო ეკონომიკის აღდგენა დაიწყება, 2021 წელს, ეკონომიკური ზრდის რეალური შესაძლებლობა გვექნება. და ეს ძალიან დადებითი შედეგი იქნება“, – მიაჩნია ეკონომისტ ვააგნ ხაჩატრიანს.
არტაკ მანუქიანის პროგნოზით, მსოფლიო ეკონომიკის ვარდნის ტემპი ნელ-ნელა შეჩერდება და ბევრი ქვეყანა ეტაპობრივად დაიწყებს შეზღუდვების შემსუბუქებას:
„შესაძლოა, მე სუპეროპტიმისტი ვარ, მაგრამ ვფიქრობ, რომ მაისის დასაწყისისთვის ვირუსთან ბრძოლაში საგრძნობ წარმატებას მივაღწევთ და ამის შემდეგ, ეკონომიკის ეტაპობრივი აღდგენა დაიწყება“.
