"სომხეთი და მთიანი ყარაბაღი აუქციონზე გაიტანეს": სომხური ოპოზიცია ფაშინიან-ალიევის მოლაპარაკებებზე
რეაქცია ბრიუსელში პაშინიან-ალიევის მოლაპარაკებებზე
სომხურ-აზერბაიჯანული მოლაპარაკებები “სრულად შეესაბამება აზერბაიჯანის ინტერესებს”, ნიკოლ ფაშინიანმა “სომხეთი და მთიანი ყარაბაღი გეოპოლიტიკურ აუქციონზე გაიტანა, რათა თავად სავარძელში დარჩეს”. ასე შეაფასეს სომეხმა ოპოზიციონერებმა ნიკოლ ფაშინიანისა და ილჰამ ალიევის მოლაპარაკებები ბრიუსელში, რომელიც 22 მაისს ევროსაბჭოს ხელმძღვანელის შუამავლობით გაიმართა. საპარლამენტო ოპოზიციის ლიდერებსა და მათი მეთაურობით “წინააღმდეგობის” მოძრაობის მხარდამჭერებს, რომლებიც უკვე ერთი თვეა ერევნის ქუჩებში სომხეთის პრემიერ-მინისტრის გადადგომას ითხოვენ, განუმტკიცდათ მოსაზრება, რომ ფაშინიანი „ქვეყნისა და სომეხი ხალხის ინტერესებს ღალატობს”.
დეტალები, – რა მოჰყვა სომხეთის პრემიერ-მინისტრისა და აზერბაიჯანის პრეზიდენტის მოლაპარაკებებს, სომხური ოპოზიციისა და არაღიარებული მთიანი ყარაბაღის ხელისუფლების რეაქცია და ექსპერტის მოსაზრება კითხვაზე, – რას ნიშნავს ეს ყველაფერი.
“ზარი მოსკოვიდან”
რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა სერგეი ლავროვმა, ბრიუსელში, ფაშინიან-ალიევის მოლაპარაკებების მორიგი რაუნდის შესახებ ინფორმაცია პირველი “ხელიდან” მიიღო – ერევანსა და ბაქოში კოლეგებთან სატელეფონო საუბრისას.
სომხეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ცნობით, სატელეფონო საუბრისას:
- განიხილეს სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სადემარკაციო და საზღვრის უსაფრთხოების კომისიის შექმნასთან დაკავშირებული საკითხები;
- წამოწიეს რეგიონში ეკონომიკური კავშირებისა და სატრანსპორტო კომუნიკაციების განბლოკვის საკითხი;
- მინისტრმა მირზოიანმა დაადასტურა სომხეთის პოზიცია რეგიონული მშვიდობისა და სტაბილურობის დამყარებისა და სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის ურთიერთობების მოგვარების პროცესთან დაკავშირებით;
- განხილულ იქნა სომხურ-რუსული თანამშრომლობის ორმხრივ და მრავალმხრივ დღის წესრიგთან დაკავშირებული საკითხები. გაიმართა აზრთა გაცვლა -გამოცვლა სამოკავშირეო ურთიერთობების შემდგომი გაძლიერებისკენ მიმართულ ნაბიჯებზე.
22 მაისს, ევროსაბჭოს ხელმძღვანელის, შარლ მიშელის შუამავლობით, ფაშინიანსა და ალიევს შორის მესამე პირისპირ შეხვედრა გაიმართა. სომხეთისა და აზერბაიჯანის ლიდერებს შორის ბრიუსელის წინა მოლაპარაკებები გაიმართა 2021 წლის დეკემბერსა და 2022 წლის აპრილში.
მოლაპარაკებების შემდეგ, რომელიც ხუთ საათზე მეტხანს გაგრძელდა, განცხადება ევროსაბჭოს ხელმძღვანელმა გააკეთა. მისი თქმით, უახლოეს დღეებში სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის დელიმიტაციის ერთობლივი კომისიის პირველი სხდომა სახელმწიფოთაშორის საზღვარზე გაიმართება. და ეს უკვე მოხდა 24 მაისს.
შარლ მიშელმა ასევე განაცხადა, რომ მხარეები შეთანხმდნენ რეგიონში კომუნიკაციების განბლოკვაზე. მისი თქმით, ფაშინიანი და ალიევი „შეთანხმდნენ პრინციპებზე, რომლებიც არეგულირებს ტრანზიტს დასავლეთ აზერბაიჯანსა და ნახიჩევანს შორის, ასევე სომხეთის სხვადასხვა ნაწილს შორის აზერბაიჯანის გავლით საერთაშორისო ტრანსპორტით ორივე ქვეყნის საკომუნიკაციო ინფრასტრუქტურით. კერძოდ, შეთანხმდნენ საზღვრის მართვის, უსაფრთხოების, მიწის გადასახადის, ასევე საბაჟო გადასახადების პრინციპებზე საერთაშორისო ტრანსპორტის კონტექსტში“.
“სომხეთის საეჭვო მომავალი”: ოპოზიციის რეაქცია
საპარლამენტო ოპოზიციის განცხადებით, რომელიც თითქმის ერთი თვეა აქტიურად იბრძვის ქუჩაში ფაშინიანის გადადგომის მოთხოვნით, ბრიუსელში სამმხრივი შეხვედრის შედეგებმა კიდევ ერთხელ დაადასტურა, რომ “მოლაპარაკებები სრულად შეესაბამება აზერბაიჯანის მიერ წამოეულ დღის წესრიგს”:
„ფაშინიანმა სომხეთი და არცახი გეოპოლიტიკურ აუქციონზე გაიტანა, რათა თავის სავარძელში დარჩეს. სომხეთმა მიაღწია იმ ზღვარს, რომლის მიღმაც საეჭვოა არა მხოლოდ არცახის მომავალი, არამედ სომხეთის რესპუბლიკის მინიმალური სუვერენიტეტი”.
ოპოზიციამ მიშელის განცხადებაში ყურადღება გაამახვილა იმაზე, რომ:
- არ არის ნახსენები მთიანი ყარაბაღის მაცხოვრებლების თვითგამორკვევის უფლება;
- არაფერია ნათქვამი ეუთოს მინსკის ჯგუფის თანათავმჯდომარეების მანდატზე, რომელთა მონაწილეობას მოლაპარაკებებში სომხური მხარე მთელი ამ ხნის განმავლობაში ამტკიცებდა;
- იგნორირებულია მთიანი ყარაბაღის სტატუსის განსაზღვრის საკითხი;
- აკლია ტოპონიმი „მთიანი ყარაბაღი“;
- ტერმინის „მთიანი ყარაბაღის ხალხის“ ნაცვლად გამოიყენება ტერმინი „ყარაბაღის ეთნიკურად სომეხი მოსახლეობა“.
„ეს ნიშნავს, რომ მთიანი ყარაბაღის სომხები, ფაშინიანსა და ალიევს შორის შეთანხმების მიხედვით, აზერბაიჯანის შემადგენლობაში ეროვნულ უმცირესობად განიხილება. გამოიყენებოდა კიდეც ტერმინი „ტრანზიტი სომხეთის სხვადასხვა ნაწილს შორის აზერბაიჯანის გავლით“, რაც იწვევს უკიდურესად საშიშ შედეგებს – სომხეთის სუვერენიტეტის ჩათვლით, ისევე როგორც, აზერბაიჯანის კიდევ ერთი უსაფუძვლო ტერიტორიული პრეტენზიების შესაძლებლობას.
ოპოზიციონერებმა განაცხადეს, რომ ნიკოლ ფაშინიანს არ აქვს სომხეთის მოქალაქეების მანდატი, ამიტომ „მასთან მიღწეული შეთანხმებები არ გამოხატავს სომეხი ხალხის აზრს, ისინი არალეგიტიმურია“.
„თვითგამორკვევის უფლება დათმობებს არ ექვემდებარება“: რეაქცია მთიანი ყარაბაღიდან
არაღიარებული მთიანი ყარაბაღის პრეზიდენტის პრესმდივანმა ლუსინე ავანესიანმა გაიხსენა ყარაბაღის მხარის მიდგომა მოლაპარაკებების დღის წესრიგთან დაკავშირებით ყველა პლატფორმაზე:
- „მთიანი ყარაბაღის სომხების თვითგამორკვევის უფლების სრული აღიარება არ ექვემდებარება რაიმე დათქმას ან დათმობას;
- ორიენტირად რჩება არცახის რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის საერთაშორისო აღიარება;
- აზერბაიჯანის შიგნით ნებისმიერი სტატუსი მიუღებელია;
- წარსულში დაბრუნება, არა მხოლოდ სტატუსის, არამედ დემოგრაფიული თვალსაზრისითაც მიუღებელია;
- „არცახის რესპუბლიკის წინაშე დგას ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის ამოცანა“.
„დერეფნის“ ლოგიკა გამორიცხულია
სომხეთში ორაზროვნად იქნა აღქმული ილჰამ ალიევის განცხადებაც თურქეთის პრეზიდენტ რეჯეფ თაიფ ერდოღანთან საუბრისას. აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ ბრიუსელში მიღწეული იქნა შეთანხმება „ზანგეზურის დერეფანზე“, რაც ეხება სომხეთის ტერიტორიაზე რკინიგზისა და ავტომაგისტრალის მშენებლობას.
სომხეთის უშიშროების საბჭოს მდივანი იძულებული გახდა ამ განცხადებაზე კომენტარი გაეკეთებინა. არმენ გრიგორიანმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ არც ერთი საგზაო ან სატრანსპორტო მარშრუტი „დერეფნის ლოგიკით“ სომხეთის ტერიტორიაზე არ გაივლის და შეთანხმებები მხოლოდ რეგიონული კომუნიკაციების განბლოკვას ეხება.
აზერბაიჯანმა, ყარაბაღში საომარი მოქმედებების შეწყვეტის შესახებ სამმხრივ განცხადებაზე ხელმოწერის შემდეგ, არაერთხელ მოითხოვა სომხეთის სამხრეთ, სიუნიკის რეგიონის გავლით “დერეფანი”. საუბარია გზაზე, რომელიც აზერბაიჯანს მის ექსკლავ ნახიჩევანთან დააკავშირებს. სომხური მხარე მუდმივად პასუხობდა, რომ მზად იყო გზების განბლოკვისთვის, მაგრამ კატეგორიულად უარყო ტერმინი „დერეფანი“, რაც ამ ტერიტორიაზე სუვერენიტეტის დაკარგვას გულისხმობს.
უშიშროების საბჭოს მდივანი ასევე შეეხო შარლ მიშელის გზავნილის იმ პუნქტს, რომელიც ეხება ტრანზიტს „სომხეთის სხვადასხვა ნაწილს შორის აზერბაიჯანის გავლით“. მისი თქმით, „ეს შესაძლოა გამოწვეული იყოს იმით, რომ ნახიჩევანზე გადის რკინიგზა, რომელიც სომხეთის ჩრდილოეთს სამხრეთთან აკავშირებს“.
საუბარია შესაძლებლოებზე სომხეთის მოქალაქეებისთვის, ერასხიდან მეღრში ნახიჩევანის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიის გავლით შევიდნენ და პირიქითაც იგივე პრინციპებით, აზერბაიჯანის მოქალაქეები – ჰორადიზიდან ნახიჩევანამდე სომხეთის ტერიტორიის გავლით შევიდნენ.
კომენტარი
დელიმიტაციისა და დემარკაციის შესახებ კომისიაში სომხური შემადგენლობა დიდი ხნის წინ განისაზღვრა, ამიტომ მასში შემავალი პირების ვინაობის გამოქვეყნება ბრიუსელის შეხვედრასთან არაფერ შუაშია, ამბობს პოლიტოლოგი ტიგრან გრიგორიანი.
იგი აღნიშნავს რუსეთის განსაკუთრებულ დამოკიდებულებას ევროპელი პარტნიორების შუამავლობით სომხეთისა და აზერბაიჯანის ლიდერების მოლაპარაკებების მიმართ. პოლიტოლოგი ფიქრობს, რომ მოსკოვს „უნდა ინფორმირებული იყოს“, რაც ბრიუსელში ფაშინიან-ალიევის შეხვედრის შემდეგ ერევანთან და ბაქოსთან სატელეფონო საუბრებიდანაც ჩანს:
„გარკვეული ეჭვიანობაა ევროკავშირის აქტიური შუამავლის როლზე. ცდილობენ აჩვენონ, რომ ეს ყველაფერი მათთან არის შეთანხმებული, კოორდინაციას უწევენ პროცესს“.
პოლიტოლოგის თქმით, ალიევის განცხადება „ზანგეზურის დერეფანზე“ შეთანხმების შესახებ, პირველ რიგში, შიდა აუდიტორიისთვისაა განკუთვნილი. მეორე მხრივ, ის აღნიშნავს, რომ ეგრეთ წოდებულ „დერეფანთან“ პარალელებს სომხური მხარისთვის დადებითი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს:
„ზანგეზურის დერეფანი, აზერბაიჯანული ფორმულირებით, რომელიც გაურკვეველია, როგორ შეიძლება იყოს დერეფანი, განთავსებულა იმავე სიბრტყეში, რომელზეც ნახიჩევანის ტერიტორიაზე ერასხ-ორდუბად-ჯულფა-მეგრის რკინიგზა. ეს ნიშნავს, რომ იგივე რეგულაციები უნდა მუშაობდეს, კომუნიკაციები იმავე პრინციპით უნდა გაიხსნას. რაც შეეხება რკინიგზას, ის მაინც გამორიცხავს დერეფნის ლოგიკას“.
ორივე ქვეყნის საკომუნიკაციო ინფრასტრუქტურით საერთაშორისო გადაზიდვების პრინციპებზე მითითებით, ტიგრან გრიგორიანი იხსენებს, რომ გასული წლის დეკემბერში ბრიუსელში მხარეები უკვე შეთანხმდნენ ტრანზიტული სარკინიგზო კავშირის მშენებლობაზე ორმხრივობის პრინციპით, ორივე ქვეყნის სუვერენიტეტის პატივისცემით.
იგი უფრო პრობლემურად მიიჩნევს საგზაო მარშრუტის საკითხს: სად გაივლის აზერბაიჯანის ნახიჩევანთან დამაკავშირებელი გზა.
„აქ არის სერიოზული უთანხმოება, არ არის შეთანხმება პრინციპებზე, რის გამოც ამ პროცესში არ ჩანს მნიშვნელოვანი, პრაქტიკული ნაბიჯები”.
პოლიტოლოგმა სომხური ოპოზიციის განცხადების კომენტირებაზე უარი განაცხადა, თუმცა თქვა, რომ ტერმინის „ყარაბაღის ეთნიკურად სომეხი მოსახლეობა“ გამოყენება ნამდვილად პრობლემურია.
გრიგორიანის თქმით, თუ მთიანი ყარაბაღი არის მოლაპარაკების პროცესში მიღებული ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული, მაშინ „ყარაბაღის“ გაგაება უფრო ფართოა:
„მაგალითად, აზერბაიჯანში არის ყარაბაღის ეკონომიკური ზონა, რომელიც მოიცავს არა მხოლოდ ყოფილ მთიანი ყარაბაღის ავტონომიური ოლქის შემადგენლობაში შემავალ დასახლებებს, არამედ მის ფარგლებს გარეთ არსებულ მთელ რიგ დასახლებებს. ბაქო, აზერბაიჯანის ტერტერის რეგიონი, ეკონომიკურ ზონაში ყარაბაღსაც მოიცავს. ამ თვალსაზრისით, მიშელის განცხადების ფორმულირება მართლაც პრობლემურია. ამავე ლოგიკით შეიძლება ითქვას „აზერბაიჯანის სომეხი მოსახლეობის უფლებებისა და უსაფრთხოების შესახებ“ და პრინციპში არაფერი შეიცვლებოდა.
პოლიტოლოგი აღნიშნავს, რომ მთიანი ყარაბაღის მოსახლეობის უფლებებსა და უსაფრთხოებაზე საუბარია აზერბაიჯანთან სამშვიდობო შეთანხმების პუნქტში. აქედან ცხადი ხდება, რომ საუბარია „აზერბაიჯანში სომხების უსაფრთხოებასა და უფლებებზე“, რაც, ტიგრან გრიგორიანის თქმით, მიუღებელია.
