„სხვა“ პარლამენტი სომხეთში: კონსოლიდაცია თუ დესტაბილიზაცია?
სომხეთმა ახალი პარლამენტი აირჩია. რას ნიშნავს ქვეყნისთვის ვადამდელი არჩევნების შედეგები და როგორ შეიძლება განვითარდეს მოვლენები? წინასაარჩევნო რბოლა მიმდინარეობდა „ყოფილი“ და „ახალი“ ხელისუფლების ბრძოლის, „შავების“ „თეთრების“ წინააღმდეგ ბრძოლის ლოგიკის ფარგლებში. საქმე ისაა, რომ მასში მონაწილეობდა სომხეთის ყველა ყოფილი პრეზიდენტი და სახელმწიფოს მოქმედი მეთაური.
ახალ პარლამენტში წარმოდგენილი იქნებიან:
- ნიკოლ ფაშინიანის პარტია „სამოქალაქო ხელშეკრულება“
- ბლოკი „აიასტანი“, რომელსაც ექსპრეზიდენტი რობერტ კოჩარიანი უდგას სათავეში
- ბლოკი „მაქვს პატივი“, რომელშიც კიდევ ერთი ყოფილი პრეზიდენტის, სერჟ სარგსიანის პარტია შედის
ორპოლუსიანმა არჩევნებმა ჩრდილში დატოვა რბოლის სხვა მონაწილეები. 22-მა სხვა პოლიტიკურმა ძალამ, მათ შორის, სომხეთის პირველი პრეზიდენტის, ლევონ ტერ-პეტროსიანის გუნდმა საარჩევნო ბარიერი ვერ გადალახა.
ექსპერტების მოსაზრება გასული არჩევნების მნიშვნელობისა და იმის შესახებ, როგორ შეიძლება განვითარდეს მოვლენები.
- არჩევნების შედეგები სომხეთში: „ხავერდოვანი“ რევოლუცია „ფოლადისამ“ შეცვალა
- სომხეთი არჩევნების წინ: ელექტორატი ხმას აძლევს არა „ვინმეს სასარგებლოდ“, არამედ „წინააღმდეგ“
ალექსანდრ ისკანდერიანი, პოლიტოლოგი, კავკასიის ინსტიტუტის დირექტორი
ფაშინიანის ლეგიტიმურობის გადატვირთვა
ბოლო არჩევნების შედეგები ფაშინიანის მთავრობის ბიუროკრატიული ლეგიტიმაციის გადატვირთვას ნიშნავს, რისკენაც ის მიისწრაფოდა კიდეც. ყარაბაღის მეორე ომში დამარცხების შემდეგ, ფაშინიანის ლეგიტიმურობამ ძალა დაკარგა.
ზოგიერთმა სოციოლოგიურმა კვლევამ აჩვენა, რომ არჩევნების რაც შეიძლება სწრაფად ჩატარება იყო საჭირო, სანამ ჯერ კიდევ იყო შენარჩუნებული გარკვეული სოციალური ლეგიტიმურობა, რითაც ისარგებლა კიდეც ფაშინიანმა.
ომის შემდეგ, ოპოზიციას ხელისუფლების ცვლილების რამდენიმე მცდელობა ჰქონდა. თავდაპირველად ეს მისია საკუთარ თავზე აიღო, დაახლოებით, 17-მა პარტიამ, შემდეგ, „მოძრაობამ სამშობლოს გადარჩენის სახელით“. მოგვიანებით, უმაღლესი რანგის ოფიცრებმა ბუნტი მოაწყვეს და თავად პრეზიდენტმა არმენ სარგსიანმა შესთავაზა რბილი ცვლილება.
მთელი ეს მცდელობები უშედეგოდ დასრულდა და მაშინ, ხელისუფლება და ოპოზიცია შეთანხმდა, რომ დაეთხოვათ პარლამენტი და ახალი არჩევნები დაენიშნათ.
რობერტ კოჩარიანმა გარკვეულ დონეზე მოახერხა საკუთარ თავზე ნიკოლ ფაშინიანის ანტირეიტინგის კონცენტრირება. მან თავისი თავისგან ანტინიკოლი შექმნა, როგორც პროტესტის გამოხატულება, ისარგებლა რა იმავე ტექნოლოგიით, რომლითაც ფაშინიანმა ისარგებლა რევოლუციის დროს 2018 წლის არჩევნებზე, როდესაც საკუთარი თავისგან ანტისერჟი შექმნა, რისი წყალობითაც სერჟ სარგსიანი პოსტიდან ჩამოაშორა და მისი ადგილი დაიკავა.
რობერტ კოჩარიანის პრობლემა იმაში მდგომარეობდა, რომ ბევრი ადამიანი იყო, ვინც ნიკოლ ფაშინიანის წინააღმდეგ იყვნენ განწყობილი, მაგრამ არ იყვნენ მზად, ხმა ექსპრეზიდენტისთვის მიეცათ.
ამ ადამიანების ნაწილი არჩევნებზე არ წავიდა, მეორე ნაწილმა – ხმა მცირე პარტიებს მისცა, რითაც საკუთარი ხმა ისევ ფაშინიანს მისცა.
სომხეთს რთული დროება ელოდება
თანაც, იმედგაცრუება მოსალოდნელია როგორც შიდაპოლიტიკურ ცხოვრებაში, ისე საგარეო პოლიტიკაში.
მოკლევადიან პერსპექტივაში, ქვეყანაში, ისევ შეიძლება იფეთქოს მიტინგებმა, პროტესტმა და მსგავსი სახის ტურბულენტურობებმა, მაგრამ რამდენად არსებითი და ხანგრძლივი იქნება, ჯერჯერობით რთული სათქმელია.
რაღაც მომენტში, ეს დაპირისპირება ქუჩიდან პარლამენტში შეიძლება გადავიდეს, იმიტომ რომ, სიტუაცია შეიცვალა და მხოლოდ ფორმალურად დაემსგავსება ახალი მოწვევა წინა პარლამენტის შემადგენლობას. რეალური კონფიგურაცია განსხვავებული იქნება, ოპოზიციური ბლოკების, „აიასტანისა“ და „მაქვს პატივის“ წყალობით. ასე რომ, ფაშინიანის „სამოქალაქო ხელშეკრულება“ ვეღარ იგრძნობს თავს ისე, როგორც ადრე.
ეჭვგარეშეა, რომ სომხეთზე გაგრძელდება გარედან ზეწოლა, რომელიც უკვე რამდენიმე თვეა გრძელდება. თანაც, ის კონსოლიდირებული იქნება – არა მხოლოდ აზერბაიჯანიდან. სომხეთს კი იმდენი რესურსი არ აქვს, რომ წინააღმდეგობა გაუწიოს ამ ზეწოლას.
ასეთ პირობებში, საკითხი იმაში კი არ მდგომარეობს, დაემორჩილება თუ არა სომხეთი ამ ზეწოლას, არამედ იმაში, რითი შეუძლია ივაჭროს და როგორ. მაგრამ, ისევ, აქაც სომხეთს ძალიან ცოტა რესურსები აქვს ამისათვის.
სამწუხაროდ, სომხეთი იძულებული იქნება, გარკვეულ დათმობებზე წავიდეს. და ეს დათმობები, უკვე თვითონ სომხეთს შეეხება.
ბოლო თვეების დისკურსის პარადიგმა სომხეთის შიგნით, რომელიც აზერბაიჯანის ქმედებების შედეგად შეიქმნა, შეიცვალა. ჩვენ უკვე ვიცავთ სიუნიქის პროვინციას (საუბრობს აზერბაიჯანის შეიარაღებული ძალების გადაადგილებაზე სომხეთის ტერიტორიის სიღრმეში 2021 წლის 12 მაისიდან), სომხეთის სუვერენულ ტერიტორიას, არა არცახს, ჩვენ უკვე ვსაუბრობთ სომხეთის საზღვარზე, არა მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის.
აკოფ ბადალიანი, პოლიტიკური მიმომხილველი
საზოგადოებრივი განწყობების ზონდირება
არჩევნების შედეგები სომხეთში ობიექტურ სურათს ასახავს საზოგადოებრივი განწყობებისა და პოლიტიკური ძალების ურთიერთობების თვალსაზრისით და ეს ობიექტური სურათი, ვიღაცას შეიძლება მოეწონოს, ვიღაცას – არა.
არსებითად, სწორედ ამისთვის იყო საჭირო ვადამდელი არჩევნები – რათა გამოევლინა საზოგადოებრივი განწყობები, რომლიდან გამომდინარეც შესაძლებელი გახდება ასე თუ ისე მოქმედება.
სხვა საქმეა, ვინ და როგორ აპირებს შეურიგდეს ამ სურათს და თუკი არ აპირებს, მაშინ, რა ქმედებებზე წასასვლელად არის მზად.
ვფიქრობ, ოპოზიციას სიტუაციის შეცვლის მიზნით საზოგადოებასთან მუშაობის შესაძლებლობა აქვს, მაგრამ ეს სამუშაო შეიძლება იყოს რთული და ხანგრძლივი. და ძნელი სათქმელია, რამდენად არიან თავად ეს ძალები მზად ასეთი მუშაობისთვის.
რობერტ კოჩარიანის ბლოკის „აიასტანის“ განცხადება „არჩევნების შედეგების არაღიარების შესახებ, სანამ ეჭვები არ გაიფანტება“, ალბათ იმისთვისაა, რომ დრო მოიგოს. როგორც ჩანს, ბლოკს სურს გაიგოს, როგორ იმოქმედოს მომავალში.
არ ვფიქრობ, რომ არჩევნების შედეგები მათთვის მოულოდნელი იყო. შესაძლოა, მათთვის მოულოდნელი ყოფილიყო მხოლოდ ის ფაქტი, რომ ფაშინიანმა ამომრჩეველთა ხმების 50%-ზე მეტი მიიღო.
შეიძლება, რობერტ კოჩარიანის გუნდში იყვნენ ადამიანები ფუნქციონერებიდან, რომლებიც მას არწმუნებდნენ იმაში, რომ მინიმუმ 30-40 პროცენტი ჯიბეში ჰქონდათ და ფაშინიანს ხმების 30%-იც კი არ გააჩნდა.
ასეთი ჯგუფები რუსეთშიც იყო. მაგალითად, არჩევნებამდე რამდენიმე საათით ადრე, ჟურნალისტმა მარგარიტა სიმონიანმა გამოაქვეყნა რია-ნოვოსტის გამოკითხვა, სადაც ნათქვამი იყო, რომ 30 პროცენტი ხმას კოჩარიანს მისცემდა და მხოლოდ 20 პროცენტი – ფაშინიანს. ეს ყალბი გამოკითხვები აძლევდა კოჩარიანის გუნდს გამარჯვების რწმენას.
და ახლა ექსპრეზიდენტი დილემის წინაშეა. რა გააკეთოს – მიიღოს არჩევნების შედეგები თუ გააპროტესტოს ის? და თუკი გააპროტესტებს, რა გზით – სასამართლოსი თუ ქუჩის?
ნათელია, რომ არჩევნებზე არ ყოფილა ისეთი სერიოზული დარღვევები, რომელიც გავლენას მოახდენდა კენჭისყრის შედეგებზე. და ამ მხრივ, ფაშინიანის პოზიციები გაცილებით მყარი იქნება სასამართლოში.
ამიტომ, თუკი არჩევნების შემდგომ თვეებში, კოჩარიანი ვერ შეძლებს წარმატების მიღწევას ქუჩის ბრძოლაში, ფაშინიანთან ბრძოლა მისთვის კიდევ უფრო რთული იქნება.
მისთვის საუკეთესო ვარიანტად კენჭისყრის შედეგების აღიარება და მუშაობის გაგრძელება მიმაჩნია.
როგორ აღვუდგეთ წინ საგარეო ზეწოლას
სომხეთს რთული დროება ელოდება. ეს გამომდინარეობს როგორც ომისშემდგომი ვითარებიდან, ისე, გეოპოლიტიკური რეალობიდან.
ჩვენ ძალიან რთული სამუშაო გველოდება, და ცალკე აღებულ პოლიტიკურ ძალას არ შეუძლია ამ ტვირთის საკუთარი მხრებით ტარება. ძალიან დიდია რეგიონალური რისკები.
შესაბამისად, საჭიროა პოლიტიკური კონსოლიდაციის გზით წასვლა. კონსოლიდაცია კი ნიშნავს იმას, რომ არ შევიყვანოთ ქვეყანა დესტაბილიზაციაში, რითაც ნაყოფიერ პირობებს შევუქმნით სომხეთზე გარედან ზეწოლას.
პოლიტიკური ბრძოლა შინაარსიან კალაპოტში უნდა მივმართოთ, რათა ამით სომხეთის მოქნილობაც გავზარდოთ. ქვეყნის შიგნით დესტაბილიზაციის შემთხვევაში კი, რთული არ იქნება ფაშინიანზე გარედან ზეწოლის გზით, ანტისომხური გადაწყვეტილებების მიღწევა. საჭიროა, სომხეთში შეიქმნას ძლიერი პოლიტიკური ველი, მის წინააღმდეგ ყველანაირი პროცესის აღსაკვეთად.
