სომხეთში მთავარ თემად რჩება აზერბაიჯანთან საზღვრების დელიმიტაციისა და დემარკაციის პროცესი – პარლამენტში განხილვა გრძელდება. სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის დელიმიტაციის უკვე დაწყებულ პროცესთან დაკავშირებით განცხადების მიღების ინიციატივით ერთ-ერთმა ოპოზიციურმა ფრაქცია გამოვიდა. “ჰაისტან”-ის ფრაქციის მიერ წარმოდგენილი პროექტი ითვალისწინებდა ქვეყნებს შორის საზღვრების დელიმიტირებას არა 1991 წლის ალმა-ატას დეკლარაციის მიხედვით, არამედ 1993 წლის 24 სექტემბრის მდგომარეობით კონფლიქტის ხაზის გასწვრივ. ოპოზიციონერები აცხადებენ, რომ „ე.წ. საპილოტე დელიმიტაციის საფარქვეშ მიმდინარეობს სომხეთის ტერიტორიების მტრისთვის გადაცემის პროცესი და მისი დანაწევრება“.
დელიმიტაციის განხორციელება, ალმა-ატას დეკლარაციის მიხედვით, გულისხმობს ორივე ქვეყნის ადმინისტრაციული საზღვრების დაცვას სსრკ-ს დაშლის დროიდან, ხოლო 1993 წლის კონტაქტის ხაზი გულისხმობს სამხედრო ოპერაციების შედეგების შემდგომ რეალობას. ამასთან დაკავშირებით, მმართველმა ფრაქციამ განაცხადა, რომ ოპოზიციის პროექტი სახელმწიფოებრიობისთვის „საფრთხეებსა და რისკებს“ შეიცავს.
„თქვენ აკანონებთ იძულების უფლებას და როდესაც ძალაამოქმედდება, თქვენი მოკავშირე [იგულისხმება რუსეთი] კვლავ ვერ შეასრულებს თავის ვალდებულებებს. და მოხდება ისეთი რამ, რაც უკვე არაერთხელ მომხდარა“, – განაცხადა პარლამენტის თავმჯდომარის მოადგილემ რუბენ რუბინიანმა.
თუმცა, ოპოზიცია ამტკიცებდა, რომ მმართველი გუნდი თავისი ქმედებებით „სომხეთს რუსულ პროვინციად აქცევს“.
განცხადების პროექტი დღის წესრიგში არ ყოფილა იყო. მის განხილვას მხარი 27-მა დეპუტატმა დაუჭირა, წინააღმდეგი კი 51 იყო.
19 აპრილს ერევანმა და ბაქომ განაცხადეს, რომ ორი ქვეყნის დელიმიტაციის კომისიები „წინასწარ შეთანხმდნენ“ ტავუშ-ღაზახის მონაკვეთზე საზღვრის შესაბამისობაში მოყვანაზე „რესპუბლიკელთაშორის საზღვართან, რომელიც არსებობდა სსრკ-ს დანგრევის დროს.” სომხეთი დათანხმდა ოთხი სასაზღვრო „არაანკლავური სოფლის“ ტერიტორიების აზერბაიჯანისთვის გადაცემას.
ტავუშის რეგიონში კი უკვე 35 სასაზღვრო პუნქტი გაჩნდა. დელიმიტაციის პროცესის პარალელურად სომხეთში საპროტესტო აქციები მიმდინარეობს. ხალხს მიაჩნია, რომ ხელისუფლება ცალმხრივ დათმობებზე მიდის, რაც უსაფრთხოების პრობლემებს ქმნის. ქვეყნის ხელმძღვანელობა აცხადებს, რომ მზად არის ყველა პრობლემის გადასაჭრელად.
“სომხეთი ტერიტორიის არც ერთ მილიმეტრს არ თმობს”
ოპოზიცია ამტკიცებდა, რომ მათი წინადადების მიზანია სომხეთისთვის უსაფრთხოების უფრო მაღალი დონის უზრუნველყოფა, რომელსაც მხარს უჭერს საერთაშორისო სამართალი.
მმართველმა გუნდმა ამაზე უპასუხა, რომ წარმოდგენილი პროექტი არ შეესაბამება სომხეთის ხელისუფლების კურსს რეგიონში მშვიდობის დამყარებისკენ და ეწინააღმდეგება სახელმწიფო ინტერესებს.
„სომხეთი ტერიტორიის არც ერთ მილიმეტრს არ თმობს. დელიმიტაციისა და დემარკაციის პროცესები, რომლებიც ახლა მიმდინარეობს, სხვა არაფერია, თუ არა სომხეთისა და აზერბაიჯანის საზღვრების დედამიწაზე რეპროდუცირების პროცესი“, – ამბობს მარია კარაპეტიანი, მმართველი ფრაქციის სამოქალაქო ხელშეკრულების დეპუტატი და საგარეო ურთიერთობათა საპარლამენტო კომისიის წევრი.
მისი აზრით, თუ სომხეთი დათანხმდება დელიმიტაციას 1993 წლის სექტემბერში არსებული სასაზღვრო ხაზის მიხედვით, ის ამგვარად დატოვებს თავის სახელმწიფო საზღვარს და დაუბრუნდება სამხედრო ოპერაციების ლოგიკას:
„ეს აბსოლუტურად მიუღებელია და შეიცავს იურიდიულ, პოლიტიკურ, დიპლომატიურ და სამხედრო რისკებს სომხეთის რესპუბლიკისთვის.“
მან განაცხადა, რომ ოპოზიციის ეს წინადადება იყო “ერთობლივი პროექტი ოპოზიციასა და იმპერიას შორის” [იგულისხმება რუსეთი]:
„მათ გულწრფელ სურვილს, ჰქონდეს სომხეთის უფრო დიდი ტერიტორია, სამწუხაროდ, იმპერია იყენებს სომხეთის ტერიტორიის შემცირების ან სომხური სახელმწიფოებრიობის აბსოლუტური გაქრობისთვის“.
„რეფერენდუმის შედეგების მიხედვით ტერიტორიების შეცვლა შესაძლებელია“ – განცხადების პარლამენტს ოპოზიციონერმა დეპუტატმა არტურ ხაჩატრიანმა. მისი თქმით, საზღვრის დელიმიტაციის კომისია, რომელსაც ხელმძღვანელობს ვიცე-პრემიერი მჰერ გრიგორიანი, არის საკონსულტაციო ორგანო, რომელსაც არ აქვს საკმარისი უფლებამოსილება საზღვრის შესაცვლელად.
„კომისიისთვის არავის მიუცია უფლება გადაეწყვიტა სად გადის საზღვარი. საზღვრის ნებისმიერი ცვლილება, ტერიტორიის ნებისმიერი ცვლილება [კონსტიტუციის მიხედვით] უნდა დამტკიცდეს სახალხო რეფერენდუმით“.
მმართველი ფრაქციის დეპუტატებმა განმარტეს, რომ არსებული საზღვრები კი არ იცვლება, არამედ ზუსტდება.
“სწორედ ბაქოს სურს, რომ საზღვარი იყოს ბუნდოვანი”
პარლამენტის თავმჯდომარის მოადგილემ რუბენ რუბინიანმა ოპოზიციის საპასუხოდ განაცხადა, რომ „სწორედ ბაქოს სურდა საზღვრის ბუნდოვანება“. მისი თქმით, 19 აპრილს შეთანხმების მიღწევამდე აზერბაიჯანს სურდა სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე „ძალის წესრიგის გამოყენება“, ანუ „თითოეული ქვეყნის საზღვარი იქნებოდა იქ, სადაც მისი არმია შეძლებდა დგომას“.
როგორც რუბინიანმა განმარტა, ოპოზიცია ცდილობს ამ ლოგიკის ლეგიტიმაციას, მაგრამ სომხეთის ხელისუფლება სხვა პოზიციას იცავს.
„ორ ქვეყანას შორის საზღვარი უნდა განისაზღვროს დოკუმენტებითა და რუკებით, რომლებსაც აქვთ სამართლებრივი საფუძველი. დელიმიტაციის კომისიების მიერ მიღწეული უახლესი შეთანხმების მიხედვით, საზღვრების დადგენის საფუძველი იქნება ალმა-ატას დეკლარაცია“, – თქვა ვიცე-სპიკერმა.
