პანდემიის ეკონომიკა - სად არის გამოსავალი კრიზისიდან? საუბარი ბესო ნამჩავაძესთან და ანდრია გვიდიანთან
საქართველოს მთავრობამ ანტიკრიზისული გეგმა წარმოადგინა, რომელსაც საზოგადოებაში არაერთგვაროვანი რეაქცია მოჰყვა.
JAMnews-სთვის მიცემულ ინტერვიუში ექსპერტები -“საერთაშორისო გამჭვირვალობა – საქართველოს” ანალიტიკოსი ბესო ნამჩავაძე და ეკონომისტი ანდრია გვიდიანი სამთავრობო გეგმაზე, ასევე ქვეყნის ეკონომიკაში შექმნილ მდგომარეობაზე და კრიზისიდან გამოსვლის შესაძლო გზებზე საუბრობენ.
დიმიტრი ავალიანი: მოგესალმებით, დღეს ჩვენ ვსაუბრობთ ანტიკრიზისულ გეგმაზე. იმის შესახებ, თუ რა ელის საქართველოს ეკონომიკას მიმდინარე პანდემიის დროს, რა შედეგებს უნდა ველოდოთ. დღეს ვსაუბრობთ ექსპერტებთან – ბესო ნამჩავაძესთან “საერთაშორისო გამჭვირვალობიდან” და ეკონომისტთან, ბატონ ანდრია გვიდიანთან.
პირველ რიგში ვისაუბროთ იმ გეგმაზე, რომელსაც ველოდით ამდენ ხანს და რაც ვიხილეთ, რაც წარმოგვიდგინა მთავრობამ, რომელიც შედგება რაღაც კომპონენტებისგან: მათ შორის არის გარკვეული სოციალური შემწეობები მოქალაქეებისთვის, ასევე საკრედიტო რესურსი და შეღავათები ბიზნესისთვის.
ბატონო ანდრია, თქვენ მინდა გკითხოთ პირველ რიგში. გასაგებია, რომ საქართველო ვერ შეედრება ძალიან განვითარებულ და მდიდარ ქვეყნებს და უნდა გამოიყენოს ის რესურსი, რაც არის. თუმცა ბევრი კრიტიკა გაისმა ამ გეგმის მიმართ. შემწეობის თანხის ოდენობასთან დაკავშირებით. რაც მე მოხვდა თვალში ის არის , რომ მაგალითად, თვითდასაქმებულებიდან ძალიან ბევრი ადამიანი ვერ ისარგებლებს ამ შემწეობით. მოგეხსენებათ, რომ საქართველოში დასაქმებულთა უმრავლესობა თვითდასაქმებულია და ძალიან ბევრს ეს დახმარება არ ეკუთვნის, როგორც მთავრობამ განუმარტა. ბატონო ანდრია, როგორ ფიქრობთ, იმ რესურსით რაც გამოიყო, რასაც ვხედავთ, რომ სახელმწიფო მზადაა გამოყოს, რამდენად ეფექტურად იხარჯება ის ამ შემთხვევაში. უფრო ეფექტურად ხომ არ შეიძლებოდა იგივე ამ რესურსის განაწილება, რომ მიგვეღო მეტი ეფექტი?
ანდრია გვიდიანი: პირველ რიგში, როდესაც ოდენობებზე ვსაუბრობთ, არ დაგვავიწყდეს, რომ ჩვენ შეზღუდული რესურსების ქვეყანა ვართ, მათ შორის არ გვაქვს ძალიან დიდი ბიუჯეტი, არ ვართ სამწუხაროდ მდიდრები და აქედან გამომდინარე, ფინანსური დახმარებები უნდა გადანაწილდეს იმ რეალობის შესაბამისად, რაც დღეს ქვეყანაში გაგვაჩნია.
რასაკვირველია, ორასი ლარი ვიღაცისთვის ცოტაა, ჩემთვისაც უმჯობესი იქნებოდა ოთხასი ყოფილიყო და კიდევ უფრო უკეთესი იქნებოდა რვაასი, მაგრამ ამის საშუალება, სამწუხაროდ, არ არის და ბუნებრივია, ყველა ვერ მიიღებს იმ მასშტაბის დახმარებას, რომ ყველა კმაყოფილი იყოს.
რაც შეეხება ეფექტურ ხარჯვას, ვფიქრობ საკმაოდ ბევრი ჯგუფი არის მოცული ანტიკრიზისული გეგმის ფარგლებში, მათ შორის თვითდასაქმებულებიც. დავუშვათ ის ადამიანები, ვინც ხელფასი დაკარგა. სოციალური ქულებით ხდება კიდევ ბენეფიციარების დათვლა და შესაბამისად მაქსიმალურად შეეცადა ხელისუფლება, რომ ბევრი ჯგუფი მოეცვა.
ყველაფერი დაკავშირებულია იმ რესურსებთან, რაც ჩვენ დღეს გაგვაჩნია. თუ, დავუშვათ, ჩვენი რესურსები ვერ გაწვდებოდა და ჩვენი მოქალაქეების გარკვეული ნაწილი უყურადღებოდ დარჩებოდა, ეს რასაკვირველია ნეგატიური ფაქტორია. მაგრამ ყველა შემთხვევაში უნდა გამოვიდეთ იმ რეალობიდან, რაც გვაქვს და უნდა ვიყოთ ადეკვატურები. ეს არის ზოგადი პოზიცია.
რაც შეეხება დეტალებს, ვთვლი, რომ ის სოციალური დახმარებები – დაახლოებით 1 მილიარდ 35 მილიონი ლარი იხარჯება უშუალოდ სოციალური მიმართულებით – და მე ვფიქრობ, ეს საკმაოდ დიდი მაჩვენებელია იმ პირობებში, როდესაც ჩვენი ბიუჯეტის შემოსავლები მნიშვნელოვნად შემცირდა და წლის ბოლომდე ველოდებით დაახლოებით 1 მილიარდ 800 მილიონის კლებას ბიუჯეტში.
- საქართველო: რა ბედი ელის ტურიზმს?
- ბრძოლა COVID-19-თან საქართველოში: “სიბნელეში ხელის ცეცებით”. საუბარი ზურაბ ჭიაბერაშვილთან
- სომხეთი: რამდენად დაზარალდება ბიზნესი კორონავირუსისგან და რა ელის ეკონომიკას საგანგებო მდგომარეობის შემდეგ?
ამავე დროს, გაიზარდა ჯანდაცვაზე და სოციალურ მომსახურებაზე არსებული ხარჯები, ბუნებრივია აქ ცოტა რთული იქნებოდა ხელისუფლებისთვის ლავირება, თუმცა მე ვფიქრობ, ეს მაინც მოხერხდა და მეტწილად, პანდემიისგან გამოწვეული ფინანსური ტვირთი ჩვენს მოქალაქეებს შეუმცირდება.
– ბატონო ბესო, რამდენად შეესაბამებოდა მოლოდინებს ის პროგრამა,რაც ვიხილეთ და რა ეფექტს მოახდენს ეკონომიკაზე, თქვენი აზრით? ეს ადეკვატური რეაქციაა თუ არა იმ გამოწვევებზე, რაც დგას ქვეყნის წინაშე.
ბესო ნამჩავაძე: აქ ორი მომენტია. ერთი ის არის, რომ ეს გეგმის ნახევარია, იმიტომ , რომ ფაქტობრივად, ეს არის სოციალური პაკეტი და ბიზნესზეც ფაქტობრივად სოციალური პაკეტია…
– რომ ავიღოთ ის შეღავათები საგადასახადო…
– ეს გრძელვადიანი არ არის. 2021 წლიდან რა იქნება, იმაზე ხომ არაა საუბარი? მთლიანი გეგმა არ ვიცით, როგორ ვაპირებთ პანდემიის შემდეგ ცხოვრებას და როგორი ეკონომიკური პოლიტიკა გვექნება. და მეორე მომენტია, ჩვენ არ ვიცით 2020 წლის ახალი ბიუჯეტი როგორი იქნება.
გვითხრეს, რომ მაისში იქნება, მაგრამ მაისში შეიძლება თვის ბოლოსაც იყოს, იმისთვის რომ ვნახოთ, იყო თუ არა მეტი რესურსი, რომ მიგვემართა სოციალური დახმარებებისკენ.
ის თანხები, რასაც ამბობენ (მთავრობაში), წლის ბოლომდე მილიარდნახევარი დოლარის დახმარება მოვიზიდეთ მხოლოდ ბიუჯეტისთვის, ცალკეა მილიარდნახევარი ბიზნესისთვის და ცალკე კიდევ ნახევარი მილიონი სავალუტო ფონდის.
ეს საბიუჯეტო დახმარება რომ ავიღოთ, წლევანდელი ლარის კურსით ხუთი მილიარდი ლარია. საშემოსავლო ნაწილში საუბარია მაქსიმუმ სამი მილიარდი ლარის შემოსავლების კლებაზე. აქ აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ ეკონომიის გაკეთების საშუალება. თვითონ მთავრობა ამბობს, რომ შვიდას მილიონ ლარს კიდევ ინფრასტრუქტურული პროექტებიდან დავზოგავთ.
მოკლედ, რთულია სანამ ეს დოკუმენტი, განახლებული ბიუჯეტი, ე. წ. საგანგებო ბიუჯეტი არ იქნება, მაღალი დეფიციტი ექნება თუ არა და ა.შ, ძალიან რთულია თქვა, იყო თუ არა მეტის პოტენციალი.
შეიძლება ისაუბრო, რამდენად სამართლიანი გადანაწილებაა, თუმცა შეიძლება იყო მეტის პოტენციალი, იმიტომ რომ (სახელმწიფო ბიუჯეტის) მიმდინარე ხარჯებზე ამბობენ, რომ სამასი მილიონით ვამცირებთ და მიმდინარე ხარჯები არის 11 მილიარდ ლარამდე.
უბრალოდ ბევრი სახელმწიფო უწყება ისედაც გაჩერებულია და ადმინისტრაციული ხარჯები, კომუნალური ხარჯები, მივლინების ხარჯები ავტომატურად ეზოგებათ, დაკეტილია შენობები და ამის გამო შესაძლებლობა ვფიქრობ რომ იყო. იგივე, როცა ამ დასაქმებაზე იყო ძირითადად გამოყოფილი დახმარება და თვითდასაქმებულებზე რაც არის, იმათგან დაახლოებით 30 პროცენტს შეხვდება ალბათ 300 ლარიანი დახმარება.
სამწუხაროდ, აქ რჩება ძალიან დიდი საფრთხე იმის, რომ ისეთი ადამიანები დარჩნენ ფულის გარეშე, რომელთაც საერთოდ შემოსავალი აღარ დარჩათ. ერთადერთი კომუნალურ ვაუჩერებს მიიღებდნენ. არც სოციალურად დაუცველებში არ ხვდება, რაც ცალკე კატეგორია გვყავს და დაახლოებით ნახევარი მილიონი ადამიანია საქართველოში. ისინი იღებენ დახმარებას, როგორც მახსოვს, იქ არის კიდევ დამატებით დახმარება გათვალისწინებული, მაგრამ წყვეტა არის – (ადამიანი რომელიც) თვითდასაქმებული იყო და არ ხვდება სოციალურად დაუცველებში. ერთჯერად 600 ლარს ყოველთვიურ დახმარებას ვერ მიიღებს და არც ახალ დახმარებას იღებს. ამაზე სამუშაოა აუცილებლად. ადამიანებს ხომ არ გავწირავთ შიმშილისთვის. ამ მიზნობრივ ჯგუფამდე მისაღწევია.
– მე როგორც მივხვდი, მაგალითად ლაპარაკი რომ არის თვითდასაქმებულებზე, მაგალითად ტაქსის მძღოლი, რომელიც თბილისის გარეთ მუშაობს, ვერ ხვდება ამ კატეგორიაში. ხვდება კატეგორიაში ტაქსის მძღოლი, რომელსაც ლიცენზია აქვს თბილისში. ბათუმელი ტაქსის მძღოლი ვერ ხვდება. იგივე ბაზრის მოვაჭრე. ვინც იურიდიულ პირს ემსახურება- ასეთი განმარტებაა ხომ? რაღაც საბუთი უნდა ჰქონდეს ადამიანს, რომ მიიღოს. მაგალითად მასწავლებელი, რომელიც მოსწავლეებს იღებს სახლში, ის ვერაფრით დაამტკიცებს იმას, რომ მას ეკუთვნის დახმარება და უამრავი პრეცედენტია ასეთი. გლეხი თუნდაც, რომელსაც რაღაც მოყავს და არ არის სადმე რეგისტირირებული…
ბატონო ანდრია, თქვენი აზრით, რამდენად მოუწევს მთავრობას ქამრების შემოჭერა ამ ყველაფრის შემდეგ. კი, ჩვენ ვხედავთ, რომ რაღაც ხარჯები უკვე გადაიხედა. მე ახლა მახსენდება თუნდაც თბილისის მერიის ტენდერი ძალიან ძვირიან სკამებზე, რომელიც აღარ შედგება. თუმცა ძალიან მომხვდა თვალში, რომ ქუთაისის აეროპორტის ტერმინალის მშენებლობა შეჩერდა, არა და თითქმის ბოლომდე იყო მიყვანილი. ასევე მახსენდება “ფლანგვის დეტექტორის” ერთ-ერთი მასალა, სადაც ლაპარაკი იყო, რომ მარნეულის მერიას ემსახურება 60 მანქანა. ალბათ ასევე ძალიან ბევრ მუნიციპალიტეტს საქართველოში. რამდენად სერიოზულად მოუწევს მთავრობას გადახედოს ბიუჯეტის ხარჯებს ამ კრიზის ფონზე და არის თუ არა რამე მნიშვნელოვანი რეზერვი?
– ანდრია გვიდიანი: მოდით ასე გავყოთ ეს ნაწილი. გარკვეულწილად ბესოს მოსაზრებას გავაგრძელებ ხარჯების შემცირებასთან და ზოგადად ხარჯების გადანაწილებასთან დაკავშირებით. მთავრობამ ამ ეტაპზე სამასი მილიონი ლარით შეამცირა მიმდინარე ხარჯები. ეს ეხებოდა… აი ეს დავუშვათ დახურული შენობები, ადმინისტრაციული მომსახურების ხარჯები და ა.შ, რაზეც ბესო საუბრობდა, რომელსაც დაემატა ისეთი პროგრამები და პროექტები, რომლებიც ამ ეტაპზე გამოუსადეგარი გახდა. მაგალითად Check in Georgia და ასეთები, რომლებიც ობიექტური მიზეზების გამო გაჩერდა.
ეს სამასი მილიონი არის ამ ეტაპზე უკვე დაზოგილი სახსრები საბიუჯეტო კალათიდან და მეორეს მხრივ…. კაპიტალური ხარჯები იზრდება. მე მიმაჩნია, რომ ეს სწორია იმდენად, რამდენადაც მოგეხსენებათ, რომ მიმდინარე წელს სავარაუდოდ გვექნება 4 პროცენტიანი ეკონომიკური ვარდნა, ანუ მინუსში გავდივართ და ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი არის, გაიზარდოს ინფრასტრუქტურაზე მიმართული ხარჯები, რომ ეკონომიკური ვარდნა გარკვეულწილად დავაბალანსოთ და იმდენად დიდი არ იყოს,რომ უფრო ნეგატიური შედეგი მოგვიტანოს.
აქედან გამომდინარე მიმაჩნია, რომ ყველანაირი რესურსი უნდა გამონახოს ხელისუფლებამ იმისთვის რომ მაქსიმალურად შემცირდეს უშუალოდ ბიუროკრატიაზე გაწეული ხარჯები და ეს რესურსები მიმართოს თავიდან ბოლომდე ინფრასტრუქტურულ პროექტებში.
იმიტომ, რომ ინფრასტრუქტურული პროექტები არის ისეთი რესურსი, რომელსაც აქვს ყველაზე მარტივი გადაცემის მექანიზმი და შესაბამისად ეკონომიკური ზრდისთვის არის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური ინსტრუმენტი.
შესაბამისად მიმაჩნია, რომ ხარჯების ოპტიმიზაციის პერიოდი უნდა გაგრძელდეს და ეს დაანონსებულიც არის, მათ შორის პრემიერ-მინისტრმა თქვა დაახლოებით სამი-ოთხი დღის წინ, რომ ბიუროკრატიული ხარჯების შემცირება გაგრძელდება და შესაბამისად ქამრების შემოჭერის პოლიტიკა უფრო მასშტაბურ სახეს მიიღებს.
ზოგადად ჩემი შეხედულებებით, რაც უფრო პატარა იქნება მთავრობა და რაც უფრო ნაკლები იქნება ბიუროკრატიაზე გაწეული თანხები, ეს მხოლოდ დადებითია და არა მხოლოდ პანდემიის პირობებში, არამედ ზოგადად მოხდება ბიუროკრატიული ხარჯების შემცირება.
ასეთი რესურსი ბევრია ბიუჯეტში, მხოლოდ ხელფასებს და დასაქმებულ ადამიანებს არ ვგულისხმობ, ეს ძალიან მარტივია ხოლმე, როდესაც პარალელს მხოლოდ სახელფასო ფონდზე ავლებენ, იმიტომ რომ ეს არ არის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ინდიკატორი.
მთავარი არის, რომ ზოგადად მთავრობის როლი იყოს უფრო მცირე და კერძო სექტორის როლი იყოს გაძლიერებული. მათ შორის არის რამდენიმე მაჩვენებელი,რომელიც საერთოდ არ გვჭირდება და რომელიც ხვალვე შეგვიძლია მივუერთოთ პროფილურ სამინისტროებს და მათ განახორციელონ ის ფუნქცია-მოვალეობები, რასაც სსიპების და აიპების მეშვეობით ვახორციელებთ. და მე ზოგადად ვისურვებდი, რომ ხელისუფლებამ გადადგას უფრო ქმედითი და ეფექტიანი ნაბიჯები ბიუროკრატიის შესამცირებლად და ამან მიიღოს უფრო მასშტაბური ხასიათი.
აქ მთავარია, რომ უნდა იქნეს პოლიტიკური გადაწყვეტილებები მიღებული, უნდა იყოს უკომპრომისო ნაბიჯები გადადგმული იმისათვის, რომ მაქსიმალურად შემცირდეს ბიუროკრატია. ამ მიმართულებით ვფიქრობ მთავრობას საკმაოდ ბევრი ექნება სამუშაო. ვიცით, რომ ეს პროცესიც რთულია, ადამიანების სამსახურიდან გაშვება მარტივი არ არის და არცერთ ხელმძღვანელს და მთავრობას არ უხარია ასეთი რადიკალური რეფორმების გატარება.
– ბატონო ბესო, ეთანხმებით თუ არა იმ აზრს,რომ ინფრასტრუქტურულ პროექტებში უნდა გაგრძელდეს სახელმწიფო თანხების ინვესტირება და მეორე კითხვასაც დაგისვამთ – გადასახადების შემცირება, გარემოს კიდევ უფრო ლიბერალიზაცია და გაუმჯობესება მოგვცემს თუ არა ეფექტს კრიზისის დასაძლევად? რამდენად საჭიროა ასეთი ზომების მიღება?
– ბესო ნამჩავაძე: პირველ რიგში, ანდრიას სრულიად ვეთანხმები ბიუროკრატიული ხარჯების შემცირებაზე როცა საუბრობდა და იმასაც ვეთანხმები, რომ ახლა ისეთი მძიმე სოციალური პირობებია, რომ ხალხს სახლში ვერ გაუშვებ სახელმწიფო სექტორიდან. მაგრამ შეიძლება, ვთქვათ, პრემია-დანამატები არ დარიგდეს.
როცა კერძო სექტორს ძალიან გაუჭირდა, სახელმწიფო სექტორში დასაქმებულ ადამიანებს, არავის ხელფასი არ მოკლებია. შეიძლება პრემია-დანამატები მაინც არ იყოს საახალწლოდ და ა.შ.
ინფრასტრუქტურულ ხარჯებზე მე ასეთი ინფორმაცია მაქვს ფინანსთა სამინისტროდან, თვითონ თქვა (მინისტრმა) მაჭავარიანმა, 700 მილიონით ვამცირებთო. ეს რაც ჩადებულია. შეიძლება ეს ზრდა მერე იგულისხმება 2021 წლიდან.
ისე ბუნებრივია, რომ ინფრასტრუქტურული ხარჯები ეკონომიკის ზრდას უფრო უწყობს ხელს, ვიდრე მიმდინარე ხარჯები, თან ეს საერთაშორისო დახმარებები, რასაც გვაძლევენ, პირდაპირ არის მიმდინარე ხარჯებზე მიბმული. თუ არ დააგებ გზას, ამ ფულს არ მოგცემენ. პენსიის დასარიგებლად არ მოგცემენ იმ ფულს, რომელსაც იღებ, ვთქვათ, აეროპორტის მშენებლობისთვის. მარტივად არის აქ საქმე.
უბრალოდ, მომავალი წლიდან მთავრობა გამოუვალ მდგომარეობაშია, ხარჯების შემცირება მოუწევს, იმიტომ რომ ჩვენი კანონი გვავალდებულებს, საგანგებო ბიუჯეტს რომ მიიღებ და დეფიციტი გაგეზრდება 3 პროცენტზე მეტად- წელს იქნება 8 ან 9 პროცენტი – ვალდებული ხარ, რომ მაქსიმუმ სამ წელიწადში უკან დააბრუნო სამ პროცენტზე. ეს ავტომატურად მოითხოვს. ამას მარტო ეკონომიკური ზრდის ხარჯზე ვერ გავაკეთებთ. ავტომატურად მოითხოვს შეკვეცას რაღაც მიმართულებით. კანონი დაირღვევა უბრალოდ, რომ არ გვექნება გეგმა მინიმუმ სამ პროცენტზე დავაბრუნოთ ისევ დეფიციტი.
გადასახადებს რაც შეეხება, რაღაც შეღავათები არის უკვე საშემოსავლო გადასახადში, ასევე დღგ-ს დაბრუნებები გაიზარდა. 600 მილიონი ლარით მეტი დღგ ბრუნდება.
მესმის ოპოზიცია რომ გამოდის, მაგრამ ამ წუთას (გადასახადების შემცირება) არაფერს მოიტანდა. ჩვენ შეიძლება ვისაუბროთ 2021-22 წლიდან როგორი ეკონომიკური პოლიტიკა უნდა გვქონდეს და აქ მეც ვთვლი, რომ ჩვენ უნდა გავაკეთოთ კიდევ მაქსიმალურად რაც შეგვიძლია საგადასახადო განაკვეთების დაწევა, რომ უფრო მეტად მოვიძიოთ უცხოური ინვესტიციები.
მათ შორის დიდი ალბათობით ჩინეთიდან კაპიტალი გამოვა. ჩინეთში რატომ იყო დიდი ბიზნესის კაპიტალი? იაფი სამუშაო ძალის გამო და საშემოსავლო გადასახადები ერთ-ერთი გზაა, როგორ შეიძლება საშემოსავლო გადასახადების დაწევით სამუშაო ძალა მეტად გააიაფო ისე, რომ კვალიფიკაცია არ დავარდეს.
დღეს გაჩერებულ კომპანიას რომ დღგ არ გადაახდევინო, რა შეიცვლება? არაფერი. მაინც არ უწევს დღგ-ს გადახდა, მაინც არ უწევს მოგების გადასახადი. ზარალში რომაა კომპანია და ვითხოვთ რომ მოგების გადასახადიდან გავათავისუფლოთ, ზარალიდან გავათავისუფლოთ ჯობია.
– ორივეს დაგისვავმთ ამ კითხვას და ბატონ ანდრიასგან დავიწყებ. საქართველო აღმონდა ისეთი დიდი გამოწვევის წინაშე, როდესაც, ჩვენ გვქონდა სწრაფად მზარდი ინდუსტრია ტურიზმის სახით, რომელსაც შემოჰქონდა ვალუტა ქვეყანაში, რომელიც ხელს უწყობდა ეკონომიკის ზრდას, ლარის სტაბილურობას. დღეს ეს ინდუსტრია ფაქტიურად მკვდარია ობიექტური მიზეზების გამო. და ასევე ჩვენი ძალიან დიდი პრობლემა მეორე ძალიან მნიშვნელოვან მიმართულებაც, ეს არის ფულადი გზავნილები. ანუ მიგრანტები, რომლებიც ცხოვრობენ საზღვარგარეთ და აქ აგზავნიან ფულს. ამას ძალიან დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ჩვენი ხალხისთვის, ჩვენი ეკონომიკისთვის. დღრეს ეს ნაკადიც მცირდება. ბევრი ადამიანი დაბრუნდა, ბევრმა დაკარგა სამუშაო. ბევრმა დაკარგა უცხოეთში შემოსავალი. თქვენი აზრით პირველ რიგში რა შედეგებს უნდა ველოდოთ ამ პრობლემებისგან. რამდენად დაგვარტყამს და რისთვის უნდა ვიყოთ მზად? რა შეძლება ამას დაუპირისპიროს სახელმწიფომ გრძელვადიან პერსპექტივაში? რაზე უნდა იფიქროს და რა პოლიტიკა გაატაროს, რომ ეს შედეგები მაქსიმალურად სწრაფად დაიძლიოს.
– ანდრია გვიდიანი: პირველ რიგში, რა თქმა უნდა დარტყმა ძალიან დიდი იქნება, მათ შორის ტურიზმიდანაც, გადმორიცხვებიდანაც. ეს ფაქტორები ჩვენზე დამოკიდებული არ არის და შესაბამისად, სანამ მთლიანად მსოფლიო ეკონომიკა არ დადგება რელსებზე, მანამდე კონკრეტული პროგნოზების გაკეთება პრაქტიკულად შეუძლებელია და არანაირ მეცნიერულ ანალიზებზე არ არის დაფუძნებული ის პროგნოზები, რომლებიც სხვათაშორის კეთდება ხოლმე და საკმაოდ უპასუხიმგებლოდ მიმაჩნია. კონკრეტულ პროგნოზს რომ ამბობენ პროცენტებში ამ ნომინალურ რიცხვებში და ა.შ., (ეს) შეუძლებელია.
ჩვენ არ ვიცით, როდის დამთავრდება პანდემია და როდის დაუბრუნდება მსოფლიო ეკონომიკა იმ რიტმს, რომელშიც მანამდე ცხოვრობდა. რაც შეეხება დანაკლისს, აქ ზოგადად და წეღანაც ვახსენე, რომ დაახლოებით მიუნს ოთხ პროცენტიანი ეკონომიკური ვარდნა გვექნება. ამაში გათვალისწინებულია ტურიზმის ინდუსტრიის შეჩერებაც, გადმორიცხვების შემცირებაც.და ა.შ.
ეს რასაკვირველია, მნიშვნელოვანი სირთულე იქნება ჩვენთვის, თუმცა ვთვლი, რომ თუ, დავუშვათ, მთელი რიგი მიმართულებებით შეიცვლება ეკონომიკური პოლიტიკა და არსებულ რეალობას, ახალი რეალობის დღის წესრიგს მოერგება, არათუ დავძლევთ პანდემიას, არამედ შეიძლება შესაძლებლობადაც გამოვიყენოთ და უფრო მეტად მოცულობითი გავხადოთ.
მათ შორს, ბესომ ახსენა ჩინეთიდან რელოკაციის შესაძლებლობები მთელი რიგი კომპანიებისა. ეს, რასაკვირველია, მნიშვნელოვანი ფაქტორი და შესაძლებლობა იქნება ჩვენი ქვეყნისთვის.
გარდა ამისა, ჩვენ გვაქვს დიდი რესურსი ჰიდროენერგეტიკაში და მიმაჩნია, რომ აქაც უკომპრომისო ნაბიჯები უნდა იქნას გადადგმული ხელისუფლების მხრიდან. რადგან რაღაც ჯგუფების ინტერესების გამო არის მთელი რიგი პროექტები შეჩერებული, რაც ჩემთვის გაუგებარია.
აქედან გამოდმინარე, მიმაჩნია რომ ხელისუფლება უფრო მეტად უნდა გახდეს ქმედითი და გარკვეული ჯგუფების ინტერესების საფუძველზე არ უნდა ხდებოდეს კონკრეტულ პროექტებთან გადაწყვეტილებების მიღება.
გარდა ამისა, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ დღეს გაჩნდა შესაძლებლობა, რომ მთლიანად გადავიდეთ ელექტრონული მმართველობის რეჟიმში და მთავრობის ელექტრონული მოდელები დაინერგოს. პანდემიამ აჩვენა, რომ ელექტრონულად ურთიერთობა საკმაოდ მარტივი და შესაძლებელია და თუ ხელისუფლება ამას ნაბიჯ-ნაბიჯ მიჰყვება, ეს რასაკვირველია ეკონომიკურ ვითარებაზეც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს.
პირველ რიგში ახდენს ბიუროკრატიის შემცირებას, ხოლო შემცირებული ბიუროკრატია არის ერთ-ერთი მთავარი ინსტრუმენიტი კერძო სექტორისთვის.
აქედან გამომდინარე, ჩვენ ყველა ვარიანტში მოგვიწევს ბიუროკრატიის შემცირება, იქნება ეს ელექტრონული მმართველობის დანერგვა თუ ამ პროცესების განვითარება.
გარდა ამისა, წეღან რაზეც ვსაუბრობდი, სსიპების, აიპების გაუქმება, რომელიც ქმნის იმ ბიუროკრატიას, რომელიც საბოლოო ჯამში ურტყამს და წნეხად აწვება ბიზნესს და მთელი რიგი მიმართულებებით არის გადასადგმელი ნაბიჯები, რომლითაც ჩვენ მთლიანად შეიძლება შევცვალოთ ჩვენი ეკონომიკური გეზი.
გარდა ამისა, ბოლო პერიოდში მოვისმინე რამდენიმე ექსპერტისგან, ეკონომისტისგან მოსაზრებებები, რომ ეკონომიკის ლიბერალურმა დოქტრინამ ვერ იმუშავა, არ გაამართლა და ჩვენ უნდა გადავიდეთ პროტექციონიზმზე, უნდა დავიცვათ ადგილობრივი წარმოება.
ბევრი გაუგებარი რამ მოვისმინეთ და მათ შორის ურთიერთგამომრიცხავიც. სინამდვილეში ეს ასე არ არის. პანდემიამ არ აჩვენა, რომ ლიბერალური ეკონომიკის დოქტრინა არ მუშაობს, პირიქით, ჩვენ ახლა რომის პაპზე მეტი კათოლიკეები უნდა გავხდეთ ამ ლიბერალური რეფორმების გატარებაში და შესაბამისად ახლა ჩვენ გვაქვს შესაძლებლობა,რომ უდრო მეტად გავხსნათ ჩვენი ეკონომიკა.
და იმ ადამიანებს, ვინც ამ საკითხში ჩემი ოპონენტები არიან, შევახსენებ, რომ დღეს თუ ვართ ჩვენ მიმზიდველი საერთშორისო ინვესტორებისთვის, უცხოელი ინვესტორებისთვის, მხოლოდ იმიტომ, რომ ჩვენ ვართ ღია ტიპის ეკონომიკა, ჩვენ გვაქვს გაფორმებული თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებები ძალიან დიდ ბაზრებთან და შესაბამისად, ეს სხვა ფაქტორებთან ერთად ხდება ქვეყნის მიმზიდველობის ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი.
აქ გადასახადებზე იყო კიდევ საუბარი. არ ვთვლი, რომ ჩვენ გადასახადების შემცირების გზით კიდევ უნდა წავიდეთ, იმდენად რამდენადაც ერთ-ერთი მოწინავე ქვეყანა ვართ ლიბერალური საგადასახადო პოლიტიკის ფარგლებში.
ჩვენი შემოსავლები, ჩვენი ბიუჯეტი, საგადასახადო ტვირთი, მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში არის საკმაოდ დაბალი, 45.1 პროცენტი. იურიდიული პირებისთვის მესამე ადგილზე ვართ მსოფლიოში საგადასახადო ტვირთის მიხედვით. ეს 9.8 პროცენტია.Total Tax Rate-ასეთი ინდიკატორი არესებობს და, შესაბამისად, არ მიმაჩნია, რომ კიდევ უფრო მეტად გადასახადების შემცირება ავტომატურად გაზრდის ინვესტორების ნდობას საქართველოს მიმართ.
საგადასახადო ნაწილში ძალიან კარგად ვართ და ამ თვალსაზრისით მიმზიდველი ქვეყანა ვართ. ჩვენ უკვე სხვა ინსტრუმენტები უნდა გამოვიყენოთ იმისთვის, რომ მეტად მიმზიდველი გავხადოთ ჩვენი ქვეყანა უცხოელი ინვესტორებისთვის.
აქ ბევრი ფაქტორია რა ინსტრუმენტებზეა საუბარი, აქ უფრო მეტი კომუნიკაციაა საჭირო უცხოურ კომპანიებთან. უფრო დინამიური მუშაობაა საჭირო და სწორად ეს უნდა გახდეს იმის საფუძველი, რომ საქართველოში შემოვიდეს უცხოელი ინვესტორი და აქ აკეთოს თავისი ბიზნესი. ასე რომ არც დღეს და არც ხვალ, პანდემიის ამოწურვის შემდეგ არ მიმაჩნია, რომ გადასახადების შემცირება იქნება პანაცეა და ამით ყველაფერი მოგვარდება.
-ბატონო ბესო, თქვენ როგორ თვლით ამ გამოწვევებს რაც ჩამოვთვალეთ, რითი უნდა უპასუხოს ქვეყანამ და მათ შორის რითი უნდა გავხადოთ ჩვენი ქვეყანა უფრო მიმზიდველი?
– ბესო ნამჩავაძე: ისეთი ახალი არაფერი არ ხდება, რაც არ გვჭირდებოდა და ახლა დაგვჭირდება. რაც პრობლემები იყო, ის არის გამოსასწორებელი ეპიდემიის შემდეგ, უბრალოდ ეკონომიკას ასეთი რაღაც ახასითებს, კრიზისს ყოველთვის მოყვება შემდეგ ბუმი. ახლაც რომ ნახოთ სხვა ნებისმიერი ქვეყნის პროგნოზი 2021 წლის, წინასწარი პროგნოზი, მაგალითად, საერთაშორისო სავალუტო ფონდის, საკმაოდ მაღალი მაჩვენებელია.
განვითარებულ ქვეყნებს უწერიათ 8 და 9 პროცენტი, როცა ეს მათთვის ეკონომიკური ზრდის სანატრელი ციფრია ხოლმე, მაგრამ სამაგიეროდ წელს აქვთ ამ ქვეყნებს ძალიან დიდი დაცემა. იმ დონეს რომ დაუბრუნდე, სადაც იყავი ორი წლის წინ, შედარებით იოლია, პანდემია თუ არ გაგრძელდა ბუნებრივია და ჩაკეტილი ცხოვრება.
შედარებით მაღალი ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებლის მიღწევა ჩვენც გაგვიადვილდება. ამას ქვია საბაზისო ეფექტის გავლენით, მაგრამ გრძელვადიან ეკონომიკურ ზრდაზე თუ ვისაუბრებთ, აქ უკვე სისტემური პრობლემები შემოდის.
მე წეღან ვახსენე გადასახადების დაწევა და დავაკონკრეტე, რომ ძირითადად ვეთანხმები საშემოსავლო გადასახადის დაწევას.
ამ ქვეყანაში ყველაზე დიდი პრობლემა არის უმუშევრობა. ნებისმიერი გამოკითხვა თუ კვლევა უჩვენებს, მოსახელობას ყველაზე მეტად აწუხებს უმუშევრობა. და სამუშაო ძალის გაიაფება, ანუ ის, რომ მთავრობამ არ წაიღოს თავის წილი, არის ერთ-ერთი გზა.
თუმცა, გადასახადი რომ დაიწიოს ეს არ იქნება საკმარისი, რომ ინვესტორები მოგვაწყდებიან. ჩვენზე გაცილებით დიდი გადასახადები აქვთ ირლანდიას და ნეტა იმდენი ინვესტიცია ჩვენთან შემოდიოდეს ირლანდიაში რომ შედის.
ნომერ პირველი რეფორმა ჩვენთან ბიზნესის კუთხით, არის სამართლებრივი გარემოს მოწესრიგება და საგანმანათლებლო სექტორში რეფორმის ჩატარება. ყველაზე მეტად საქართველოში ჭირს კვალიფიციური სამუშაო ძალა. მსოფლიოს ეკონომიკური ფორუმის კვლევით ერთ-ერთ ბოლო ადგილთან ახლოს ვართ იმის მიხედვით თუ რამდენად არიან მზად საქართველოში სამსახურისთვის უნივესიტეტ და სკოლა დამთავრებული ადამიანები.
ასე, რომ საგანმანათლებლო სექტორიდან განათლება და უნარ-ჩვევები ვერ მოგაქვს ფაქტობრივად. ხშირ შემთხვევაში ვერ მოაქვთ ახალგაზრდებს, რომ შემდეგ სამუშაო დაიწყოს.მე ზოგადად მიმაჩნია, რომ განათლების დონე და სამართლებრივი სისტემის მოწესრიგება არის ნომერი პირველი გამოწვევა გრძელვადიანი ეკონომიკური ზრდისთვის.
