საქართველო ევროკავშირის კითხვარს ავსებს. რას გვეკითხება ევროკომისია და რა იქნება შემდეგ?
ევროკავშირის კითხვარი
საქართველოს მთავრობას დაახლოებით ორი კვირა დარჩა ევროკავშირის მიერ გამოგზავნილი თვითშეფასების კითხვარის შესავსებად. ხელისუფლების პასუხებზე დაყრდნობით, ევროკომისიამ უნდა შეაფასოს, მზადაა თუ არა საქართველო გახდეს ევროკავშირის წევრობის კანდიდატი და შემდეგ დაიწყოს ევროკავშირში გაწევრიანების რთული და ხანგრძლივი პროცესი. რა შანსი აქვს ქვეყანას?
საქართველო, უკრაინა და მოლდოვა, ევროკავშირის წევრობის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მიღებას ელოდებიან. ევროკავშირის წევრობაზე განაცხადი სამივე ქვეყანამ ერთდროულად შეიტანა. ეს პროცესი უკრაინის ომმა დააჩქარა.
ევროკავშირში გაწევრიანების განაცხადი საქართველომ 3 მარტს წარადგინა. 11 აპრილს კი ევროკავშირისგან თვითშეფასების კითხვარის პირველი ნაწილი მიიღო. კითხვარები მიიღეს უკრაინამ და მოლდოვამაც და მათ ის უკვე შეავსეს კიდეც.
რას გვეკითხება ევროკავშირი? რატომ არის ეს კითხვარი მნიშვნელოვანი? როგორ მოწმდება მისი შინაარსი? რა იქნება მას შემდეგ, თუ ამ ნაბიჯს საქართველო წარმატებულად გაივლის? რას უნდა აკეთებდეს ახლა ქვეყანა იმისათვის, რომ ევროინტეგრაციის პროცესი ბოლომდე მიიყვანოს?
ამ და სხვა კითხვებს JAMnews-ი ფონდი ღია საზოგადოება-საქართველოს ევროინტეგრაციის პროგრამის ხელმძღვანელთან ვანო ჩხიკვაძესთან ერთად პასუხობს.
რა არის ევროკავშირის კითხვარი?
ევროკავშირის კითხვარი არის ფორმალური ინსტრუმენტი, რომელიც ქვეყანას ეგზავნება მას შემდეგ, რაც ის წევრობაზე შეიტანს განაცხადს.
ამ კითხვარით ფასდება არის თუ არა ქვეყანა მზად მიიღოს ევროკავშირის წევრი ქვეყნის კანდიდატის სტატუსი. ეს გაწევრიანების გზაზე პირველი ნაბიჯია. ყველაზე მთავარი, რთული და ხანგრძლივი პროცესი ამის შემდეგ იწყება.
თუმცა, თავისთავად, კითხვარიც ძალიან მნიშვნელოვანი ეტაპია.
კითხვარი კომპლექსურია და თითქმის ყველა სფეროს ეხება: პოლიტიკა, ეკონომიკა, ადამიანის უფლებები, რეფორმები, ინსტიტუციური და ადმინისტრაციული შესაძლებლობები, მართლმსაჯულება, სოფლის მეურნეობა, კონკურენცია, სახელმწიფო შესყიდვები, განათლება, კულტურა და ა.შ.
- ევროკავშირის წევრობის განაცხადის შემდეგ რა პროცედურებს გადის ქვეყანა
- დაუსრულებელი მცდელობა: საქართველო ევროპაში საკუთარი ალაგის ძიებაში
კითხვარში შეკითხვების რაოდენობა კონკრეტულ სახელმწიფოზეა დამოკიდებული. მაგალითად, ხორვატიას 4560 კითხვა გაუგზავნეს, ჩრდილოეთ მაკედონიას – 4666, მონტენეგროს – 2178, სერბეთს კი – 2486.
საქართველომ კითხვარი ორ ნაწილად მიიღო. პირველი ნაწილი, რომელიც პოლიტიკური და ეკონომიკური კრიტერიუმებისგან შედგება, სამოქალაქო საზოგადოების მოთხოვნით გასაჯაროვდა და ვიცით, რომ მასში 369 კითხვაა. ეს 42 გვერდიანი დოკუმენტია.
არსებობს კითხვარის მეორე ნაწილიც, რომელიც ეხება დარგობრივ თემებსა და სექტორების მიხედვით ევროკავშირის კანონმდებლობასთან თავსებადობას. კითხვარის ამ ნაწილზე ჯერ არაფერი ვიცით, რადგან მთავრობას ის არ გაუსაჯაროებია.
JAMnews-მა საგარეო საქმეთა სამინისტროს კითხვარის ამ ნაწილზე ჰკითხა, მათ შორის, ის, მაგალითად, რამდენი კითხვაა ამ ნაწილში, თუმცა, გვიპასუხეს, რომ “ყველა ინფორმაცია ევროკავშირში გაწევრიანებასთან დაკავშირებით ცნობილი გახდება 29 აპრილს, კომისიის სხდომის შემდეგ”.
შესაბამისად, ამ ეტაპზე ზუსტად არ ვიცით, ჯამში რამდენ კითხვას უნდა გასცეს პასუხი საქართველოს მთავრობამ. სავარაუდოდ, კითხვარის მეორე ნაწილი გაცილებით მოცულობითი დოკუმენტია, დაახლოებით – 280 გვერდიანი (შეგახსენებთ, პირველი ნაწილი, სადაც 369 კითხვაა, 42 გვერდიანია_JAMnews).
რას გვეკითხება ევროკომისია?
კითხვარის ის ნაწილი, რომელიც გასაჯაროვდა, პოლიტიკური და ეკონომიკური ნაწილისგან შედგება.
პოლიტიკურ ნაწილში კითხვები ეხება დემოკრატიასა და კანონის უზენაესობას, საქართველოს საკონსტიტუციო მოწყობას, პარლამენტს, სამოქალაქო საზოგადოებას, სასამართლო სისტემას, კორუფციასთან ბრძოლის პოლიტიკას, ადამიანის უფლებებს, პერსონალური მონაცემების დაცვას. .
ეკონომიკურ ნაწილში ქვეყანას კითხვები ეხება პროდუქტის, შრომისა და ფინანსური ბაზრების ფუნქციონირებას, საბანკო სექტორს, კაპიტალისა და ფულის ბაზრებს და არასაბანკო ფინანსურ ინსტიტუტებს.
მაგალითად, ევროკომისია საქართველოს ეკითხება როგორ მუშაობს ქვეყანაში სასამართლო, პარლამენტი, სახელმწიფო აპარატი? რამდენად დამოუკიდებლები არიან? ითხოვს იმ ინსტიტუციების სიას, რომელიც კონსტიტუციის მიხედვით დამოუკიდებლადაა მიჩნეული და ინტერესდება, რა არის მათი დამოუკიდებლობის გარანტია? ასევე, რამდენად გამჭვირვალედ ინიშნებიან ქვეყანაში მოსამართლეები?
ყველაზე კრიტიკული ნაწილი სასამართლოს შესახებ კითხვებია – 60 კითხვა, 75-დან 135-მდე. ეს მერვე, მართლმსაჯულების სისტემის რეფორმების თავია. ევროკომისია კითხულობს:
- არიან თუ არა მოსამართლეები, როგორც სისტემის შიგნით ასევე გარედან დამოუკიდებლები ინდივიდუალური საქმეების შესახებ გადაწყვეტილებების მიღებისას?
- არის თუ არა თითოეული ინსტანცია ზემდგომი ინსტანციისგან დამოუკიდებელი?
- როგორ აღიქვამს საზოგადოება სასამართლოს დამოუკიდებლობასა და პროკურორების ავტონომიურობას?
კითხვები ეხება სახალხო დამცველის ინსტიტუტსაც. მაგალითად, – აქვს თუ არა სახალხო დამცველს წვდომა ყველა ოფიციალურ დოკუმენტზე?
ბევრი კითხვა ეხება ადამიანის უფლებებს. ევროკომისია საქართველოს ეკითხება მაგალითად, რამდენად კარგად იცავს ქვეყანა მოქალაქეების ისეთ ფუნდამენტურ უფლებებს, როგორიცაა შეკრების, გამოხატვისა და წამებისგან თავისუფლება?
- დაცულია თუ არა ადამიანების სინდისის თავისუფლება? პირადი ცხოვრება?
- რამდენად თანასწორები არიან საქართველოს მოქალაქეები?
- რამდენად დაცულები არიან დისკრიმინაციისგან, სქესის, ეთნიკური კუთვნილების, რელიგიის, სექსუალური ორიენტაციის თუ ნებისმიერი სხვა ნიშნით.
- შეუძლიათ თუ არა ერთი სქესის პარტნიორებს ოჯახის შექმნა?
- რას აკეთებს ქვეყანა ეთნიკური და სექსუალური უმცირესობების უფლებების დასაცავად. რამდენად ეფექტურად იძიებს დანაშაულებს მათ წინააღმდეგ?
ხორციელდება თუ არა შეკრების თავისუფლების უფლება თავისუფლად და უპრობლემოდ, მაგალითად გეი პრაიდის ან მსგავსი მოვლენების ორგანიზებისას? მოგვაწოდეთ ინფორმაცია ნებისმიერ ასეთ მოვლენაზე, რომელიც ბოლო 3 წელში დაიგეგმა [კითხვა #237]
ევროკომისია კითხულობს, რა პირობებში ცხოვრობენ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირები? რამდენად შესაბამისობაშია გარემო მათ საჭიროებებთან?
პოლიცია, ციხისა და სასაზღვრო დაცვა და სხვა სამართალდამცავი ოფიცრები იღებენ თუ არა სპეციალურ წვრთნას ადამიანი უფლებებზე, მათ შორის ტრენინგებს ქალთა, ბავშვთა, ხანდაზმულთა, შშმ პირთა, უმცირესობათა და ლგბტქი ადამიანის უფლებებზე? [კითხვა #184]
ქვეთავში, რომელიც გამოხატვის თავისუფლებას ეხება, ევროკომისია კითხულობს:
როგორია ჟურნალისტების სამუშაო პირობები? არსებობს თუ არა წესები და პრაქტიკა, რომელიც უზრუნველყოფს ჟურნალისტების დამოუკიდებლობისა და უსაფრთხოების გარანტიებს? [კითხვა #219:]
რამდენად გადამწყვეტი იქნება კითხვარის შინაარსი? პასუხებს გადაამოწმებენ?
ფონდი ღია საზოგადოება-საქართველოს ევროინტეგრაციის პროგრამის ხელმძღვანელი ვანო ჩხიკვაძე ამბობს, რომ ვინაიდან ახლა სამივე ქვეყანა ევროკავშირში გაწევრიანების არასტანდარტულ გზას გადის, ევროკავშირის კითხვარი შედარებით მოკლეა და მას უფრო პოლიტიკური დატვირთვა ექნება:
“იმის გათვალისწინებით, რომ მალე უნდა მიიღოს ევროკავშირმა გადაწყვეტილება და მას საქართველოზე ინფორმაცია ისედაც აქვს, ძირითადი აქცენტი გაკეთდა პოლიტიკურ ნაწილზე და კითხვებიც ძირითადად იმაზეა, რა მიმართულებითაც საქართველოში ბევრი გამოწვევა არსებობს“.
რას უპასუხებს ხელისუფლება ევროკავშირს, მისი თქმით, ცხადია, ეს იქნება მნიშვნელოვანი. მაგრამ, არა გადამწყვეტი. მისივე თქმით, რამდენიმე თავის, მაგალითად, მართლმსაჯულების ნაწილის, პერსონალურ მონაცემთა თავის შევსება, საქართველოს გაუჭირდება. უფრო ზუსტად, ცხადია, შეავსებს, მაგრამ, პასუხები არ იქნება მომხიბვლელი.
ვანო ჩხიკვაძეს ვკითხეთ, როგორ მოწმდება ევროკავშირის კითხვარი, მაგალითად, შეუძლია თუ არა ქვეყანას, რომ პასუხებში რამე მოიტყუოს?
მისი თქმით, ვერიფიკაციის არაერთი მექანიზმი არსებობს, მათ შორის, დამაზუსტებელი კითხვები, რაც, სტანდარტული პროცედურის დროს, ხანდახან, შესაძლოა წელიწადი-წელიწად ნახევარი გაიწელოს. ამ დროში, გარდა იმისა, რომ კითხვებზე პასუხები ზუსტდება, ამასთან ერთად, ქვეყანაში ჩადის შეფასების მისიები, რომელიც ადგილზე აფასებს პროგრესს. თუმცა, ახლა, რადგან დაჩქარებული პროცედურაა და ეს არ ხდება, არ ნიშნავს, რომ ევროკავშირს საქართველოზე ინფორმაცია არ აქვს:
“ევროკავშირმა საქართველოს შესახებ ისედაც იცის ვინაიდან, აქ არსებობს ევროკავშირის წარმომადგენლობა, რომელიც წერს პოლიტიკურ ანგარიშებს. არსებობს ევროკავშირის წევრი ქვეყნების საელჩოები, რომლებიც აწვდიან ინფორმაციას თავის დედაქალაქებს. ამიტომ, არ მგონია სწორი გათვლა იყოს არასწორი ინფორმაციის ჩაწერა და სიმართლე გითხრათ, არც ველოდები რომ საქართველოს ხელისუფლება რამეს მოიტყუება”.
რა ხდება კითხვარის გაგზავნის შემდეგ? შეიძლება, რომ უარი მივიღოთ?
კითხვარის მიღების შემდეგ ევროკომისია მოსაზრებას (Opinion) ამზადებს და ევროკავშირის წევრმა 27-ვე ქვეყანამ ერთხმად უნდა გადაწყვიტოს, რომ ქვეყანა მზად არის/ან არ არის, მიენიჭოს კანდიდატის სტატუსი.
საქართველოს ხელისუფლებას კითხვარის შესავსებად ერთთვიანი ვადა აქვს. ვანო ჩხიკვაძე ვარაუდობს, რომ პასუხებს სავარაუდოდ, სიმბოლურად 8-9 მაისს, ევროპის დღეს გააგზავნიან.
ევროკომისიის წევრი ქვეყნების საბჭო 24-26 ივნისს უნდა ჩატარდეს. იმ კონტექსტიდან და სიტუაციიდან გამომდინარე, როგორც გაწევრიანების პროცესი დაიწყო, ვანო ჩხიკვაძე ვარაუდობს, რომ კანდიდატის სტატუსზე უარს არ მივიღებთ, მაგრამ, ეს უფრო პოლიტიკური გადაწყვეტილება იქნება, ვიდრე შემოწმება, მზად არის თუ არა საქართველო:
“შესაძლოა მოგვთხოვონ რაღაც პირობების დაკმაყოფილება, იმისათვის, რომ მივიღოთ კანდიდატის სტატუსი. ეს სცენარი უფრო რეალისტურია, ვიდრე ის, რომ უარი გვითხრან. მაგალითად, შეიძლება გვითხრან, რომ ჯერ მიხედეთ უზენაეს სასამართლოში მოსამართლეთა დანიშვნის პროცედურას. ან, შესასრულებელი გაქვთ შარლ მიშელის ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულებები.
ეს არც უარი იქნება და არც დასტური, ეს იქნება გადავადება, პოლიტიკური გადაწყვეტილება. საქართველო – ევროკავშირის ურთიერთობებში სიმართლის დრო დგება. ჩვენც მართალი უნდა ვიყოთ იმ პასუხებში, რასაც წარვადგენთ და ევროკავშირმაც უნდა მიიღოს ღირებულებებსა და დამსახურებაზე დაფუძნებული გადაწყვეტილება. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია
რა ხდება კანდიდატის სტატუსის მიღების შემდეგ?
კანდიდატის სტატუსის მიღების შემდეგ, ევროკავშირი დაიწყებს მსჯელობას, რამდენად გახსნას და დაიწყოს მოლაპარაკებები გაწევრიანებაზე. აქაც 27-ვე ქვეყანა ერთხმად უნდა დასთანხმდეს პროცესის დაწყებას.
“და იწყება მოლაპარაკებები სხვადასხვა სფეროებზე. მაგალითად, რამდენად არის საქართველოს კანონმდებლობა ჰარმონიზებული ევროკავშირის კანონმდებლობასთან სტატისტიკის სფეროში, ან იგივე, გარემოს დაცვის სფეროში“, – ამბობს ვანო ჩხიკვაძე.
მოლაპარაკება ეხება 35 თავს და ყველა თავი ბოლომდე უნდა დაიხუროს. ეს ნიშნავს, რომ ეს პროცესი წლები გაგრძელდება. შეიძლება, რომელიმე წევრმა ქვეყანამ უკვე დახურული თავის გახსნა და ხელახლა გადამოწმება მოითხოვოს.
მაგალითად, ხორვატიას, რომელიც ყველაზე ბოლოს გაწევრიანდა ევროკავშირში (2013 წელი, ეს იყო ევროკავშირის ბოლო გაფართოება), დაახლოებით 10 წელი დასჭირდა გაწევრიანებამდე.
და ბოლო ეტაპი, მას შემდეგ, რაც ყველაფერი დასრულდება, არის სიმბოლური მომენტი, წევრ ქვეყნებსა და კანდიდატ ქვეყანას შორის გაწევრიანების შეთანხმების გაფორმება.
რას უნდა აკეთებდეს ახლა ხელისუფლება იმისათვის, რომ პროცესი ბოლომდე მიიყვანოს?
ვანო ჩხიკვაძე ამბობს, რომ საქართველოს წინ რთული და ხანგრძლივი პროცესი ელის, ამიტომ, მოლოდინი, რომ საქართველო რამდენიმე წელიწადში ევროკავშირის წევრი გახდება, არ უნდა გვქონდეს: “თუმცა, ჩვენ ამას აუცილებლად მოვესწრებით”.
მისივე თქმით, ახლა, კითხვარზე მუშაობის გარდა, საქართველოს ხელისუფლების წევრები ევროკავშირის დედაქალაქებში შეხვედრებს შეხვედრებზე უნდა მართავდნენ. მითუმეტეს, რომ ევროკავშირის წევრი რამდენიმე, 3-4 ქვეყანა, საქართველოს გაწევრიანების საკითხისადმი საკმაოდ სკეპტიკურად არის განწყობილი:
“საქართველოს ხელისუფლება ახლა უნდა ათენებდეს და აღამებდეს ევროკავშირის დედაქალაქებში. ვიზიტი ვიზიტზე უნდა იყოს. პრემიერ მინისტრი, პრეზიდენტი და პარლამენტის თავმჯდომარე კოლეგებთან შეხვედრებს უნდა ცდილობდნენ.
ვისაც კი ხელეწიფება, ყველა უნდა იყოს ჩართული ადვოკატირებაში, ევროკავშირის წევრი ქვეყნების დედაქალაქებში. განსაკურებით ისეთ ქვეყნებში, რომლებიც სკეპტიკურად განწყობილ ქვეყანათა სიაში არიან“.
ამ ეტაპზე პროცესებში სამოქალაქო სექტორი ჩართული არ არის. ის მხოლოდ განცხადებების გავრცელებით შემოიფარგლა. არც ალტერნატიული ანგარიში მზადდება, იმისათვის, რომ პროცესს ხელი არ შეეშალოს:
“არასამთავრობო ორგანიზაციები არ აპირებენ რამეზე თვალი დახუჭონ. ამის გამო შესაძლებელია პროცესს ჩრდილი მიადგეს. ამიტომ, გადავწყვიტეთ თავი შევიკავოთ. ისე არ გამოვიდეს, რომ არასამთავრობოებს არ უნდათ ამ საქმეში პროგრესი, იარლიყები რომ არ მოგვაკერონ, იყო კიდეც ამის მცდელობა”, – ამბობს ვანო ჩხიკვაძე.
მისივე თქმით, 2018 წელს, არასამთავრობო სექტორმა შეავსო სერბეთისთვის გაგზავნილი კითხვარის 23-ე თავი, რომელიც შეეხებოდა ადამიანის უფლებებს, მართლმსაჯულებასა და კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლას.
“ჩვენ შევაფასეთ საქართველოს მიერ განხორციელებული რეფორმები და ვფიქრობ, რომ ეს გამოცდილება არ უნდა დაიკარგოს. დიდი იმედი მაქვს, რომ საქართველოს ხელისუფლება ამას გამოიყენებს“, – ამბობს ვანო ჩხიკვაძე.
JAMnews-ი შეეცადა საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროსგან მეტი ინფორმაცია მიეღო პროცესის მიმდინარეობაზე. უწყების პრესსამსახურში გვიპასუხეს, რომ ყველა კითხვას, რაც ამ პროცესთან დაკავშირებით არსებობს, პასუხს ორ დღეში, 29 აპრილს, კომისიის სხდომის შემდეგ გასცემენ.
ევროკავშირის კითხვარი
