რუსეთის "ჩრდილოვანი" ნავთობის ნაკადი ევროპაში აზერბაიჯანის გავლით — რას ნიშნავს ახალი ბრიტანული სანქციები

ჯემნიუსი

ბაქო

დიდი ბრიტანეთის სანქციები აზერბაიჯანზე მოქმედებს

აზერბაიჯანული ტანკერი “ზანგეზური“, ორი კომპანია და ხუთი ბიზნესმენი მოხვდა სანქციების ახალ პაკეტში, რომელიც ბრიტანეთმა 2025 წლის მაისში გამოაცხადა რუსეთის წინააღმდეგ. ბრიტანეთის ხელისუფლების განცხადებით, ისინი ჩართულნი იყვნენ სანქცირებული რუსული ნავთობის “ჩრდილოვან“ ტრანსპორტირებაში ევროპულ ბაზრებზე.

აზერბაიჯანის ხელისუფლებას ამ გადაწყვეტილებაზე კომენტარი ჯერჯერობით არ გაუკეთებია.

ბრიტანული სანქციები მიზნად ისახავს რუსეთის ე.წ. “ჩრდილოვანი ფლოტის“ თითქმის 100 ნავთობის ტანკერის საქმიანობის შეზღუდვას. ამ სიაში მოხვდნენ აზერბაიჯანელი დირექტორებიც, რომლებიც დაკავშირებული არიან ნავთობტრედერულ კომპანიასთან Coral Energy Group, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც 2Rivers Group.

დოკუმენტებში აღნიშნულია, რომ Coral Energy Group ოპერირებს რუსეთისთვის სტრატეგიულად მნიშვნელოვან ენერგეტიკულ სექტორში.

ეს უკვე მეორე შემთხვევაა, როდესაც ბრიტანეთი 2Rivers Group-ს სანქციებს უწესებს — პირველი პაკეტი 2024 წლის დეკემბერში ამოქმედდა.

ბრიტანეთის მთავრობის ოფიციალურ შეტყობინებაში დასახელებული არიან: ახმედ ქარიმოვი, თაჰირ გარაევი, ანარ მადატლი, თალათ საფაროვი და ეთიბარ ეიუბი. განცხადებაში აღნიშნულია, რომ ისინი “რუსეთის მთავრობისგან სარგებელს იღებდნენ და მას მხარდაჭერას უწევდნენ“.

გაერთიანებული სამეფოს პრემიერმინისტრის, კირ სტარმერის ოფისის განცხადებით, ახალი სანქციები რუსეთის “ჩრდილოვანი ფლოტის“ წინააღმდეგ მკვეთრი ნაბიჯია — ფლოტისა, რომელიც კრემლს უკრაინაში ომის დაფინანსების საშუალებას აძლევს.

“ეს არის დარტყმა პუტინის ახლო წრის მიერ კონტროლირებად ჩრდილოვან ნავთობის ქსელზე. ნავთობის გაყიდვებიდან მიღებული შემოსავალი კრემლს საშუალებას აძლევს, გააგრძელოს ომი უკრაინაში,“ — ნათქვამია ბრიტანეთის მთავრობის განცხადებაში.

აზერბაიჯანული ტანკერი “ზანგეზური“

ბრიტანეთის მიერ გამოცხადებულ სანქციებში განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა აზერბაიჯანულ ტანკერს “ზანგეზური“. კასპიის საზღვაო ნავიგაციის სახელმწიფო კომპანიის ვებსაიტზე მითითებულია, რომ მისი მფლობელი — ASCO — სრულად ეკუთვნის აზერბაიჯანის მთავრობას.

ბოლო ერთი წლის განმავლობაში “ზანგეზურმა“ 11-ჯერ შემოიარა რუსეთის პრიმორსკის ნავსადგური და ექვსჯერ — თურქეთის ნემრუთის პორტი, სადაც მდებარეობს STAR-ის ნავთობგადამამუშავებელი ქარხანა.

STAR-ის ქარხანა და რუსული ნავთობის მარშრუტი ევროკავშირში

ბრიტანული სანქციების ერთ-ერთი მთავარი ობიექტი სწორედ თურქეთის დასავლეთით მდებარე STAR-ის ქარხანაა, რომელიც აზერბაიჯანის სახელმწიფოს ეკუთვნის. 2024 წლის ივლისში უფლებადამცველმა ორგანიზაციამ Global Witness გაავრცელა ანგარიში, რომლის თანახმადაც STAR-ი აქტიურად იღებდა დიდ ოდენობით რუსულ ნავთობს.

ამ ქარხანაში გადამუშავებული რუსული ნავთობი შემდგომ ევროკავშირის ბაზრებზე ხვდებოდა.

Global Witness-ის მონაცემებით, 2024 წლის პირველ კვარტალში ევროკავშირში აზერბაიჯანული STAR-დან იმპორტირებული რუსული წარმოშობის საწვავის რაოდენობა მკვეთრად გაიზარდა და ახლა 40%-ით მეტია 2022 წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, როდესაც რუსეთის უკრაინაში შეჭრა დაიწყო.

აზერბაიჯანმა 2024 წლის პირველ სამ თვეში ევროკავშირში 1,2 მილიონი ტონა ნავთობპროდუქტი გაიტანა, რომლის 90% გადამუშავდა რუსული ნავთობის საფუძველზე.

“დასავლეთი მოელოდა, რომ აზერბაიჯანი რუსეთს ჩაანაცვლებდა ენერგომომარაგებაში, მაგრამ რეალურად ის გახდა კრემლის ნავთობისთვის ‘ღია უკანა კარი’ ევროპაში,“ — ამბობს ორგანიზაციის წარმომადგენელი ჯონათან ნორონია-განტი. მისი თქმით, ეს ვაჭრობა სანქციების გვერდის ავლით ხორციელდება და ბაქო ამით მილიარდებს შოულობს.

სანქციების ეთიკური გამოწვევები

აღსანიშნავია, რომ STAR-ის საწვავის დაახლოებით 10% ევროკავშირში იმ ტანკერებით შევიდა, რომლებიც კომპანია BP-ს ჰქონდა დაქირავებული. თუმცა, ჯერ კიდევ 2022 წელს BP აცხადებდა, რომ “არ შეიძენდა რუსულ ან ნაწილობრივ რუსულ წარმოებულ ავიასაწვავს“.

BX Energy და Nord Axis LTD — სანქცირებული აზერბაიჯანული კომპანიები

სანქცირებულთა სიაში მოხვდა ორი აზერბაიჯანული კომპანია — BX Energy და Nord Axis LTD. გამოძიებამ აჩვენა, რომ ეს კომპანიები ჰონგ-კონგში არიან რეგისტრირებული და დუბაიში დაფუძნებული სტრუქტურებით იმართებიან. ორივესთან კავშირშია აზერბაიჯანელი ბიზნესმენი ეთიბარ ეიუბი, რომელიც ასევე მოხვდა სანქცირებულთა სიაში.

გაფრთხილება ბაქოს: სიფრთხილე ან იზოლაცია

დამოუკიდებელი ანალიტიკოსი მაქსიმილიან ჰესი აცხადებს, რომ ეს სანქციები წარმოადგენს “გაფრთხილებას“ ბაქოსადმი:

“თუ აზერბაიჯანი განაგრძობს სანქციების გვერდის ავლით რუსეთთან ეკონომიკურ თანამშრომლობას, ის სერიოზული დიპლომატიური და ეკონომიკური შედეგების წინაშე აღმოჩნდება.“

ოფიციალური ბაქო დუმს

სანქციების გამოცხადებიდან ერთი კვირის შემდეგაც კი ოფიციალური ბაქო დუმს.

ანალიტიკოსთა ნაწილი თვლის, რომ ეს დუმილი ბაქოს მცდელობაა “ემოციების განელებისა“, ხოლო სხვებისთვის ეს წარმოადგენს ე.წ. “ტრივიალიზაციის სტრატეგიას“ — განზრახვას, წარმოაჩინოს სანქციები, როგორც ნაკლებმნიშვნელოვანი მოვლენა.

ორივე შემთხვევაში, შედეგი ერთია: არც ადგილობრივ საზოგადოებას და არც საერთაშორისო საზოგადოებას არ მიეწოდება გამჭვირვალე ინფორმაცია მიმდინარე პროცესებზე.

ენერგეტიკული პარტნიორობა — საფრთხის ქვეშ?

2022 წელს ევროკავშირსა და აზერბაიჯანს შორის გაფორმდა ე.წ. “გაზის შეთანხმება“, რომლის მიზანი იყო ევროპის ენერგოდამოკიდებულების შემცირება რუსეთისგან. თუმცა 2024 წლის მონაცემებით ჩანს, რომ ევროპაში აზერბაიჯანული გაზის პარალელურად, იმავე მარშრუტებით რუსული წარმოების ნავთობიც შედის, თან ბაქოში გადამუშავებული.

აპრილში ბაქოში ვიზიტისას ევროკომისიის ვიცე-პრეზიდენტმა კაია კალასმა პრეზიდენტ ილჰამ ალიევს უთხრა: “თქვენ დაეხმარეთ ევროკავშირს ენერგოუსაფრთხოების განმტკიცებაში.“

თუმცა ანალიტიკოსების შეფასებით, ეს უსაფრთხოება ნაწილობრივ კრემლის “სისხლიანი ნავთობით“ ფინანსდება.

ბრიტანული სანქციები მხოლოდ ერთი ტანკერის, ორი კომპანიისა და ხუთი ბიზნესმენის წინააღმდეგ არ არის მიმართული — ისინი უფრო ფართო, გეოპოლიტიკური გზავნილია აზერბაიჯანისთვის: გაიაროს გამჭვირვალობისა და ბალანსის გზა, ან დადგეს საერთაშორისო წნეხის ძლიერი ტალღის წინაშე.