როგორ ცხოვრობენ აივ-ინფიცირებული ადამიანები სომხეთში: დისკრიმინაცია ყველგან და ყველას მიერ

როგორ ცხოვრობენ აივ-ინფიცირებული ადამიანები სომხეთში? სიტუაციის გაგების მცდელობა ყველა მხრიდან – ჯანდაცვის მუშაკების, აივ-ინფიცირებულთა და მათი უფლებების დამცველი საზოგადოებრივი ორგანიზაციების თვალთახედვით.

• რა საერთო აქვთ ქართველ, სომეხ და უკრაინელ ანტივაქსერებს
• სომხურ-თურქული ურთიერთობების ნორმალიზაცია: წინაპირობებით თუ მის გარეშე?
• რა არის საბჭოთა კავშირი, რა იციან მის შესახებ მათ, ვინც მისი დაშლის შემდეგ დაიბადა? VIDEO

„იყო აივ-ინფიცირებული, აქ ნიშნავს იყო გარყვნილი“

36 წლის ნელი (სახელი შეცვლილია) უკვე ათი წელია აივ-ინფიცირებულია და იბრძვის არა მარტო იმისთვის, რომ ჯანმრთელობა შეინარჩუნოს, არამედ იბრძვის მისადმი საზოგადოების დამოკიდებულებასთანაც.

„ორსულობის მესამე თვეში ვიყავი. პოლიკლინიკაში ანალიზების შემდეგ მითხრეს, რომ აჩარიანის ქუჩის 2 ნომერში უნდა წავსულიყავი. ვერ მივხვდი, ეს რა მისამართი იყო, ვიფიქრე: „ნეტა სად მგზავნიან? გზაში ნაცნობებთან დავიწყე რეკვა, რომ გამერკვია. ერთ-ერთმა ნათესავმა მითხრა, რომ იქ სამედიცინო დაწესებულება იყო. მივედი მისამართზე და კარზე წავიკითხე – შიდსის პროფილაქტიკის ცენტრი. და როდესაც შიგნით შევედი, ისეთი დამოკიდებულებით დამხვდნენ, თითქოს ქუჩის ქალი ვიყავი“, – გვიყვება ნელი.

ნელის დიაგნოზის დადასტურების შემდეგ მისი მეუღლეც გამოიკვლიეს. აღმოჩნდა, რომ ის უკვე მერვე წელია აივ-ინფიცირებული იყო.

„მე ახალი დაინფიცირებული ვიყავი – აქამდე ცოტა ხნით ადრე გავთხოვდი. არ მოვყვები, რა განცდებში ვიყავი მშობიარობამდე. შვილი საკეისრო კვეთის საშუალებით გავაჩინე, ვასრულებდი ექიმის ყველა მითითებას, დროულად ვიღებდი წამლებს, არ ვაჭმევდი ჩემს რძეს. მადლობა ღმერთს, ვაჟიშვილი ჯანმრთელი გაჩნდა. მაგრამ ამ პერიოდში საშინელი შიშები მქონდა – შვილთან ჩახუტებისაც, მისი ჩემ გვერდით დაწვენისაც მეშინოდა“, – იხსენებს ნელი.

ამბობს, რომ ამ წლების განმავლობაში არაფერი შეცვლილა, განსაკუთრებით სამედიცინო დაწესებულებებში:

„ორსულობის დროს სონოგრაფიაზე წავედი. გაიგეს რა აივ-ინფიცირების შესახებ, გამოკვლევაზე უარი მითხრეს. მთელი ამ დროის განმავლობაში, როდესაც პოლიკლინიკაში მივდივარ, ვხედავ, როგორი ზიზღით ეხებიან ისინი ჩემს ანკეტას, რომელსაც მე არც კი ვინახავ. მათ მშვენივრად ესმით, რომ არ შეიძლება ანკეტასთან შეხებით დაინფიცირდნენ, მაგრამ ჩემი იქ ყოფნაც კი უსიამოვნოა მათთვის. სამწუხაროდ, ჩვენს საზოგადოებაში, იყო ინფიცირებული, ნიშნავს იყო ქუჩის ქალი“.

ნელის თქმით, აივ-ინფიცირებული ადამიანები ფაქტობრივად არასოდეს აღიარებენ ამას, რადგან იციან, როგორი დამოკიდებულება ექნებათ მათდამი.

„ნათესავმა, რომელსაც შიდსის პროფილაქტიკის ცენტრის მისამართის შესახებ ვკითხე, ჩემ შესახებ მთელ თავის ოჯახს მოუთხრო. როდესაც მასთან დაბადების დღეზე მივედი, გადაკოცნის უფლება არ მომცა. შემდეგ მითხრეს, რომ არასასურველი სტუმარი ვიყავი მათ სახლში და რომ ქმართან ერთად მათთან ვიზიტის შემდეგ, ისინი ჩვენს თეფშებს ქლორით რეცხავდნენ.

ჩემმა მშობლებმა სიმართლე მაშინ გაიგეს, როდესაც ჩემი ქმარი გარდაიცვალა და მე მათთან გადავედი. მათ ნორმალური დამოკიდებულება აქვთ, ვესაუბრე მშობლებს, ავუხსენი, რა არის აივ-ინფექცია და როგორ ვრცელდება“, – გვიყვება ნელი.

დისკრიმინაცია – სწორედ სამედიცინო დაწესებულებებში

ორგანიზაცია „რეალური სამყარო, რეალური ადამიანები“ 2003 წლიდან მოქმედებს – ის ექიმთა ჯგუფმა და აივ-ინფიცირებულებმა დააარსეს. ისინი ცდილობენ გააკეთონ ყველაფერი, რაც შეუძლიათ, აივ-ინფიცირებულთა ცხოვრების ხარისხის გასაუმჯობესებლად. საზოგადოებრივი ორგანიზაციის თავმჯდომარე, ჟენია მაილიანი ამბობს:

„თუკი ათი წლის წინანდელ და ახლანდელ სიტუაციას შევადარებთ, ერთმნიშვნელოვნად ბევრი რამ შეიცვალა – საზოგადოებრივი აღქმის თვალსაზრისითაც და ადამიანების ინფორმირების დონის მხრივაც. ამის მიუხედავად, აივ-ინფიცირებული ადამიანები სომხეთში, ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში დისკრიმინაციის ობიექტები ხდებიან. კერძოდ, სამედიცინო დაწესებულებებში, სადაც ადამიანს უნდა აცნობონ მისი აივ-ინფიცირებულობის შესახებ, როდესაც მას აუცილებელი ჩარევა ესაჭიროება. უფრო მეტად, ისინი სწორედ აქ არიან დისკრიმინირებულები. კლინიკებს გარეთ დისკრიმინაციის შემთხვევები არც ისე ბევრია, რადგან ადამიანები უბრალოდ არ ლაპარაკობენ თავიანთი პრობლემის შესახებ“.

ჟენია მაილიანი წარმოადგენს „ანგარიშს აივ-ინფიცირებულთა დისკრიმინაციის შესახებ“ 2021 წლისთვის და მოჰყავს კონკრეტული მაგალითები იმ სიტუაციების, რომელშიც ადამიანები ხვდებიან ხოლმე:

„ერთ-ერთ რაიონულ პოლიკლინიკაში დერმატოლოგმა საერთოდ უარი თქვა პაციენტის გამოკვლევაზე, უთხრა, რომ „თავისი კლინიკისთვის მიემართა“, მხედველობაში ჰქონდა ინფექციური დაავადებების ეროვნული ცენტრი. აივ-ინფიცირებულ ადამიანებს სამედიცინო დახმარებაზე ხშირად ეუბნებიან უარს სტომატოლოგიურ ცენტრებშიც.

ერთ-ერთმა პაციენტმა ვანაძორში 4 სტომატოლოგიური ცენტრი შემოიარა, მაგრამ იგებდნენ რა მისი დიაგნოზის შესახებ, უარს ეუბნებოდნენ მომსახურებაზე. მას უთხრეს, რომ ერთჯერადი ინსტრუმენტები არ აქვთ, ან ეკითხებოდნენ, „როგორ დავადეზინფიციროთ შემდეგ ინსტრუმენტები?“, ეს უსაფუძვლო და დისკრიმინაციული განცხადებებია“.

ჟენია მაილიანი გვიყვება შემთხვევის შესახებ, როდესაც აივ-ინფიცირებულ ადამიანს, რომელიც მეორე ჯგუფის ინვალიდია, ზურგის ტვინის პუნქციაზე უარი უთხრეს ერევნის ორ ცნობილ სამედიცინო ცენტრში. უთხრეს, რომ მათ ასეთი მომსახურება არ ჰქონდათ. პუნქცია მხოლოდ საზოგადოებრივი ორგანიზაციის სოციალური მუშაკის ჩარევის შემდეგ გააკეთეს.

ხდება ხოლმე, როდესაც მედდები, ფიქრობენ რა, რომ იცავენ უსაფრთხოების წესებს, თითოეული ნემსის გაკეთების წინ, ხელზე რამდენიმე წყვილ ხელთათმანს ირგებენ, რათა არ დაინფიცირდნენ.

ჟენია მაილიანი დარწმუნებულია: პრობლემა – განათლებაშია. გამოცდილებამ აჩვენა, რომ სამედიცინო დაწესებულების ყველა მუშაკს არ აქვს საკმარისი ცოდნა აივ-ინფექციის გადადების გზების შესახებ.

იმისათვის, რომ აივ-ინფიცირებული ადამიანების დისკრიმინაციის შემთხვევები გამოირიცხოს, ის ჯანდაცვის სამინისტროს სთავაზობს:

• დროდადრო და გრძელვადიან პერსპექტივაშიც ჩაატაროს კვალიფიკაციის ასამაღლებელი კურსები კლინიკებში, ყველა რგოლში, რომელიც სამედიცინო მომსახურებას ეწევა,

• სამედიცინო დაწესებულებებში დანერგოს ჩატარებული კურსების მონიტორინგის და მათი შედეგების გასაჩივრების მექანიზმები იმ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობით, რომლებსაც მუშაობის შესაბამისი გამოცდილება აქვთ. 

ჟენია მაილიანის თქმით, მათი ორგანიზაცია ორი ათას აივ-ინფიცირებულთან მუშაობს და ეს რიცხვი იზრდება, რადგან ყოველწლიურად ქვეყანაში 400-500 ახალი შემთხვევა ვლინდება.

„სომხეთის ფარგლებს გარედანაც გვყავს ბენეფიციარები – რუსეთიდან, საქართველოდან, უკრაინიდან, მათთანაც ვმუშაობთ – კონსულტაციებს დისტანციურად ვუწევთ. ყველაზე მნიშვნელოვანი მომსახურება – ადამიანებისთვის წამლების გადაცემაა მკურნალობის უწყვეტობის უზრუნველსაყოფად“, – ამბობს ის.

„დიაგნოსტიკა და მკურნალობა ყველასთვის ხელმისაწვდომია“

ჯანდაცვის სამინისტროს გლობალური ფონდიდან იტყობინებიან, რომ ქვეყნის ყველა მოქალაქეს და არამოქალაქეებსაც კი თანაბრად მიუწვდებათ ხელი აივ-პრევენციის, დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის სერვისებზე.

„ეს დიდ მიღწევად მიმაჩნია. სომხეთში 2018 წლიდან მოქმედებს მაღალი ხარისხის ანტირეტროვირუსული პრეპარატების შეძენის ეფექტური მექანიზმი – სახელმწიფო ბიუჯეტის ფარგლებში. ჩვენ მოვახერხეთ უაღრესად მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილების მიღება, რომელიც საშუალებას გვაძლევს შევიძინოთ შიდსის/აივ, ჰეპატიტის, მოგვიანებით ასევე კიბოს საწინააღმდეგო პრეპარატები და ლაბორატორიული ტესტები საერთაშორისო პლატფორმებზე, თუკი ადგილობრივ ბაზარზე ფასები უფრო მაღალია. და სომხეთის ყველა მოქალაქეს, ასევე არამოქალაქეებს ის უფასოდ ეძლევა“, – ამბობს ფონდის კოორდინირების პროგრამის ჯგუფის ხელმძღვანელი, ასმიკ არუთუნიანი.

მისი აზრით, აივ-ინფექციასთან ბრძოლაში ძირითადი სირთულეები დაკავშირებულია არასაკმარის ინფორმირებულობასთან:

„ასეთი ვითარებაა საზოგადოებაში, განსაკუთრებით დაუცველ ჯგუფებში და ეჭვგარეშე შემიძლია ვთქვა, რომ ჯანდაცვის მუშაკებს შორისაც. ცოდნის ნაკლებობა იწვევს მეორე პრობლემას – საზოგადოებაში აივ-ინფიცირებულების სტიგმატიზაციასა და დისკრიმინაციას, რაც სერიოზულად უშლის ხელს მათთვის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას.

ამ ყველაფრის შედეგად, სამიზნე ჯგუფებში აივ/შიდსის ტესტირებისა და ადრეული გამოვლენის დაბალი მაჩვენებელი გვაქვს ჯერ კიდევ. კვლავ არ გვაქვს ის დონე, რომლისკენაც მივისწრაფვით. ასევე არადამაკმაყოფილებელია უკვე გამოვლენილი დადებითი შემთხვევების მკურნალობის პროცესში ჩართულობის დონე“.