როგორ ცდილობს გადარჩენას სოფელი. სამი ამბავი ქართული, სომხური და აზერბაიჯანული სოფლებიდან
კავკასიის სოფლების ცხოვრების შესახებ, ფოტო და ვიდეო
ცოტამ თუ იცის როგორ ცხოვრობს ხალხი კავკასიის სოფლებში. სოფლებს ამ რეგიონში თითქმის იდენტური პრობლემები აქვთ – ისინი გადარჩენისთვის იბრძვიან. მთავრობის მხარდაჭერა მინიმალურია, კერძო ინვესტიციები კი თითქმის არ არის. ახალი ტექნოლოგიები ფუფუნებაა, გლეხების შრომა აქ არ არის მექანიზებული. ახალგაზრდები კი, რომლებსაც შეუძლიათ ახალი ცოდნის და მეთოდების შემოტანა და დანერგვა, სოფელში მუშაობას გაურბიან, რადგან ეს მომგებიანი არ არის. ისინი მასობრივად ტოვებენ მშობლიურ სახლებს განათლების, სამუშაოს და უკეთესი ცხოვრების ძიებაში.
საქართველოს, სომხეთისა და აზერბაიჯანის სოფლებში გლეხებმა და ფერმერებმა JAMnews-ის ჟურნალისტებს საკუთარი ამბები უამბეს.
საქართველო: “მალე სოფელში არავინ დარჩება და წინაპრები არ გვაპატიებენ”
ანა 20 წლის იყო, წითელი საზაფხულო შარვლითა და სიფრიფანა მაისურით კასპის რაიონის სოფელ ხოვლეში რომ ჩავიდა, იქ სიყვარული იპოვა და სამუდამოდ დარჩა. ანას დედამ მაშინ ბევრი იტირა – ქალაქელი გოგოს სოფელში გათხოვება დედისთვის დიდი ტრაგედია იყო.
მას შემდეგ თითქმის 40 წელი გავიდა. ახლა ანა ტირის დედის გახსენებაზე.
ანას და მის მეუღლეს, მალხაზს უკვე შვილიშვილები ჰყავთ. ცხოვრებას არ უჩივიან – ფერმერები არიან, საქონელს უვლიან, ხეხილის ბაღებს. ანა და მალხაზი ჰყვებიან, როგორი იყო მათი ცხოვრება ხოვლეში, როგორ გაზარდეს შვილები და როგორ შეიცვალა სოფელი ამ წლების განმავლობაში.
მათ ნაამბობს ფონად ქართლის სოფლის მტვრიანი ორღობეები და ჟანგიანი ურდულებით დაკეტილი სახლები დაჰყვება. ზამთარი კიდევ უფრო სევდიანს ხდის ქართულ სოფელს.
ისტორიები სოფელ ხოვლედან. ავტორები: ნინო ნარიმანიშვილი და ნინო მემანიშვილი
- ქართული ღვინო: რა დგას წარმატების უკან
- თუშეთში ცხენებით – დოკუმენტური ფილმი საქართველოს მაღალმთიანეთში მოგზაურობის შესახებ
- როგორ იცვლებოდა სვანეთი
სომხეთი: „კაცები აღარ დარჩნენ სოფელში, ქალებს შეუძლიათ ქუჩაში იბანაონ, მაინც არავინ დაინახავთ”
ამ ვიდეოს პერსონაჟი, ჰაკობ მანუკიანი გვიყვება: „ჩვენთან სოფელში ვხუმრობთ ხოლმე, რომ მეზობელ სოფელ ნორ კიანქში ქალებს შეუძლიათ პირდაპირ ქუჩაში იბანაონ, კაცი მაინც არავინ დარჩა და ვისი უნდა მოერიდოთ?!”
ჰაკობი ჰყვება სომხურო სოფლების მთავარ პრობლემაზე – სეზონურ სამუშაოებზე წასულ კაცებზე:
„ყოველ გაზაფხულზე კაცები ტოვებენ ჩვენს სოფლებს და სამშენებლო ობიექტებზე სამუშაოდ მიდიან, ძირითადად რუსეთში. სახლში ისინი გვიან შემოდგომაზე, ზამთრის პირზე ბრუნდებიან. ეს იმიტომ, რომ სომხურ სოფლებში მამაკაცებისთვის სამუშაო არ არის და თუ რამეს იშოვი, ისეთი დაბალი ხელფასია, არაფერში გეყოფა”.
ქალები, ბავშვები და მოხუცები ზაფხულებს მარტო ატარებენ – ოჯახებს უვლიან, საქონელს, მიწას. ზოგი ასევე ცდილობენ წამოიწყოს თავიანთი პატარა ბიზნესიც – მხოლოდ ქმრის ხელფასით თავი მაინც ვერ გააქვთ.
ევროპაში რომ ეგრე ვიმუშაოთ, სამჯერ მეტს მაინც ვიშოვით ამ ვირულ შრომაშიო, ამბობს ლუსინე მელიქიანი, სოფელი ტაფერაკანიდან.
ისტორიები სოფელ ტაფერაკანიდან. ავტორები: სონა მარტიროსიანი, არმან კარაჯიანი
- ფოტოისტორია: ძველი გორისი – კლდეში ნაკვეთი ქალაქი
- როგორ ცხოვრობენ სომხეთის სოფლებში მთიანი ყარაბაღიდან დევნილები.
- ისტორიები
აზერბაიჯანი: “ეს არის “ჰოლივუდი”, სადაც ბავშვები სკოლაში ცივდებიან”
ისტორიები სოფელ მელჰემიდან. ავტორები: სევგი ისმაილბაილი, გულანდამ ხადისოვა
1990-იანი წლების ბოლოს ამ სოფელში ცნობილი აზერბაიჯანული კომედიური ფილმი “მოპარული საქმრო” გადაიღეს. მას შემდეგ ამ სოფელს „აზერბაიჯანული ჰოლივუდი“ შეარქვეს მეტსახელად.
„კი, როგორ არა, ეს ჰოლივუდია. ჰოლივუდი, სადაც ბავშვები სკოლაში გაკვეთილებზე იყინებიან. ვის აღარ მივმართეთ. უნდა ნახოთ რა ხდება აქ, როცა წვიმს ან თოვს. ცენტრალური ხელისუფლება მუნიციპალიტეტი – არავინ ესმის ჩვენი ხმა” – ამბობს აფილა ბაგიროვა, ერთადერთი მედდა სოფელ მელხემში.
ბაქოდან შამახამდე 120 კილომეტრი კომფორტულად გავიარეთ. სოფელი მელხემამდე მხოლოდ რვა კილომეტრი რჩებოდა, როდესაც ნამდვილი გზა აქ დასრულდა და დაიწყო მთვარის ზედაპირის მსგავსი ღრმულები. გაგვიმართლა, იმ დღეს რომ არ წვიმდა. სოფლისკენ მიმავალი გრუნტის გზა, რომელიც დაფარულია უზარმაზარ გამხმარი ტალახის ლოდებითა და ღრმულებით, წვიმის დროს აბსოლუტურად გაუვალი ხდება, ამბობენ ადგილობრივები.
- 13 ფოტო ერთი აზერბაიჯანული სოფლიდან, სადაც ზამთარში ვერავინ მიდის
- ძროხები, ომი და რწმენა: კრიშნას მიმდევარი ფერმერის ამბავი აზერბაიჯანული სოფლიდან
სოფელი მელხემი შემახის რაიონში, მთის ძირში მდებარეობს. აქ მშვენიერი ბუნებაა და ეს ერთ-ერთი უძველესი დასახლება აზერბაიჯანში.
სოფელს საფუძველი IX-XII საუკუნეებში ჩაეყარა. აქ აქ ახლაც შეგიძლიათ იპოვოთ უძველესი საცხოვრებლების ნანგრევები. არქეოლოგები აქ იშვიათ ნივთებს პოულობენ, რომლებიც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე პირველი ათასწლეულით თარიღდება.
შამახის რაიონი ცნობილია სეისმურობითა და ხშირი მიწისძვრებით. ამიტომ, რამდენიმე ათწლეულის წინ სოფელი უფრო მთის წვერისკენ გადასწიეს. იქ ყველას ახალი სახლების აშენება მოუწია. ამჟამად სოფელში უძველესი სახლი 150 წელზე მეტი ხნისაა.
ეს პროცესი ჯერ კიდევ გრძელდება. ადგილობრივები ამბობენ, რომ სოფელში მთის წვერთან კიდევ უფრო ახლოს შენდება ახალი სახლები. ფიგურალურად რომ ვთქვათ, სოფელი ნელ-ნელა მწვერვალზე მიდის.
საუკუნეების განმავლობაში ხშირმა მიწისძვრებმა ამ სოფლის თითქმის ყველა ისტორიული ადგილი გაანადგურა. აქვე იდგა აზერბაიჯანის ერთ-ერთი უძველესი მეჩეთი, მაგრამ მისგან მხოლოდ რამდენიმე ქვაა შემორჩენილი.
დიდი ხნის განმავლობაში სოფელი მეჩეთის გარეშე რჩებოდა და მხოლოდ 1999 წელს, თავად მოსახლეობის ინიციატივით, აშენდა ახალი, გვერდით კი პატარა მედრესე.
- სარწმუნოება, კოლმეურნეობა და არაჟანი – როგორ იცავენ მოლოკანები აზერბაიჯანში წინაპრების ტრადიციებს
- ხიდან მოწყვეტილი კარტოფილი, მანდარინი და სხვა ხილი: 25 ფოტო აზერბაიჯანის სამხრეთ ნაწილში მდებარე რეგიონიდან
მთავარი პრობლემა გზები და სკოლაა
43 წლის მალახათ მურსალოვა ქორწინების შემდეგ აქ გადმოვიდა საცხოვრებლად და უკვე 24 წელია მელჰემში ცხოვრობს. მუშაობს დაწყებითი სკოლის მასწავლებლად.
„საშინელ მდგომარეობაშია გზები. ბავშვებისთვის სკოლამდე სიარული მტვრისა და ტალახის გზებზე დიდი პრობლემაა. როცა წვიმს და თოვს, მაშინ განსაკუთრებით აუტანელია“, – ამბობს მალახატი.
ხაიალი, 10 წლის სკოლის მოსწავლე ამბობს, რომ ზამთარში კლასებში ძალიან ცივა: „პიჯაკებით ვსხედვართ. ზოგ კლასებში არიან ელექტროგამათბობლები, ჩვენთან – არა. ჩვენ ვიყინებით.”
სკოლაში საერთოდ არ არის გათბობის სისტემა. „ეს სკოლა 2008 წელს დავამთავრე. იმ დროს სკოლის ჩანთასთან ერთად ყოველო დღე სკოლაში შეშა მიგვქონდა, რომ ღუმელი დაენთოთ.
ახლა სოფლის ბავშვების უმრავლესობა რაიონულ ცენტრში, შამახში სწავლობს. ვისაც ოდნავ მაინც აქვს საშუალება, შვილებს იქ მიჰყავს. ის განათლების დონეც უფრო მაღალია. მათ, ვინც აქ რჩებიან სკოლაში, სწავლის არანაირი შანსი არ აქვთ“, – ამბობს ადგილობრივი მცხოვრები ხანალი ორუჯოვი.
სოფელში საბავშვო ბაღი არ არის. ხანალი ამბობს, რომ ძმის ოჯახს ეხმარება და ძმისშვილები შამახის საბავშვო ბაღში დაჰყავს.
„ამ სკოლაში 1956 წელს წავედი. მაშინ 800-მდე ბავშვი ვიყავით. ახლა მხოლოდ 130 მოსწავლეა, მაშინ სკოლა რვა წლიანი იყო, ახლა კი 12. თუმცა, განათლების დონე ძალიან დაბალია. სკოლაში არის ბიბლიოთეკა, მაგრამ არ მუშაობს. იმისათვის, რომ ბავშვებმა ან უფროსებმა წიგნები წავიკითხოთ, უნდა ვიყიდოთ. ეს არ არის იაფი და ამისთვის რაიონულ ცენტრში გვიწევს წასვლა. ჩვენი სოფლიდან უმაღლეს სასწავლებლებში მხოლოდ ის ახალგაზრდები აბარებენ, რომელთა მშობლებმაც იპოვეს საშუალება, გადაეხადათ რეპეტიტორებისთვის“, – ამბობს ის.
დარჩნენ მხოლოდ ხანდაზმულები
სსრკ-ს დაშლის შემდეგ 30 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში ბევრი ადგილობრივი სხვაგან გადავიდა საცხოვრებლად, ძირითადად რუსეთში. ახლა სოფელში 1347 ადამიანი ცხოვრობს. უმრავლესობა მოხუცები არიან.
ახალგაზრდები ქალაქებში მიდიან, სოფლად სწავლის და მუშაობის საშუალება არ არის.
სოფლის მაცხოვრებლები ცხოვრობენ სოფლის მეურნეობით, მეცხოველეობით და დამატებით ფულს შოულობენ იმით, რომ მუშაობენ რეგიონის უფრო მდიდარ ფერმებში მუშად. სოფლის მეურნეობისთვის შესაფერისი მიწა ცოტაა, აქ ადგილები კლდოვანია. ბაღებში მოყვანილ მოსავალს და მეცხოველეობის პროდუქტებს თავისთვის იყენებენ და თუ რამე ზედმეტია, ყიდიან.
სოფელი ტურისტული პირკულისკენ მიმავალ გზაზე მდებარეობს. ამის გამო მელჰემიც თანდათან შემოდის ტურისტულ ზონაში. ბოლო წლებში ბაქოსა და სხვა რეგიონების მაცხოვრებლები აქ მიწას ყიდულობენ და კოტეჯებს აშენებენ. ასეთი მშენებლობები ადგილობრივი მოსახლეობისთვის სამუშაო ადგილია. თუმცა, ეს მაინც ერთეული შემთხვევებია და ეს პროცესები გავლენას არ ახდენს მათ ცხოვრებაზე და მათი მეურნეობების განვითარებაზე.
სამედიცინო ცენტრი ექიმის გარეშე
„თუ ვინმე ავად ხდება, ხშირად არა აქვს იმის საშუალება, რომ სამკურნალოდ რეგიონულ ცენტრში ან ბაქოში წავიდეს“, – ამბობს ადგილობრივი მედდა ალიფა ბაგიროვა.
მისი თქმით, სოფლის მოსახლეობის ცხოვრების დონე ძალიან დაბალია.
„მე თვითონ ვიღებ 346 მანეთს [დაახლოებით $204] თვეში. ქმარი პენსიაზეა. სახლში ორნი ვართ, ჩვენ გვყოფნის. მაგრამ არის ოჯახები, სადაც ხუთი ადამიანია, სამი ბავშვი სკოლაში დადის. სახელმწიფოსგან არც ერთ გროშს არ იღებენ, არც ბავშვის შემწეობაა და არც სამსახური. ვისაც ოჯახში პენსიონერები ჰყავს, კიდევ გაუმართლა. ზოგი ახერხებს რამდენიმე თავის პირუტყვის ყიდვას და ასე ცხოვრობს.
მაგრამ რამდენ ხანს შეიძლება გაუძლო ასეთ ყოფას? რამდენი ადამიანი იცხოვრებდა ნორმალურად თავის სოფელში და არ გადაიხვეწებოდა არსად, აქ რომ რამე მუშაობდეს. მაგალითად, მევენახეობა, როგორც ადრე იყო, ”- ამბობს ალიფა.
სოფელში პირველადი სამედიცინო პუნქტი ერთი ოთახისგან შედგება და აქ მხოლოდ ალიფა ბაგიროვა მუშაობს. მელჰემში სხვა ჯანდაცვის მუშაკი არ არის.
„თუ ვინმეს უჭირს, მე მომმართავენ. ახლა გვესაჭიროება მეან-გინეკოლოგი, ამ პოზიციაზე ვეძებთ კადრს. მთელი სოფელი მიცნობს. ჩემი ნომერი ყველას უწერია ტელეფონში. დღის ნებისმიერ დროს მირეკავენ, შეძლებისდაგვარად ვეხმარები. მაგრამ თუ მდგომარეობა კრიტიკულია, სასწრაფოს ვიძახებ რაიონული ცენტრიდან“, – ამბობს ალიფა.
ძირძველი ენა დავიწყებას მიეცა
მელჰემის მოსახლეობა ძირითადად – თათებია, აზერბაიჯანის ეროვნული უმცირესობა, რომელიც ირანული ენის თათურ დიალექტზე საუბრობს. თუმცა, ყოველწლიურად უფრო და უფრო ნაკლები ადამიანი საუბრობს აქ მშობლიურ ენაზე.
მელჰემის ერთ-ერთმა ახალგაზრდამ ასე გვითხრა:
„ხანდაზმულები ყველანი თათურ ენაზე საუბრობენ. ახალგაზრდები კი ხშირად ქორწინდებიან სხვა სოფლის გოგოებზე. ეს გოგოები აქ ჩამოდიან და თავიანთ შვილებს აზერბაიჯანულად ელაპარაკებიან. სკოლაში ასევე არ ისწავლება თათური ენა. ალბათ, 30-40 წელიწადში აქ არავინ იქნება მშობლიურ ენაზე მოლაპარაკე“.
კავკასიის სოფლების ცხოვრების შესახებ, ფოტო და ვიდეო
