„ჩვენ არაფერი გვქონდა გასაყოფი. რუსი რომ ჩაერია, ყველაფერი მაშინ აირია“. რას ფიქრობენ შიდა ქართლში ოსებთან თანაცხოვრებაზე
ქართველებისა და ოსების თანაცხოვრება
1989 – 1992 წლებში, საქართველოში მომხდარი შეიარაღებული კონფლიქტის შედეგად, საქართველოში მცხოვრებ 70 ათასამდე ეთნიკურად ოსს ქონების მიტოვება და უცხოეთში, დევნილობაში წასვლა მოუხდა. თავის მხრივ, კონფლიქტის ზონაში საკუთარი სახლი 12 ათასმა ქართველმა დატოვა.
ეთნიკურად ოსი მოქალაქეების მიტოვებული ქონების ნაწილი დღეს გამოკეტილი და მოუვლელია. ამ ქონების ნაწილი აღარ არსებობს. ნაწილს ახალი მეპატრონე ჰყავს, მათგან- ზოგი კეთილსინდისიერი შემძენია, ზოგი თვითნებურად შეჭრილი.
- ლოცვა მიტოვებულ სოფელში. 16 წლის განმავლობაში პირველად ოსმა მომლოცველებმა საქართველოში არსებული სიწმინდეები მოინახულეს
- ოსური მთის სოფელი, რომელიც 700 წლისაა. ფოტოისტორია
- “ავდექი და გვარი გადავიკეთე, მაშინ ყველა ასე შვრებოდა”. როგორ ცხოვრობს დაცლილი ქართულ-ოსური სოფელი
2006 წლიდან საქართველოში არსებობს კანონი, რომელმაც კონფლიქტით დაზარალებული ადამიანებისთვის ქონების დაბრუნება უნდა უზრუნველყოს, თუმცა ის არ მუშაობს.
როგორი იყო ქართველებისა და ოსების თანაცხოვრება. რას ფიქრობენ კონფლიქტის ზონის პირას მდებარე სოფლებში მცხოვრები ქართველები ოსებისთვის ქონების დაბრუნებასა ან მათთან თანაცხოვრების შესაძლებლობაზე? – ამ საკითხებს ადამიანის უფლებათა ცენტრი იკვლევს. ორგანიზაციის წარმომადგენლებთან ერთად JAMnews შიდა ქართლში, კონფლიქტის ზონის მიმდებარე სოფლებში ჩავიდა.
ოსები საქართველოს ერთ-ერთ ყველაზე მრავალრიცხოვან ეთნიკურ უმცირესობას განეკუთვნებოდნენ. მოსახლეობის 1989 წლის საყოველთაო აღწერით, საქართველოში 164 ათასზე მეტი ოსი ცხოვრობდა. მათგან 65 ათასი – სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში. გაცილებით უფრო მეტი – 99 ათასამდე კი საქართველოს დანარჩენ ტერიტორიაზე.
ბოლო, 2014 წლის აღწერით [აღწერაში არ მიუღიათ მონაწილეობა ცხინვალის რეგიონში მცხოვრებ ადამიანებს, რადგან იქ საქართველოს იურისდიქცია არ ვრცელდება], საქართველოში 14 385 ეთნიკურად ოსი მოქალაქე ცხოვრობს. ემიგრაციაში წასული ოსების გარკვეულ ნაწილს საქართველოში დაბრუნებისა და აქ დარჩენილი ქონების დაბრუნება სურს. თუმცა, ეს არც ისე მარტივია.
რა განაპირობებს ქართველი მოქალაქეების განწყობებს ოსებისადმი
შიდა ქართლის იმ სოფლებში, სადაც ერთ დროს ოსები და ქართველები ერთად ცხოვრობდნენ, ბევრი ისტორია ახსოვთ. ასეთ სოფლებში ხალხის განწყობები მრავალფეროვანია.
ქართველებისა და ოსების თანაცხოვრება ზოგს ცუდად ახსენდება და მათი დაბრუნება არ უნდა. მათთან შერიგება და ისევ ერთად ცხოვრება რთულად წარმოუდგენია, ეშინია. ასეთ ხალხში ხშირად ბევრი მითი ცოცხლობს, ღრმად არის გამჯდარი სტერეოტიპები ოსების არაკეთილგანწყობაზე.
ისინი საუბარში ახსენებენ სტერეოტიპულ ფრაზებს, ანდაზებს, მაგალითად: „ოსის გული ხომ არ გაქვს“ ან „ოსს ასი წლის შემდეგაც რომ შეხვდე, წყენა მაინც გულში აქვს“.
თუმცა, ამ სოფლებში უფრო მეტია ისეთი, ვისაც ოსებთან მხოლოდ კეთილმეზობლური ურთიერთობა ახსოვს. ზოგს დღემდე აქვს კავშირი რუსეთის მიერ ოკუპირებულ ტერიტორიაზე დარჩენილ ეთნიკურად ოსებთან – ყოფილ მეზობლებთან თუ ნათესავებთან.
ამ კატეგორიის ადამიანებისთვის მთავარი პრობლემა რუსეთია და რომ არა რუსეთის საოკუპაციო ჯარი და დაკეტილი, ე.წ. საზღვრები, ხალხი ყველაფერს მარტივად მოაგვარებდა.
ამ სოფლების მაცხოვრებლები თანხმდებიან, რომ პატიება ორივე მხარეს მოუწევს, რადგან ცუდს ორივე მხარე სჩადიოდა – ქართველიც და ოსიც.
უმეტესობა ამბობს, რომ ოსების დაბრუნებას ახლო მომავალში არ ელოდებიან. მათი თქმით, ეს რთული პროცესია, მითუმეტეს, რომ 2008 წლის მერე შერიგების პროცესი გაყინულია.
„ჩვენ ერთმანეთთან ვმეზობლობდით, ვმეგობრობდით“
ნოდარ მოსიაშვილი, სოფელ საციხურში სკოლის დარაჯად მუშაობს. საციხური პატარა დასახლებაა, 300 ადამიანით. ეს ქართული სოფელია. აქ ოსებს არასდროს უცხოვრიათ, მაგრამ, ცხოვრობდნენ მეზობელ სოფელში, წნელისში. ამიტომ, მათთან მეზობლური და ნათესაური ურთიერთობები ჰქონდათ. 2008 წლის შემდეგ წნელისი რუსების მიერაა ოკუპირებული.
საციხურში შეხვდებით ისეთ ადამიანებს, ვისაც ოსებთან კარგი ურთიერთობა ახსოვს და მათი დაბრუნების მომხრეა. ისეთებსაც ნახავთ, ვისაც არცთუ სასიამოვნო მოგონებები აკავშირებს და ამბობს, რომ კი, გვერდიგვერდ ცხოვრობენ, მაგრამ, დღეს მათი დაბრუნების ეშინია.
ნოდარ მოსიაშვილს ოსებით დასახლებულ წნელისში ბევრი მეგობარი ჰყავდა. ამბობს, რომ მის თანასოფლელებს ზამთრისთვის საჭირო შეშა წნელისიდან გამოჰქონდათ. 90-იან წლებში, როდესაც კონფლიქტი დაიწყო, არეულობით ბევრმა ისარგებლა. ორივე მხარეს, ქართველებშიც და ოსებშიც, გაჩნდა არაფორმალური დაჯგუფებები და მათ ხალხის ძარცვა და დაწიოკება დაიწყეს:
„ბევრი ითბობდა ხელს იმ არეულობით. ხალხი რომ გაიხიზნა, მათ სახლებში შედიოდნენ და ძარცვავდნენ. მაგრამ, მაშინაც კი, ჩვენ შეშის გამოტანას არ გვიშლიდნენ. სიები ჰქონდათ, იცოდნენ ვინ ძარცვავდა ხალხს და ვინ არა და ვინც სანდო ადამიანი იყო, იმათ არ უქმნიდნენ პრობლემებს“.
მისივე მონაყოლით, 90-იან წლებში, წნელისიდან ოსები რომ გარბოდნენ, ბევრი ქონებას მოსავლელად ქართველებს უტოვებდა. ასეთი შემთხვევა მასაც ჰქონდა:
„ერთი მეგობარი მყავდა, სკოლის დირექტორი იყო წნელისში. ქართველები რომ შევიდნენ იმ სოფელში, შეეშინდა, გაიხიზნა და მანქანა მე დამიტოვა. რაღაც დროის მერე ჩამოვიდა და წაიყვანა“.
კარგი მოგონებების მიუხედავად, ნოდარს ოსებისთვის ქონების დაბრუნება ვერ წარმოუდგენია:
„ბევრი რამ იქნება ხელისშემშლელი. ხალხიც არ ვიცი, როგორ შეხვდება. 30 წლის შემდეგ კაცი რომ მოდის და გეუბნება, დამიბრუნე ჩემი სახლიო, ვინ დაუბრუნებს? “ახლა მოგინდაო?” – ეტყვიან“.
ოსებთან დაკავშირებული კარგი მოგონებები აქვს სოფელ კოდაში მცხოვრებ გელა მჭედლიძესაც. კოდა შიდა ქართლის ამ ზონაში ბოლო სოფელია, რომელსაც საქართველოს სახელმწიფო აკონტროლებს. კოდის მინდვრებიდან მავთულხლართი და გამაფრთხილებელი ბანერები მოჩანს.
კოდაში დღემდე ცხოვრობს ერთი ოსი ოჯახი. მათ სოფელი არასდროს დაუტოვებიათ.
კოდა პატარა სოფელია, ადრე აქ სკოლა არ იყო, ამიტომ, გელა მჭედლიძე წნელისის სკოლაში სწავლობდა. მის კლასელებს შორის ოსებიც იყვნენ და ქართველებიც: „და-ძმებივით ვიყავით. გასვენება იქნებოდა თუ ქორწილი, წნელისში თუ კოდაში, მთელ სოფელს ეპატიჟებოდნენ. კარგად ვიყავით ერთმანეთთან”.
ოსებთან ურთიერთობა დღემდე აქვს. მისი ბიძაშვილი ოსზეა გათხოვილი. ერთი რძალიც [ბიძაშვილის ცოლი] ოსი ჰყავს. ამბობს, რომ მისი ოსი სიძე კოდაში ხშირად ჩამოდის: „კარგი ბიჭია, კარგი გულის, მოქეიფე, პურ-მარილიანი“.
თუმცა, აღარ აქვს ურთიერთობა ოს კლასელებთან და იმ ოსურ სოფლებთან, რომლებიც ახლა საქართველოს იურისდიქციაში აღარ არის.
ოსებმა გელა მჭედლიძე ერთხელ დაიჭირეს კიდეც. 2006 წელი იყო. გელა ტყეში იყო წასული და იმ ტერიტორიაზე აღმოჩნდა, რომელიც უკვე საქართველოს იურისდიქციაში აღარ იყო: „კარგად მექცეოდნენ, არ ვუცემივარ, ხელი არ დაუკარებიათ. ორ დღეში გამომიშვეს“.
გელა ფიქრობს, რომ თუ ვინმეს საქართველოში სახლი დარჩა, მას უფლება აქვს, ეს სახლი დაიბრუნოს. თანაცხოვრებაც არ ერთულება: „მე რომ ვიყო, დავპატიჟებდი, სუფრას გავუშლიდი, მთავარია, რუსმა ხელი არ შეგვიშალოს“.
„ჩვენ მეტი მიმტევებლობა გვაქვს და ოსები შინაგანად არ გვპატიობენ“
შიდა ქართლის კონფლიქტის ზონის სოფლებში ახსოვთ არასასიამოვნო ისტორიებიც.
ნანას [სახელი შეცვლილია] ახსოვს, გვიანდელ 90-იან წლებში, როგორ დაჭრეს ოსმა ჯარისკაცებმა მისი ძმა: „ორი ჯარისკაცი იყო ჩამოსული ცხვარზე. ერთი წნელისიდან იყო, მეორე გუჯარეთიდან. მამაჩემი შეხვდა და სახლში დაპატიჟა. აქეიფა, სუფრა გაუშალა, წასვლისას ღვინოც გააყოლა. კარგად ნასმები იყვნენ. წასვლისას შემობრუნდნენ და მამაჩემს იარაღი დაუმიზნეს, დაიჩოქეო! ჩემმა ძმამ რუსული არ იცოდა, ვერ მიხვდა, რას ამბობდნენ და მამას დასახმარებლად გაიწია. ესროლეს, ანასხლეტი მოხვდა მხარში და დაიჭრა. მერე ცემეს ის ჯარისკაცები ჩვენებმა“.
Ნანას ახსოვს უფრო გვიანდელი ისტორიაც. ის მის მაზლს შეემთხვა 2010 წელს: „მასწავლებელია, აბანოს სკოლაში მუშაობს. სკოლიდან სახლში ბრუნდებოდა, უკან მოსწავლეებიც მიჰყვებოდნენ. ოსებმა დაიჭირეს და ქამრით მიაბეს ხეზე, ცემეს. მაშინ რუსებს და ოსებს აბანოში ჰქონდათ პოსტი. ამის მერე იქ პოლიცია ჩააყენეს და ასეთი არაფერი მომხდარა“.
ნანას ოსებთან თანაცხოვრების ეშინია: „უბრალოდ, ჩვენ მეტი მიმტევებლობა გვაქვს და ოსები შინაგანად არ გვპატიობენ. ძალიან ვძულვართ. ჩვენ გვეშინია, ვერ ვენდობით. ჩვენ ვერ გადავდივართ იქით. კი, რუსები იჭერენ ჩვენებს, მაგრამ ოსებმა გამოიჩინონ კეთილი ნება, როცა ვინმეს იჭერენ და გამოაშვებინონ“.
ამ სოფლებში ამბობენ, რომ ოსებს „რუსებისგან აქვთ ზურგი, უსაფრთხოდ და ძლიერად გრძნობენ თავს და ასე ამიტომ იქცევიან. უსაფრთხოება პირველია“.
45 წლის თინა კოდაში ხაშურიდან გათხოვდა. თინა შერეულ, ქართულ-ოსურ ოჯახში გაიზარდა. დედა ოსია, ახმეტის მუნიციპალიტეტის სოფელ ფიჩხოვანიდან, მამა კი ქართველი.
ახლა თინას დედა ხაშურში, სოფელ ალში ცხოვრობს. საზღვრები რომ დაიკეტა, ფიჩხოვანში ჩასვლა გართულდა. სოფელში, სადაც თინას მთელი ბავშვობა აქვს გატარებული, ახლა მხოლოდ მოხუც დედას შეუძლია შესვლა.
„ერთხელ, 2008 წელს, ჩემი შვილი წაიყვანა. მაგრამ, ღამე, ბათქა-ბუთქი რომ ატყდა, ბავშვს შეეშინდა და წამოვიდნენ“.
თინას დედის და ბიძების სახლს, ფიჩხოვანში, ახლა იქ დარჩენილი ნათესავები პატრონობენ. თუმცა, იქაც ბევრი არავინაა. უმეტესობა ვლადიკავკაზში ცხოვრობს.
„დედას მოხუცი მშობლები ჰყავდა ახმეტაში. საზღვრები რომ ჩაიკეტა და ვეღარ შედიოდნენ, მოხუცები ბიძებმა წაიყვანეს ვლადიკავკაზში. დედაჩემს დედა იქ ისე გარდაეცვალა, მის საფლავზე ნამყოფი არაა“.
თინას დედას ცხრა და-ძმა ჰყავდა, მათ შვილებსა და შვილიშვილებს თინა არ იცნობს.
„ერთხელ ჯგუფი გააკეთეს whatsapp-ში. ყველა ვიყავით იქ, ბიძაშვილები, ისინი – ოსები და მე ქართველი. ამდენმა წელმა განვლო და ერთმანეთის არაფერი ვიცით. ვლაპარაკობდით ასე, ინტერნეტით. დედაჩემს ჩეხეთში ჰყავს ერთი ძმისშვილი და ჰპირდებოდა: მამიდა, რომ ჩამოვალ ჯერ ხომ ფიჩხოვანი უნდა მოვიაროო და მერე შენ უნდა გეწვიოო“.
მიუხედავად ამ მცდელობისა, თინამ ბიძაშვილებთან ურთიერთობა ვერ ააწყო.
როგორ წარმოუდგენიათ შერიგება
შერიგების პროცესში მთავარ შემაფერხებლად აქაურებს რუსეთი მიაჩნიათ. ამბობენ, რომ შერიგების პროცესი სახელმწიფომ უნდა დაიწყოს. რაც მთავარია, ეს გზა მშვიდობიანი უნდა იყოს. შიშში ცხოვრება და ომი აღარავის უნდა.
„თუკი მშვიდობა იქნება, შესაძლებელი იქნება თანაცხოვრება. ერთმანეთს უნდა ვაპატიოთ, ორივე მხარემ უნდა დათმოს“, – ამბობს თინა.
„რუსის ჯარი რომ არ იყოს, ხალხი თვითონ შერიგდებოდა. რად უნდა ჟენევაში სიარული და მოლაპარაკებები?! რუსეთია მთავარი პრობლემა. მე ახლობელი მყავს ოსი, ისიც ხომ მთვლის თავის ახლობლად?! ჩვენით დავალაგებთ, მესამე ძალა რომ არ იყოს“ , – გვეუბნებიან სოფელ აბისის ცენტრში შეკრებილი ადგილობრივები.
არიან ისეთებიც, ვინც ფიქრობს, რომ ოსებმაც უნდა მოინდომონ საქართველოსთან შერიგება.
„ისინი არ გვაღიარებენ და ჩვენ როგორ ვაღიაროთ?!“ – კითხულობენ საციხურის სკოლასთან შეკრებილი ადგილობრივები.
„იმ ხალხს საქართველოში ცხოვრება თუ უნდათ, სახელმწიფოს უნდა დაექვემდებარონ, თორემ ჩვენ მგლები ხომ არ ვართ?!” – ამბობს ახალგაზრდა ქალი სოფელ საციხურიდან.
„რა ვქნათ, დაინგრა ურთიერთობები, მაგრამ ოდესღაც ხომ უნდა გამთელდეს?!“ – ეკითხება თანასოფლელი
„თუ სახელმწიფომ გადადგა ნაბიჯი, ჩვენ შევურიგდებით, კანონმორჩილი ხალხი ვართ“, – საუბარში ერთვება ნანა.
ამ სოფლებში ეშინიათ ახალგაზრდების დამოკიდებულების. ფიქრობენ, რომ ახალგაზრდები, ქართველებიც და ოსებიც, მტრულად არიან გაზრდილები.
„ახალგაზრდებს ძალიან გაუჭირდებათ, ჩვენ თუ არ ვასწავლეთ, კარგი თუ არ ვუთხარით, ძალიან გაუჭირდებათ“ , – გვეუბნება გელა მჭედლიძე.
„მამაჩემი დღესვე, თანახმა იქნებოდა ოსების დაბრუნებაზე, მაგრამ, ახალგაზრდები უარყოფითად არიან განწყობილი“, – ამბობს ერთ-ერთი, შუა ხნის აბისელი კაცი.
თუმცა, ყველა ფიქრობს, რომ ოდესღაც ეს პროცესი უნდა დაიწყოს.
ქართველებისა და ოსების თანაცხოვრება
სტატია მომზადებულია ადამიანის უფლებათა ცენტრის საინფორმაციო მხარდაჭერის ფარგლებში
