აფხაზი პოლიტოლოგი ასტამურ ტანია ქართულ-აფხაზურ ურთიერთობებზე
აფხაზი პოლიტოლოგი ასტამურ ტანია ქართულ-აფხაზურ ურთიერთობებზე, გაჭიანურებულ მოლაპარაკებებზე და კონფლიქტის მხარეებს შორის თანამშრომლობის შესაძლო მიმართულებებზე საუბრობს.
სტატიის ორიგინალი საიტზე «Абхазия-информ»
სომხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტის შარშანდელმა გამწვავებამ, რამაც გამოიწვია გეოპოლიტიკური ვითარების მნიშვნელოვანი შეცვლა სამხრეთ კავკასიის აღმოსავლეთ ნაწილში, კვლავ აქტუალური გახადა პოსტსაბჭოთა სივრცეში არაღიარებული და ნაწილობრივ აღიარებული სახელმწიფოების საკითხი.
მეოთხედ საუკუნეზე მეტია ეს ქვეყნები, რომლებიც საერთაშორისო საზოგადოების თვალში დანგრეული სსრკ-ს უკანონო შვილები არიან, არსებობდნენ საომარი მოქმედებების შედეგად ჩამოყალიბებული სტატუს-კვოს პირობებში. და როგორც ჩანს, მსგავსი სიტუაცია შეიძლება გაგრძელდეს კიდევ მრავალი ათწლეულის განმავლობაში.
ასე მიიჩნევდნენ არა მხოლოდ საერთაშორისო აქტორები, რომლებიც კონფლიქტის მოგვარების მრავალწლიან პროცესში მონაწილეობენ, არამედ თავად ეს ქვეყნებიც, რომლებიც შეჩვეულნი არიან გაურკვეველ საერთაშორისო იურიდიულ სტატუსში არსებობას მთელი თავისი შედეგებით.
- ვინ და რატომ ებრძვის არასამთავრობო ორგანიზაციებს აფხაზეთში
- აფხაზი ოპოზიციონერი: თბილისთან მოლაპარაკება ილუზიაა
- თბილისი: “მზად ვართ არაფორმალური დიალოგისთვის”. სოხუმი: “დიალოგი არ შედგება”
დიდი ხნის განმავლობაში საომარი მოქმედებების არარსებობამ შექმნა ხანგრძლივი მშვიდობის ილუზია, რომელიც ხელს აძლევდა როგორც არაღიარებულ სახელმწიფოებს, ასევე მსოფლიოს დიდ მოთამაშეებს, რომლებმაც ყურადღება უფრო მწვავე საერთაშორისო პრობლემების მოგვარებისკენ გადაიტანეს.
ბუნებრივია, პოსტსაბჭოთა სივრცეში ყველა გადაუჭრელ კონფლიქტს აქვს მრავალი მახასიათებელი, რაც მათ ერთმანეთისგან განასხვავებს, მაგრამ გარედან, განსაკუთრებით წამყვანი ქვეყნების თვალთახედვით, ისინი თითქმის იდენტურია.
ამ კონფლიქტების ინდივიდუალური ნიშნების ერთგვარი გაბუნდოვანება ძირითადად ამ კონფლიქტების საერთაშორისო ყურადღების პერიფერიაზე გადასვლით არის განპირობებული, რაც, ერთი მხრივ, შედარებით სტაბილურობას, ხოლო მეორეს მხრივ, მოლაპარაკებების გზით კონფლიქტების სწრაფი მოგვარების იმედის დაკარგვას უკავშირდება.
ამიტომ, განსაკუთრებით კავკასიის ბოლოდროინდელი მოვლენების ფონზე, მიზანშეწონილია, გავაანალიზოთ არსებული ვითარება და შევეცადოთ განვიხილოთ მოვლენების განვითარების შესაძლო მოდელები ”დავიწყებული” კონფლიქტების ზონებში, კერძოდ, ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის ზონაში.
მოლაპარაკებები და მათი შედეგები
მოგეხსენებათ, ქართულ-აფხაზური კონფლიქტი ერთადერთი იყო პოსტსაბჭოთა სივრცეში, რომლის მოწესრიგებაც უმაღლეს საერთაშორისო დონეზე – გაეროს ეგიდით, რუსეთის დახმარებით და დამკვირვებლების სტატუსით აშშ-ს, დიდი ბრიტანეთის, გერმანიისა და საფრანგეთის მონაწილეობით მომდინარეობდა.
კონფლიქტის ზონაში სიტუაცია წელიწადში ოთხჯერ დაწვრილებით აღიწერებოდა გაეროს გენერალური მდივნის მოხსენებებში გაეროს უშიშროების საბჭოს წინაშე, რის შედეგადაც მიიღებოდა უშიშროების საბჭოს ორი რეზოლუცია და გაეროს უშიშროების საბჭოს თავმჯდომარის ორი განცხადება.
მოლაპარაკებებზე აფხაზეთსა და საქართველოს ჰქონდათ კონფლიქტის მხარეების სტატუსი, რომლის ფარგლებში მათ ხელი მოაწერეს მრავალ დოკუმენტს, მათ შორის ისეთ დოკუმენტებს, რომლებიც მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა ცეცხლის შეწყვეტის პირობების განსაზღვრაში, ლტოლვილების დაბრუნებაში და მრავალი ჰუმანიტარული პრობლემის მოგვარებაში.
სოხუმში გაეროს ადამიანის უფლებათა ოფისი ფუნქციონირებდა, ათობით საერთაშორისო და არასამთავრობო ორგანიზაცია მუშაობდა, რომლებმაც დიდი წვლილი შეიტანეს ისეთი საკითხების მოგვარებაში, როგორიცაა დაზარალებული მოსახლეობის საკვებით, მედიკამენტებით და აუცილებელი საქონლით მომარაგება, სკოლების, საავადმყოფოების, სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის ობიექტების აღდგენა, სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების ხელშემწყობი პროექტების განხორციელება და ა.შ.
ამ დახმარებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ჰქონდა დსთ-ს მკაცრი სანქციების პირობებში, რომლებიც ზღუდავდა სავაჭრო, ეკონომიკურ და სატრანსპორტო კავშირებს აფხაზეთსა და რუსეთს შორის, ასევე ხელს უშლიდა მოქალაქეთა გადაადგილებას.
ბუნებრივია, არაღიარებული აფხაზეთის ურთიერთობებს საერთაშორისო ორგანიზაციებთან და სახელმწიფოებთან, რომლებიც მონაწილეობდნენ კონფლიქტის მოგვარებაში, არ შეიძლება უპრობლემო ეწოდოს. მთავარი პრობლემა, რაც ყველა დანარჩენს წარმოშობდა, იყო მათი სურვილი ყველა პროექტი საქართველოს საქნციით განეხორციელებინათ, რათა საქართველოს იურისდიქციის აფხაზეთის ტერიტორიაზე გავრცელების დემონსტრირება მოეხდინათ.
გარდა ამისა, კონფლიქტის დასრულებიდან პირველ წლებში საერთაშორისო საზოგადოების ჰუმანიტარული ძალისხმევა უპირატესად გალის რეგიონში დაბრუნებული ქართველი ლტოლვილების დახმარებისკენ იყო მიმართული.
ამან შექმნა უთანასწორო დამოკიდებულების შთაბეჭდილება აფხაზეთის სხვა მაცხოვრებლების მიმართ, მათ შორის იმ პირების მიმართ, რომლებიც საბრძოლო მოქმედებების შედეგად იძულებულნი გახდნენ საკუთარი სახლები დაეტოვებინათ .
თუმცა, სამშვიდობო პროცესის მონაწილეებთან მოლაპარაკებებისა და დისკუსიების დროს ეს პრობლემები მოგვარდა და აფხაზეთმა მთლიანობაში საერთაშორისო საზოგადოებისგან მნიშვნელოვანი დახმარება მიიღო.
აფხაზური საზოგადოების წარმომადგენლებს, საერთაშორისო და არასამთავრობო ორგანიზაციების მხარდაჭერით, საშუალება მიეცათ განახორციელონ სხვადასხვა ჰუმანიტარული პროექტები აფხაზეთში და მონაწილეობა მიიღონ კონფერენციებსა და სემინარებში ევროპის სხვადასხვა ქვეყნებში და შეერთებულ შტატებში. ამასთან, აფხაზეთის არაღიარებული სტატუსი და შესაბამისად, მისი პასპორტები, ყოველთვის მნიშვნელოვნად ზღუდავდა მის მაცხოვრებლებს ბიზნესის წარმოებაში, საგანმანათლებლო, შემოქმედებით და სხვა ჰუმანიტარულ პროექტებში მონაწილეობის შესაძლებლობებში.
რუსეთის მიერ 2008 წელს აფხაზეთის აღიარებამ მნიშვნელოვნად გააუმჯობესა აფხაზეთის პოზიცია მისი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, სავაჭრო, ეკონომიკური, საგანმანათლებლო, კულტურული და სხვა სახის კავშირების განვითარების თვალსაზრისით რუსეთთან, რომელიც ტრადიციულად აფხაზეთის მთავარი პარტნიორია სახელმწიფო თუ სამართლებრივი სტატუსის მოუხედავად.
რუსეთმა ასევე აიღო ვალდებულება დააფინანსოს მასშტაბური პროექტები აფხაზეთის სოციალურ-ეკონომიკური ინფრასტრუქტურის აღსადგენად. ეს მრავალმხრივი სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობები, რომლებიც ქმნის საიმედო უსაფრთხოების გარანტიებს აფხაზეთისთვის, ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი განსხვავებაა აფხაზეთისა და მთიანი ყარაბაღის მდგომარეობაში, რომელიც, ფაქტობრივად, წლების განმავლობაში ჩამოყალიბებული წარმოდგენების საწინააღმდეგოდ, მარტო აღმოჩნდა ხანმოკლე, მაგრამ მასშტაბური სამხედრო კონფლიქტის დროს.
რუსეთსა და აფხაზეთს შორის ოფიციალური სამოკავშირო ურთიერთობების დამყარებამ ასევე გავლენა მოახდინა ქართულ და აფხაზურ საზოგადოებებში კონფლიქტის აღქმაზე. შეიძლება ითქვას, რომ აფხაზეთისა და საქართველოს პოლიტიკურ დღის წესრიგში, კონფლიქტმა უკანა პლანზე გადაიწია, რადგან ერთ-ერთმა მხარემ თავი დააღწია საგარეო სამხედრო საფრთხის ხანგრძლივ განცდას, ხოლო მეორემ სამხედრო რევანშის იმედი დაკარგა.
ამავდროულად, კონფლიქტის თემა კვლავ გამოიყენება საშინაო პოლიტიკურ ბრძოლაში როგორც აფხაზეთში, ასევე საქართველოში და ასევე მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს მხარეების საგარეო პოლიტიკასა და ოფიციალურ პროპაგანდაში, რომელიც ურთიერთსაწინააღმდეგო იდეოლოგიური პოზიციებიდან ხორციელდება. მრავალწლიანი კონფლიქტის განმავლობაში ჩამოყალიბებულ მტრის ხატს კვლავ მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს მხარეთა საზოგადოებრივ ცნობიერებაში, ამასთან საქართველოს პოლიტიკურ დისკურსში მთავარი მტრული ძალა რუსეთია.
2008 წლის აგვისტოს მოვლენებმა, რამაც რუსეთსა და საქართველოს შორის ოფიციალური ურთიერთობების გაწყვეტამ, ასევე საქართველოს მიერ მიღებულმა კანონმდებლობამ ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ, იმ დროს მოქმედი მოლაპარაკებების საერთაშორისო ფორმატი გაანადგურა, რომლის ფარგლებშიც მხარეებს შეეძლოთ ხელი მოეწერათ დოკუმენტებისთვის კონფლიქტის დარეგულირების სხვადასხვა ასპექტთან დაკავშირებით.
ამას მოჰყვა გაეროს უშიშროების საბჭოს პლატფორმაზე ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის განხილვის ფაქტობრივი შეჩერება, აგრეთვე რიგი საერთაშორისო და არასამთავრობო ორგანიზაციების მუშაობის შეწყვეტა აფხაზეთში.
სრულფასოვანი მოლაპარაკებების პროცესი ჩაანაცვლა ჟენევის დისკუსიებმა, რომელშიც აფხაზეთი და საქართველო არ არიან კონფლიქტის მხარეების სტატუსით და, შესაბამისად, არც ერთობლივი დოკუმენტების ხელმოწერის უფლება აქვთ.
გარდა ამისა, ამ პლატფორმას არ გააჩნია მიღებული ერთობლივი გადაწყვეტილებების განხორციელების ხელშემწყობი მუდმივი მექანიზმები, როგორიც იყო მხარეთა საკოორდინაციო საბჭო 1997-2008 წლებში.
ზოგადად, აფხაზეთში საერთაშორისო ყოფნის შესუსტება მოხდა და როგორც შედეგი, შემცირდა საერთაშორისო საზოგადოების ინფორმირებულობა აფხაზეთში შექმნილი ვითარების, მისი პოზიციების და ინტერესების შესახებ.
დიპლომატების უმეტესობა, რომლებიც წლების განმავლობაში უშუალოდ მონაწილეობდნენ ქართულ-აფხაზურ კონფლიქტში, აღარ არიან სამსახურში და ახლა, როგორც ჩანს, მათი წასვლის შემდეგ კონფლიქტის პრობლემა გაქრა დასავლეთის ოფიციალური სტრუქტურებისა და კვლევითი ცენტრების აქტუალური მეხსიერებიდან. გამონაკლისს წარმოადგენს რამდენიმე საერთაშორისო და არასამთავრობო ორგანიზაცია და ექსპერტი, რომელთა ძალისხმევით რჩება არაფორმალური პლატფორმები ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის პრობლემების განხილვისთვის. თუმცა, ეს სამუშაო ხშირად აწყდება გაუგებრობას და კრიტიკას როგორც აფხაზეთში, ასევე საქართველოში.
დაახლოების პოტენციალი
ამავდროულად, ქართულ და აფხაზურ საზოგადოებებს შორის ფაქტობრივი კონტაქტები, მიუხედავად პოლიტიკური სტაგნაციისა და წარმოქმნილი დაბრკოლებებისა, არა მხოლოდ არ შეჩერებულა, არამედ ფართოვდება. ეს, უპირველეს ყოვლისა, არის ტრანსსასაზღვრო ბიზნესი, ასევე აფხაზეთის მაცხოვრებლების მასიური გამგზავრება საქართველოში სამკურნალოდ, საქართველოს მთავრობის პროგრამით.
მხარეები განაგრძობენ თანამშრომლობას ენერგეტიკის საკითხებზე. ეს პროცესები ნაწილობრივ იწვევს მტრის ხატის ეროზიას, მაგრამ ასეთ მდგომარეობას სტაბილურს ვერ ვუწოდებთ, რადგან რეგულარულად ხდება ისეთი მოვლენები, რომლებიც იწვევს კონფლიქტური რიტორიკის ზრდას.
მთლიანობაში ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ აფხაზეთი და საქართველო არ არიან დაინტერესებული თანამშრომლობითა და არსებული პრობლემების ერთობლივი მოგვარებით და ახსოვთ ერთმანეთი მხოლოდ საგარეო და საშინაო პოლიტიკურ კონტექსტში ჩასმული მათი ცნობილი პოზიციების საჯაროდ გამოსახატად.
ამ დისკურსის უშედეგო და რიტუალურ ხასიათს მისი მონაწილეები დიდი ხანია აცნობიერებენ, მაგრამ ისინი ჯერ კიდევ არ არიან მზად იმოქმედონ თავიანთი დღის წესრიგის გარეთ. აფხაზეთის ახალმა ხელისუფლებამ სცადა ენერგიის ახალი ნაკადის შემოტანა საქართველოსთან ურთიერთობაში და განაცხადა პრაქტიკულ საკითხებზე დიალოგის აუცილებლობის შესახებ, მაგრამ ამ მორიდებულ მცდელობას ქართული მხრიდან რეაგირება არ მოჰყოლია, აფხაზური ოპოზიციის მხრიდან კი მწვავე კრიტიკა გამოიწვია.
რა თქმა უნდა, ორმა მეზობელმა საზოგადოებამ, რომელიც ერთმანეთთან ნორმალური კონტაქტის გარეშე 27 წლის განმავლობაში ცხოვრობს, სავარაუდოდ შეიძლება ამავე მდგომარეობაში იმდენივე ან მეტი ხანი იცხოვროს, იმ პირობით, რომ მათ გარშემო არსებული გეოპოლიტიკური გარემო სტატიკური იქნება.
მაგრამ ეს პირობები პირველ რიგში დამოკიდებულია მსოფლიო მთავარ მოთამაშეებზე.
თუმცა, მთიანი ყარაბაღის გარშემო შექმნილმა ვითარებამ ნათლად აჩვენა, თუ რამდენად მყიფეა ეს გრძელვადიანი ”სტაბილურობა”. აზერბაიჯანის, სომხეთისა და რუსეთის მიერ ხელმოწერილ შეთანხმებაში ძირითადი ყურადღება დაეთმო კომუნიკაციების აღდგენის საკითხს, რომლის მუშაობას ხელს უშლიდა სომხეთ-აზერბაიჯანის კონფლიქტი. და ეს შემთხვევითი არ არის.
სამხრეთ კავკასიამ, რომელმაც უძველესი დროიდან ხიდის როლს ასრულებდა წინა აზიასა და ევროპას შორის, მეოთხედი საუკუნეზე მეტია სრულად ვერ ასრულებს ამ დამაკავშირებელ ფუნქციას.
მოქმედი სტრატეგიული კომუნიკაციები, კერძოდ, ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენის ინფრასტრუქტურა, მუდმივი სამხედრო საფრთხის ქვეშაა. სომხეთი და აფხაზეთი კი არსებითად ჩიხებად იქცნენ.
ტრანსკავკასიური მიმოსვლის არარსებობა უარყოფითად მოქმედებს საქართველოს (პირველ რიგში, მისი დასავლეთი ნაწილის) ეკონომიკაზე. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ სამხრეთ კავკასიის აღმოსავლეთში კომუნიკაციების გახსნის პერსპექტივა დღის წესრიგში დააყენებს კომუნიკაციების მთელი კომპლექსის გახსნის საკითხს, რომლებიც აფხაზეთის გავლით საქართველოში და შემდგომ სომხეთში, აზერბაიჯანსა და თურქეთში გადის.
ეს, შესაძლოა, რეგიონში ისეთი გავლენიანი მოთამაშეების ინტერესი აღმოჩნდეს, როგორიცაა რუსეთი და თურქეთი, რომლებსაც აქვთ საკმარისი ბერკეტები სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებზე ზემოქმედებისთვის, რათა შეეცადონ მოხსნან ბარიერები, რომლებიც ხელს უშლის საკომუნიკაციო ქსელის ნორმალურ მუშაობას. სამხრეთ კავკასიაში სატრანსპორტო, სავაჭრო და ეკონომიკური კავშირების გააქტიურება სხვა მსოფლიო მოთამაშეთა ინტერესებშიც იქნებოდა, რომლებიც რეგიონში გრძელვადიანი სტაბილურობით არიან დაინტერესებულნი.
სამხრეთ კავკასიაში შექმნილ ახალ ვითარებასთან დაკავშირებით ჩნდება კითხვა ამ პროცესებში აფხაზეთისა და საქართველოს როლის შესახებ: უფრო სწორედ, შეეცდებიან ისინი თავიანთი ინტერესების რეალიზებას ამ დისპოზიციაში თუ წამყვანი ქვეყნების დიდი პოლიტიკის ობიექტების როლში გამოვლენ?
ბუნებრივია, საქართველოს აქვს შეუდარებლად მეტი შესაძლებლობები, ვიდრე ნაწილობრივ აღიარებულ აფხაზეთს, რომელიც არსებითად რუსეთის პროტექტორატია. თუმცა, არასწორი იქნებოდა აფხაზეთს ისე შევხედოთ, როგორც მოსკოვის ნების შემსრულებელს.
ცნობილია, რომ საქართველოსა და მისი მხარდამჭერი ქვეყნების პროპაგანდისტულ დისკურსში აფხაზეთს არ ენიჭება დამოუკიდებელი მნიშვნელობა, ის წარმოდგენილია როგორც “ოკუპირებული ტერიტორია”, “მოსკოვის მარიონეტი”.
ამასთან, როგორც თბილისში, ისე დასავლეთის ქვეყნებში, კარგად იციან, რომ მიუხედავად რუსეთისა და აფხაზეთის ეკონომიკურ და პოლიტიკურ შესაძლებლობებში განსხვავებისა, მათი ურთიერთობები მაინც სახელმწიფოთაშორისი ხასიათისაა.
ამას მოწმობს აფხაზეთის საკმაოდ დამოუკიდებელი პოზიცია რუსეთ-აფხაზეთის სახელშეკრულებო ბაზის ფორმირების პროცესში და რიგ სხვა საკითხებში, მოსკოვი პატივს სცემს მისი პარტნიორის ინტერესებს. ამიტომ, აფხაზეთს შეუძლია მოლაპარაკებების სუბიექტი გახდეს რეგიონული თანამშრომლობის რიგ პრაქტიკულ საკითხებზე, როგორიცაა სატრანსპორტო კავშირების რეაბილიტაცია.
მნიშვნელოვანია, რომ ამ საკითხზე აფხაზეთი ულტიმატუმის პოზიციებით არ გამოვიდეს და მოახერხოს მოქნილობის გამოვლენა, რაც დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად გაითვალისწინებენ სხვა მონაწილეები მის ინტერესებს და შეეცდებიან მათ ინტეგრირებას სამხრეთკავკასიური პოლიტიკის ზოგად კონტექსტში.
ამ თვალსაზრისით, სომხეთისა და მთიანი ყარაბაღის მაგალითი ძალიან თვალსაჩინოა, მრავალი წლის განმავლობაში ისინი ცდილობდნენ მოლაპარაკებას ძალის პოზიციიდან, მაგრამ ცნობილი გარემოებების გავლენით, დათანხმდნენ ისეთ დათმობებზე, რასაც მანამდე ერევანი და სტეპანაკერტი აზრადაც არ გაივლებდნენ.
საქმე სულაც არ არის იმაში, რომ რუსეთს შეუძლია ”დათმოს” აფხაზეთი და დაუშვას საქართველოს სამხედრო რევანში, ეს ძნელად წრმოსადგენია როგორც მოსკოვის სტრატეგიული ინტერესების, ისე მისი პრესტიჟის თვალსაზრისით.
ამასთან, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მსოფლიო წამყვანი მოთამაშეები, რომელთა ურთიერთობები არასოდეს არის სტატიკური და დამოკიდებულია მრავალ გლობალურ ფაქტორზე, მოითმენენ სამხრეთ კავკასიაში არსებულ სტატუს-კვოს კიდევ მრავალი წლის განმავლობაში.
მაგალითად გამოდგება შეთანხმება მოსკოვსა და თბილისს შორის რუსეთის მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში გაწევრიანების შესახებ, როდესაც აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი აღნიშნულ იქნა სატრანსპორტო დერეფნებად, რუკაზე კონკრეტული კოორდინატებით, რომლებშიც საქონლის გადაადგილებაზე კონტროლი შვეიცარიულმა კომპანიამ უნდა განახორციელოს. დღემდე ეს მექანიზმი არ ამოქმედებულა, მაგრამ დე იურე ის არსებობს. თანაც, მის მუშაობას, სავარაუდოდ, ხელს უშლის არა აფხაზეთის ყრუ უკმაყოფილება, არამედ რუსეთსა და დასავლეთს შორის ურთიერთობების ზოგადი კლიმატის გაუარესება და ორმხრივი სანქციების პაკეტი, რამაც რუსეთი პრაქტიკულად ვმო-ს მიღმა დატოვა.
საჭიროა ცვლილებები
სწრაფი სამეცნიერო ტექნოლოგიური პროგრესის გავლენით ხდება გლობალური ცვლილებები ეკონომიკაში, პოლიტიკაში და სოციალურ სტრუქტურაში. ქვეყნებმა, რომელთაც სურთ გადარჩენა და კონკურენტულობის შენარჩუნება, უნდა შექმნან ყველაზე ხელსაყრელი პირობები ყოვლისმომცველი მოდერნიზაციისთვის.
ეს ეხება არა მხოლოდ წამყვან მოთამაშეებს, არამედ მცირე სახელმწიფოებსაც, როგორიცაა საქართველო და აფხაზეთი. მუდმივი კრიზისი, რომელსაც ეს ქვეყნები განიცდიან, ფაქტობრივად უკავშირდება მათი ამჟამინდელი მოდელების შეუსაბამობას მოდერნიზაციის ინტერესებთან, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია აფხაზეთისთვის, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში იზოლირებულია, რაც ამცირებს მისი მოქალაქეების შესაძლებლობას მიიღონ თანამედროვე განათლების და ჩაერთონ იდეებისა და ტექნოლოგიების საერთაშორისო გაცვლაში .
გლობალიზაციის პირობებში ვერც 200 ათასი, ვერც 3 მილიონი და ვერც 30 მილიონი ადამიანი მნიშვნელოვნად ვერ ახდენს გავლენას მსოფლიო ტენდენციებზე, მათი საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე შეცვლის მიზნით. ან თქვენ მონაწილეობთ მსოფლიო პროცესში, ან მხოლოდ ისტორიის წიგნებში რჩებით.
მცირე საზოგადოებების პრობლემა მდგომარეობს მათ ბუნებრივ შიშში მსოფლიოში მიმდინარე გიგანტური გარდაქმნების ფონზე, რაც აუცილებლად იწვევს ცხოვრების ჩვეული სტილისა და ქცევის სტერეოტიპების შეცვლას.
არსებობს, რა თქმა უნდა, მაგალითები, როდესაც მსხვილი სახელმწიფოები ქმნიან ხელოვნურ პირობებს მცირე ხალხების ცხოვრების ტრადიციული წესის შენარჩუნებისთვის, ერთგვარი რეზერვაციების დაფინანსების გზით, როგორც ეს ხდება იმ ქვეყნებში, სადაც მცირერიცხოვანი ძირძველი ხალხები ცხოვრობენ. მაგრამ, როგორც ჩანს, არც აფხაზეთი და არც საქართველო, რომლებსაც საზოგადოების ცნობიერებაში საკმარისად აქვთ შემუშავებული და შესისხლხორცებული ეროვნული პროექტები, ასეთ მომავალს თავისთვის სასურველად არ მიიჩნევენ. გეოგრაფიული პირობები ამას არ უწყობს ხელს. ამიტომ მათ სხვა გზა არ აქვთ გარდა იმისა, რომ საკუთარი იდენტურობის შენარჩუნების უზრუნველყოფის პარალელურად, მონაწილეობა მიიღონ მოდერნიზაციის გლობალურ პროცესში.
ბოლო წლების განმავლობაში საქართველომ ამ პროცესში გარკვეულ წარმატებებს მიაღწია, თუმცა, გასაგები მიზეზების გამო, ეს ცვლილებები არ იწვევს კმაყოფილებას საზოგადოებაში, რომლის ერთი ნაწილი რეფორმების ნელ ტემპს აპროტესტებს, ხოლო მეორე ტრადიციონალისტური დღის წესრიგით გამოდის .
აფხაზეთში სიტუაცია გარკვეულწილად განსხვავებულია. მრავალწლიანი იზოლაცია, რომელიც დაკავშირებულია ომთან და სანქციებთან, ასევე აფხაზურ საზოგადოებაში ღრმად ფესვებგადგმული შიში საკუთარი იდენტობის და პოლიტიკური პრეროგატივების შენარჩუნების მიმართ, ობიექტურად უწყობს ხელს პოსტკონფლიქტური სახელმწიფოს მოდელის კონსერვაციას და სოციალური ურთიერთობების არქაული ფორმების აღორძინებასაც კი.
ბევრი პრობლემა, რომელიც პერიოდულად ჩნდება რუსეთსა და აფხაზეთს შორის ურთიერთობებში, სწორედ ამ შიშის შედეგია. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მსგავსი სირთულეები შეიქმნებოდა აფხაზეთისთვის სხვა სახელმწიფოებთან ურთიერთობაშიც, თუ იგი აღიარებული იქნებოდა საერთაშორისო საზოგადოების მიერ და მსოფლიოში დადგენილი წესების შესაბამისად ითამაშებდა.
ამასთან, ასეთი ნებაყოფლობითი უარი პოლიტიკურ და ეკონომიკურ რეფორმებზე, აფხაზ ხალხის არსებობისთვის საფრთხის შემცირების საბაბით, სინამდვილეში ბევრად მეტ რისკს შეიცავს. უპირველეს ყოვლისა: გაგრძელდება მოსახლეობის ყველაზე პერსპექტიული, განათლებული, შემოქმედებითად და ეკონომიკურად აქტიური ნაწილის ქვეყნიდან გადინება; აფხაზეთი არ გახდება მიმზიდველი ინვესტიციებისათვის, რადგან ინვესტორი არ რისკავს კაპიტალის ჩადებას ქვეყანაში, რომელიც საკუთარი გაუგებარი წესებით ცხოვრობს; ეკონომიკური სტაგნაცია გაგრძელდება, რასაც სოციალური სფეროს (განათლება, მედიცინა, კულტურა) დაქვეითება მოჰყვება; გამწვავდება დემოგრაფიული პრობლემები.
უნდა ვივარაუდოთ, რომ აფხაზური ელიტები გააკეთებენ არჩევანს ქვეყნის რეფორმირების სასარგებლოდ, რაც არ უნდა რთული და მტკივნეული იყოს ეს. უპირველეს ყოვლისა, მოდერნიზაციის პროექტის განსახორციელებლად, საჭირო იქნება სოციალური მოთხოვნილების ჩამოყალიბება თავად აფხაზურ საზოგადოებაში, რითაც შეიქმნება ახალი სოციალური დამოკიდებულებები, რაც აუცილებელია არსებული პარადიგმის შესაცვლელად.
მოდერნიზაციის პროცესის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი დაბრკოლებაა აფხაზეთის საერთაშორისო საზოგადოებასთან სრულყოფილი და უშუალო თანამშრომლობის შესაძლებლობების არარსებობა ჰუმანიტარული სფეროში – მეცნიერებაში, განათლებაში, კულტურაში. მოგეხსენებათ, რომ საქართველოს ხელისუფლება დიპლომატიურ საქმიანობას მთელ მსოფლიოში “ოკუპირებული ტერიტორიების” კონცეფციის შესაბამისად ავითარებს, რომლის მიზანი ამგვარი კავშირების შეზღუდვაა.
ეს იწვევს უკმაყოფილებას აფხაზურ საზოგადოებაში და იწვევს უფსკრულის გაღრმავებას აფხაზეთსა და საქართველოს შორის, რადგან ეკონომიკური, სოციალური და პოლიტიკური სისტემების სტანდარტებში სულ უფრო მზარდი სხვაობა ორ საზოგადოებას შორის ურთიერთგაგებას მხოლოდ შეამცირებს.
რა უნდა გაკეთდეს
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, აფხაზეთსა და საქართველოს შორის მოუგვარებელ ურთიერთობებთან დაკავშირებული პრობლემების გადაჭრის მოდელი შეიძლება ასე გამოიყურებოდეს:
1. მხარეებს შორის ნდობა უნდა გაიზარდოს იმ დონემდე, რომ მათ შეძლონ ვალდებულებების აღება სხვადასხვა საკითხებზე. ამ მიზნებისათვის, უპირველეს ყოვლისა, საჭიროა უარი ითქვას აგრესიულ მტრულ პროპაგანდასა და მოქმედებებზე, რომლებიც ორივე საზოგადოებაში უკმაყოფილებას იწვევს. ასეთი ქმედებების მაგალითებია მუდმივი დაბრკოლებები, რომელსაც საქართველო უქმნის აფხაზეთის წარმომადგენლებს სხვადასხვა შემოქმედებით, საგანმანათლებლო და სხვა კონტაქტებში. და მეორე მხრივ, გალის რაიონის მაცხოვრებლების მიმართ აფხაზეთში გატარებული არაგონივრული პოლიტიკა, რომელიც, ფაქტობრივად, იწვევს არა ინტეგრაციას, არამედ რეგიონის გაუცხოებას. წლების განმავლობაში მხარეებს უკვე დიდი ხანია ესმოდათ, რომ ამგვარი ქმედებები არ მოიტანს არაფერს გაღიზიანების გარდა. მაგრამ ინერციით ისინი განაგრძობენ ერთმანეთის გაღიზიანებას ნებისმიერი შესაძლო საშუალებით.
2. რაიმე შეთანხმებისთვის საჭიროა მოლაპარაკებების ფორმატი, რომელშიც აფხაზეთი და საქართველო მხარეებად იქნებიან აღიარებულნი, როგორც სუბიექტები, რომლებიც ხელს მოაწერენ ურთიერთსავალდებულო დოკუმენტებს და პასუხისმგებელნი იქნებიან მათ შესრულებაზე, როგორც ეს ხდებოდა 1993 – დან 2008 წლამდე. საერთაშორისო ფორმატი შეიძლება აგებული იყოს ჟენევის დისკუსიების საფუძველზე. თუმცა, პირველ რიგში, საჭიროა გაუქმდეს ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ საქართველოს კანონი, რომელიც ზღუდავს თავად საქართველოს აფხაზეთთან მოლაპარაკებების შესაძლებლობებში.
3. ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის მოწესრიგების პროცესში პროგრესის მისაღწევად ყველაზე ნაყოფიერი მიმართულებაა კომუნიკაციების მუშაობის აღდგენა. ეს ეკონომიკურად სასარგებლოა სამხრეთ კავკასიის ყველა სახელმწიფოსთვის და ისეთი მსხვილი მოთამაშეებისთვის, როგორიცაა რუსეთი, თურქეთი და, შესაძლოა, ევროპის ქვეყნები, რომლებიც დაინტერესებულნი არიან ნახშირწყალბადების უსაფრთხო მიწოდებით რეგიონში გამავალი მილსადენებით. ეს საკითხს უკვე რამდენიმე წელია სამხრეთ კავკასიის პრობლემებზე მომუშავე ექსპერტთა დისკუსიების დღის წესრიგში დგას და სავარაუდოდ ამის საფუძველზე შეიძლება შეიქმნას მოდელი, რომელიც დააკმაყოფილებს მხარეთა ინტერესებს და იმუშავებს, რთული პოლიტიკური კონტექსტის მიუხედავად.
4. ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის მოგვარების შესაძლო მოდელის პრეცედენტი შეიძლება გახდეს სერბეთსა და კოსოვოს შორის მიღწეული შეთანხმებები ტრანსპორტისა და ენერგეტიკის სფეროში.
5. უნდა გვესმოდეს, რომ რეგიონში დარეგულირების ვერცერთი მოდელი ვერ განხორციელდება რუსეთის სტრატეგიული ინტერესების გათვალისწინების გარეშე, რომელიც, როგორც მსხვილი სამხედრო ძალა და რეგიონის უდიდესი ეკონომიკა, უახლოეს მომავალშიც მნიშვნელოვანი ფაქტორი იქნება სამხრეთ კავკასიაში, შუა აზიასა და აღმოსავლეთ ევროპაში.
როგორც ჩანს, აფხაზეთს, საქართველოს და სამხრეთ კავკასიის სხვა ქვეყნებს უახლოეს წლებში მოუწევთ უფრო პრაგმატული საგარეო და საშინაო პოლიტიკური დამოკიდებულებების ჩამოყალიბება, რაც მათ გლობალიზაციის პროცესში ინტეგრირების და საერთაშორისო პოლიტიკის სუბიექტად დარჩენის საშუალებას მისცემს.
სტატია მომზადებულია სოხუმის რედაქციის მიერ და პროექტის პირობების თანახმად, დაბეჭდილია უცვლელად. ტექსტში გამოყენებული ტერმინები და ტოპონიმები, ასევე მოსაზრებები და იდეები, გამოხატავს სტატიის ავტორის პირად პოზიციას და ყოველთვის არ ემთხვევა JAMnews-ის და მისი ცალკეული თანამშრომლების მოსაზრებებსა და პოზიციას. JAMnews-ი იტოვებს უფლებას წაშალოს პუბლიკაციის ქვეშ დატოვებული კომენტარები, რომლებიც შეფასდება, როგორც შეურაცხმყოფელი, მუქარის შემცველი, ძალადობის წამქეზებელი და ასევე ეთიკურად მიუღებელი სხვა მიზეზების გამო
