მოსაზრება სომხეთიდან: კრიზისიდან გამოსავალი კონსტიტუციის გაუთვალისწინებლად?

სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა, ნიკოლ ფაშინიანმა 18 მარტს განაცხადა, რომ რიგგარეშე საპარლამენტო არჩევნები 20 ივნისს გაიმართება. ბევრ პოლიტიკოსსა და ექსპერტს მიაჩნია, რომ არჩევნების თარიღის დანიშვნით, პრემიერმა კონსტიტუციის მოთხოვნა უგულებელყო.

ისინი ამბობენ, რომ არჩევნების დღე ცესკომ უნდა განსაზღვროს და არა საპარლამენტო პარტიებმა, რომელთა ლიდერებსაც თარიღებთან დაკავშირებით პრემიერ-მინისტრი შეუთანხმდა და დე იურე რიგგარეშე არჩევნები პრეზიდენტის ბრძანებით ინიშნება.

ვადამდელი არჩევნების ჩატარება – პოლიტიკური კრიზისიდან გამოსვლის მცდელობაა, რომელიც 2020 წლის შემოდგომაზე, ყარაბაღის ომში სომხური მხარის დამარცხების შემდეგ დაიწყო.

ოპოზიცია სახელმწიფოს მეთაურის გადადგომას ითხოვს, რომელმაც ყარაბაღში ცეცხლის შეწყვეტის არახელსაყრელ შეთანხმებას მოაწერა ხელი. ფაშინიანმა განაცხადა, რომ არ აპირებს თანამდებობის დატოვებას ოპოზიციის მომხრეების მოთხოვნით და უფლებამოსილებას მხოლოდ მას შემდეგ შეიჩერებს, რაც „საკუთარ ნებას გამოხატავს ხალხი“.

კონსტიტუციის თანახმად, პარლამენტის დასათხოვად და რიგგარეშე არჩევნების გასამართად საჭიროა მოქმედი პრემიერ-მინისტრის გადადგომა, ეროვნულმა კრებამ კი ორჯერ უნდა ჩააგდოს მთავრობის ახალი მეთაურის არჩევა. პრემიერ-მინისტრის გადადგომიდან ორი კვირის შემდეგ, არანაკლებ 30 და არაუგვიანეს 45 დღისა, ინიშნება ახალი არჩევნები.

ოპოზიციური ფრაქცია „განათებული სომხეთის“ დეპუტატის, ტარონ სიმონიანის თქმით, დაახლოებითი გამოთვლით, პრემიერ-მინისტრი ფაშინიანი თანამდებობიდან აპრილის მეორე ნახევარში უნდა გადადგეს.

ყველა დეტალი – რა რეაქცია ჰქონდათ არჩევნების თარიღის გამოცხადებაზე სომხეთის პოლიტიკურ ძალებსა და ექსპერტებს, ასევე, პოლიტოლოგების პროგნოზები არჩევნების შედეგებთან დაკავშირებით.

• თარიღი გამოცხადებულია: სომხეთში რიგგარეშე არჩევნები 20 ივნისს გაიმართება
• არასტაბილურობა, უმუშევრობა, ყარაბაღის კონფლიქტი – სამი მთავარი პრობლემა სომხეთში

პოლიტიკური ძალების რეაქცია

ნიკოლ ფაშინიანმა ვადამდელი არჩევნების ჩატარების შესახებ, პარლამენტში წარმოდგენილი ოპოზიციური პარტიების ლიდერებთან მოლაპარაკების შემდეგ განაცხადა.

ფრაქცია „აყვავებული სომხეთის“ ხელმძღვანელმა, პრემიერთან შეხვედრის შემდეგ Facebook-ის საკუთარ გვერდზე დაწერა, რომ ხალხმა უნდა გადაწყვიტოს, ვის ანდობს ხელისუფლებას და „ამისათვის ერთადერთი ლეგიტიმური გზა – რიგგარეშე საპარლამენტო არჩევნებია“.

20 ივნისს რიგგარეშე საპარლამენტო არჩევნების გამართვის წინადადებას მხარი დაუჭირა ოპოზიციურმა ფრაქცია „განათებულმა სომხეთმაც“. თუმცა, მანამდე, ამ პოლიტიკური ძალის ხელმძღვანელი, ედმონ მარუკიანი არჩევნების 1 ივნისს ჩატარებას ითხოვდა. ახლა, პრემიერთან დამატებითი სატელეფონო საუბრის შემდეგ, მან Facebook-ის საკუთარ გვერდზე დაწერა, „მათ შემოდგომამდე ან 2023 წლამდე ხომ არ დავტოვებთ“-ო.

მოქმედი საარჩევნო კოდექსით არჩევნებში მონაწილეობაზე უკვე უარი თქვა სომხეთის ეროვნულმა კონგრესმა, რომელსაც სომხეთის პირველი პრეზიდენტი, ლევონ ტერ-პეტროსიანი ხელმძღვანელობს.

პრემიერის განცხადებაზე ჯერჯერობით არანაირი რეაგირება არ მოუხდენია ოპოზიციურ „სამშობლოს გადარჩენის მოძრაობას“, რომლის შემადგენლობაშიც ათობით პოლიტიკური ძალა შედის, მათ შორის, ყოფილი მმართველი, „რესპუბლიკური პარტია“.

აქამდე, მოძრაობის წარმომადგენლები მოქმედი ხელისუფლების გადადგომას და ვადამდელი საპარლამენტო არჩევნების მხოლოდ ამის შემდეგ ჩატარებას ითხოვდნენ – რათა თავიდან იქნეს აცილებული შედეგების გაყალბება.

ექსპერტების მოსაზრება არჩევნების თარიღთან დაკავშირებით

„რას ნიშნავს, არჩევნები 20 ივნისს გაიმართება? ეს ყველა სახელმწიფო ინსტიტუტის სრული იგნორირებაა“, – მიაჩნია საინფორმაციო-ანალიტიკური ვებგვერდის Lragir.am-ის პოლიტიკურ მიმომხილველს, ნაირა აირუმიანს.

ექსპერტის თქმით, არჩევნების თარიღის ადგენს ცესკო და არა საპარლამენტო პარტიები, რომლებიც, შეიძლება, მომდევნო პარლამენტში ვერც შევიდნენ:

„ვინ არიან ფაშინიანი, ცარუკიანი და მარუკიანი, რომ არჩევნების დღე განსაზღვრონ? იქნებ, პირდაპირ შედეგებიც გვითხრან? არჩევნები შეიძლება დაინიშნოს, როდესაც პრემიერის გადადგომის შემდეგ, პარლამენტი დაიშლება. და ამ დღეს დაადგენს ცესკო, არა პრემიერ-მინისტრი.

ეს დემოკრატიის სრული დამახინჯებაა, რომ აღარაფერი ვთქვათ იმაზე, რომ არჩევნები ამ ვითარებაში საჭირო არ არის, საჭიროა მთავრობის გადადგომა, პრეზიდენტის მიერ დროებითი მთავრობის დანიშვნა და მხოლოდ ამის შემდეგ – არჩევნები“.

პრემიერის მიერ არჩევნების თარიღის გამოცხადებაზე კომენტარი გააკეთა კონსტიტუციური სამართლის სპეციალისტმა, გოარ მელოიანმა. მისი თქმით, ეროვნული კრების დათხოვნის შემთხვევაში, რიგგარეშე არჩევნები ინიშნება პრეზიდენტის დე იურე ბრძანებით:

„პრემიერ-მინისტრი (…) კიდევ ერთხელ გვიჩვენებს დანაშაულებრივ ქედმაღლობას და აცხადებს ისეთი პროცესის შესახებ, რომელიც მთელ რიგ სამართლებრივ რეგულაციებს ითვალისწინებს.

ამ პროცესში ჩართულია საპარლამენტო ფრაქციები და ცენტრალური საარჩევნო კომისია. ფაქტობრივად, როგორც სუბიექტი, არჩევნების თარიღს ნიშნავს სომხეთის პრეზიდენტი. თუმცა, ფაქტობრივად, პრემიერ-მინისტრი ავლენს დანაშაულებრივ ქედმაღლობას და არჩევნების კონკრეტულ თარიღს აცხადებს“.

პოლიტოლოგების პროგნოზები

რეგიონული კვლევების ცენტრის დირექტორმა რიჩარდ კირაკოსიანმა საკუთარი პროგნოზები გაგვიზიარა მომავალ არჩევნებზე, ოპოზიციის შანსებთან დაკავშირებით:

„ოპოზიცია საგრძნობლად დისკრედიტირებულია ყოფილ კორუმპირებულ მინისტრთა კაბინეტთან კავშირის გამო და უკიდურესად არაპოპულარულია. ეს ნიშნავს, რომ მისი წარმომადგენლების საკმაოდ დიდი ნაწილი, სავარაუდოდ, ნაკლებად შეძლებენ ახალ საკანონმდებლო ორგანოში შესასვლელად საკმარისი ხმების მოგროვებას“.

პოლიტოლოგ გრანტ მიქაელიანს მიაჩნია, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი პრემიერ-მინისტრის ხელმძღვანელობით მოქმედი პოლიტიკური ძალა ისევ გაიმარჯვებს არჩევნებში, ეს არანაირად არ გადაჭრის თავად ფაშინიანის პრობლემას:

„თუკი ის გაიმარჯვებს, შეიძლება მომავალშიც შეეცადოს იმ პოლიტიკის გატარებას, რომელსაც გეგმავდა – გახსნას ამულსარის საბადო (ეკოლოგებს მიაჩნიათ, რომ ამან შეიძლება ზიანი მიაყენოს მთელ ეკოსისტემას), გაატაროს თურქული დერეფანი სომხეთის გავლით, შეამციროს არმია და სცადოს ქვეყნის გეოპოლიტიკური ორიენტაციის შეცვლა.

მაგრამ, იმის გამო, რომ კრიზისის ყველა შემადგენელი ნარჩუნდება, საეჭვოა, ფაშინიანმა როდესმე თავისი ძალაუფლება ბოლომდე დაცულად იგრძნოს. რადგან მან შეძლო სომხეთის კაპიტულაციამდე მიყვანა და მისი რადიკალურად დასუსტება, ეს მარცხი მაინც სწორედ მასთან იქნება დაკავშირებული“.

ამას გარდა, ექსპერტის აზრით, ის ვერ შეძლებს ეკონომიკური დინამიკის აღდგენას, ვერ შეძლებს რუსეთთან ურთიერთობების დალაგებას:

„სახელმწიფოს მართვის აღდგენაც ვერ მოხერხდება, თუ გავითვალისწინებთ, რომ საზოგადოებრივი ელიტის მხრიდან, ძალაუფლების მექანიზმი არალეგიტიმურად მიიჩნევა.  […] საეჭვოა, კრიზისების გადალახვა მალე მოხერხდეს. პრობლემები სისტემური ხასიათისაა და არავითარი პოლიტიკური კონსტრუქციები, რომლებიც მათ გადაჭრას შეძლებდა, ჯერჯერობით არ ჩანს“.